گل گاوزبان (Borage) گیاهی است که در اصل بومی منطقه مدیترانه، از اسپانیا تا ترکیه بوده است. امروزه این گیاه را در نواحی گرم‌تر غرب، مرکز و شرق اروپا، غرب آسیا و ایالات متحده آمریکا نیز می یابیم، که اغلب به صورت خودرو رشد می کند. بِـراغ از نظر خاک چندان حساس نیست و در خاک مرطوب، حاصلخیز، آهکی، شنی و همچنین لومی، در مکان‌های آفتابی و نیمه‌سایه رشد می کند. در خاک سبک، تأمین آب مناسب ضروری است. بِـراغ گیاهی عالی برای باغبانی به شمار می رود.
توصیف (Description)
گل گاوزبان گیاهی یک‌ساله است. ساقه آن تا ۶۰ سانتی‌متر ارتفاع و تا ۱ سانتی‌متر قطر دارد. ساقه این گیاه ایستاده، منشعب یا شاخه‌دار، کنگره‌دار، پوشیده از موهای زبر و توخالی و آبدار است.
کشت گل گاوزبان
صرفه اقتصادی کشت گیاهان دارویی، معطر و ادویه‌ای عمدتاً به کیفیت محصول نهایی و پتانسیل فروش آن بستگی دارد. روغن دانه گل گاوزبان (Borage seed oil) یکی از معدود روغن‌های گیاهی است که حاوی مقادیر قابل توجهی اسید چرب گاما-لینولنیک (GLA) با خواص دارویی و فواید سلامتی است. به همین دلیل، پیش‌بینی می‌شود که تقاضا برای این روغن در آینده افزایش یابد. در سال 1995، تقاضا برای روغن بوراژ در آلمان بین 8000 تا 15000 لیتر بود. با توجه به افزایش احتمالی تقاضا، مطالعاتی به منظور بررسی عملکرد گیاه گل گاوزبان (Borago officinalis) و همچنین جمع‌آوری اطلاعات مربوط به تکنیک‌های کشت، فرآوری محصول برداشت شده و انتخاب روش‌های مناسب استخراج روغن انجام شده است. هدف از این مطالعات آماده‌سازی برای کشت این گیاه در مزارع بزرگ و به صورت صنعتی است.
روش استخراج روغن گل گاوزبان
روغن گل گاوزبان از طریق پرس سرد دانه‌های گل گاوزبان استخراج می‌شود و در برخی موارد، پس از استخراج، فرآیند تصفیه نیز بر روی آن انجام می‌شود.
خصوصیات
- رنگ: زرد طلایی
- تصفیه شده: بی‌رنگ تا مایل به زرد
- بو: سبز، گیاهی، کمی چوبی، یادآور خیار
- طعم: تازه، کمی ترش، یادآور خیار، طعم ثانویه کمی تلخ
ترکیب شیمیایی اسیدهای چرب روغن گل گاوزبان
| اسیدهای چرب | محتوا (٪) |
|---|---|
| اسید پالمیتیک (Palmitic acid) | 11.8 |
| اسید لینولئیک (Linoleic acid) | 38.1 |
| اسید پالمیتولئیک (Palmitoleic acid) | – |
| اسید اولئیک (Oleic acid) | 16.3 |
| اسید α-لینولنیک (α-Linolenic acid) | 22.8 |
| اسید γ-لینولنیک (γ-Linolenic acid) | – |
| اسید استئاریک (Stearic acid) | – |
| اسید آراشیدیک (Arachidic acid) | – |
| اسید ایکوزانوئیک (Eicosenoic acid) | – |
| اسید ایکوزادینوئیک (Eicosadinic acid) | – |
| اسید گوندوئیک (Gondoic acid) | – |
| اسید بهنیک (Behenic acid) | – |
| اسید واکنیک (Vaccenic acid) | – |
| اسید اروکیک (Erucic acid) | – |
| اسید نورونیک (Nervonic acid) | – |
| اسید میریستیک (Myristic acid) | – |
| سایر اسیدهای چرب (Others) | – |
ترکیب شیمیایی استرول ها
| نام فارسی (نام انگلیسی) | محتوا به درصد (Content in %) |
|---|---|
| کلسترول (Cholesterol) | 0-1.6 |
| براسیکاسترول (Brassicasterol) | – |
| کمپسترول (Campesterol) | 25-30 |
| استیگماسترول (Stigmasterol) | 22-42 |
| بتا-سیتوسترول (β-Sitosterol) | – |
| Δ5-آوناسترول (Δ5-Avenasterol) | 15-28 |
| Δ7-استیگماسترول (Δ7-Stigmasterol) | – |
| Δ7-آوناسترول (Δ7-Avenasterol) | 1 |
| 24-متیلن-کلسترول (24-Methylen-cholesterol) | 15-20 |
ترکیب توکوفرول ها
(غلظت و محتوای بر حسب میلی گرم در 100 گرم)
| فارسی | انگلیسی | مقدار |
|---|---|---|
| توکوفرول ها (Tocopherols) | Tocopherols | 87.7 |
| – آلفا توکوفرول (α-Tocopherol) | – α-Tocopherol | 31.9 |
| – بتا توکوفرول (β-Tocopherol) | – β-Tocopherol | – |
| – گاما توکوفرول (γ-Tocopherol) | – γ-Tocopherol | – |
| – دلتا توکوفرول (δ-Tocopherol) | – δ-Tocopherol | – |
سایر مواد تشکیل دهنده روغن گل گاوزبان
| فارسی | انگلیسی |
|---|---|
| ویتامین E | Vitamin E |
| فلاونوئید ها (Flavonoids) | Flavonoids |
| مواد مغذی معدنی (Mineral nutrients) | Mineral nutrients |
| پروتئین (Protein) | Protein |
| موسیلاژ (Mucilage) | Mucilage |
| مواد تانن (Tanning agents) | Tanning agents |
| ساپونین ها (Saponins) | Saponins |
مشخصات فیزیکی روغن دانه گل گاوزبان
مشخصات فیزیکی و شیمیایی
- شاخص انکسار (nD): 1.4756 در دمای 20 درجه سانتیگراد
- چگالی (d20): 0.9197 گرم بر سانتی‌متر مکعب در دمای 20 درجه سانتیگراد
- عدد صابونی شدن: 191
- عدد اسیدی: 0.17
- عدد ید: 135-141
- عدد پراکسید: 6
- مواد غیرقابل صابونی شدن: 1.83 درصد
ماندگاری روغن بذر گل گاوزبا
روغن بذر گل گاوزبان (Borage seed oil) دارای ماندگاری 10 تا 12 هفته است.
مشخصات روغن بذر گل گاوزبا
در بین تمام روغن‌های گیاهی بررسی شده، روغن بذر گل گاوزبان بیشترین سهم اسید گاما-لینولنیک (γ-linolenic acid) را دارد که حدود 21 درصد است. در مقایسه، روغن شاهدانه (hempseed oil) حدود 3 درصد از این اسید چرب را دارا می‌باشد.
متأسفانه، ترکیب اسیدهای چرب در روغن بذر گل گاوزبان، جنبه‌های منفی نیز دارد. این روغن 15 درصد اسیدهای چرب اشباع و همچنین اسید اروکیک (erucic acid) را شامل می‌شود که ممکن است در صورت مصرف زیاد، به عروق آسیب برساند. گیاه و گل‌های گل گاوزبان حاوی آلکالوئیدهای پیرولیزیدین (pyrrolizidine alkaloids) هستند که برای کبد سمی می‌باشند. با این حال، روغن تقریباً عاری از این آلکالوئیدها است و به همین دلیل غیر مضر است.
کاربردی روغن گل گاوزبان
مکمل غذایی:
روغن گل گاوزبان برای رژیم غذایی و به عنوان مکمل غذایی تبلیغ می شود. با این حال، استفاده‌مندی (Usefulness) آن برای افراد سالم که دچار کمبود دلتا-دسچوراس (Δ-desaturase) نیستند، به اثبات نرسیده است. دلتا-دسچوراس آنزیمی است که به طور طبیعی در بدن تولید می شود و اسید لینولئیک (linoleic acid) مصرف شده با غذا را به اسید گاما-لینولنیک (γ-linolenic acid) تبدیل می کند. فعالیت دسچوراس (desaturase) به عوامل مختلفی بستگی دارد. انسولین (Insulin) و رژیم غذایی سرشار از پروتئین فعالیت آن را افزایش می دهند، در حالی که گلوکاگون (glucagon)، گلوکوکورتیکوئیدها (glucocorticoids) و تیروکسین (thyroxine) آن را مهار (inhibit) می کنند. علاوه بر این، دسچوراس ممکن است به طور کامل یا جزئی توسط دیابت (diabetes)، مصرف بیش از حد کربوهیدرات (carbohydrate) یا به دلیل سن (age) مسدود (blocked) شود. کاهش فعالیت این آنزیم منجر به عدم تعادل (overbalance) در پروستاگلاندین (prostaglandin)، پروتاسیکلین (prostacyclin) و ترومبوکسان (thromboxane) سری امگا-3 می شود. الگوی پروستاگلاندین و لکوترین (prostaglandin and leukotriene pattern) ممکن است تغییر کند که از نظر پاتوفیزیولوژی (pathophysiological) اهمیت دارد.
روغن گل گاوزبان ماندگاری طولانی (long shelf life) ندارد و نباید گرم شود (heated) به همین دلیل اغلب به صورت کپسول (کپسول روغن گل گاوزبان (borage seed oil capsules)) فروخته می شود. این ماده به عنوان دارو مجوز ندارد.
درمان بیماری های پوستی:
در برخی موارد، خشکی و خارش پوست می تواند ناشی از کمبود اسید گاما-لینولنیک باشد. این اسید چرب جزء مهمی از پوست و پیش ماده ای برای سنتز (synthesis) پروستاگلاندین E1 (prostaglandin E1) است که خاصیت ضد التهابی (anti-inflammatory) دارد و خارش را کاهش می دهد. روغن گل گاوزبان که حاوی مقدار بسیار بالایی از اسید گاما-لینولنیک است، به صورت موضعی در موارد زیر استفاده می شود:
- بازسازی پوست
- درمان پوست پیر، چروکیده، خشک و ترک خورده
- درمان نورودرماتیت (Atopic Dermatitis)
- درمان اگزما آتوپیک (Atopic Eczema)
- درمان پسوریازیس
- ضد خارش
- تنظیم رطوبت پوست
- در کرم‌های ضد چروک
- مراقبت از پوست و ناخن
- بهبود فعالیت غدد چربی
درمان سندرم پیش از قاعدگی (PMS)
همانطور که در بالا ذکر شد، اسید گاما-لینولنیک (GLA) پیش زمینه ای برای پروستاگلاندین E است که مسئول برهمکنش هورمون های زنانه (استروژن، پروژسترون و غیره) می باشد. برخی از زنان از دهمین روز قبل از شروع قاعدگی دچار مشکلات جسمی و روحی می شوند که این مشکلات تحت عنوان PMS خلاصه می شوند.
این فرض وجود دارد که زنان مبتلا به PMS دچار کمبود اسید گاما-لینولنیک هستند که منجر به افزایش بیش از حد هورمون زنانه پرولاکتین می شود. اسید گاما-لینولنیک شناخته شده است که نوسانات قند خون را متعادل می کند و بنابراین می تواند پیش نیازهای لازم برای محافظت موثر ارگانیسم در برابر این مشکلات ماهانه را ایجاد کند.
روغن گل مغربی به دلیل دارا بودن میزان بالای اسید گاما-لینولنیک به درمان افسردگی یائسگی ناشی از هورمون نیز کمک می کند.
درمان آرتریت روماتوئید
مطالعات دو سو کور نشان داده است که اسید گاما-لینولنیک موجود در روغن گل مغربی به میزان قابل توجهی آرتریت روماتوئید را تسکین می دهد. دلیل احتمالی این امر، اثر اسید گاما-لینولنیک در افزایش سطح پروستاگلاندین E1 است که باعث افزایش تولید cAMP درون سلولی نیز می شود. این امر سنتز فاکتور نکروز توموری آلفا را که یک میانجی مهم التهابی برای آرتریت روماتوئید است، سرکوب می کند.
به عنوان جایگزین شیر مادر
همانطور که شناخته شده است، شیر مادر بهترین تغذیه برای نوزادان تازه متولد شده است. برای مادرانی که نمی توانند یا نمی خواهند به فرزندان خود شیر بدهند، یافتن بهترین جایگزین موجود ضروری است، زیرا تغذیه نه تنها بر رشد و تکامل عملکردی نوزادان به طور کلی تأثیر می گذارد، بلکه به طور خاص بر نوزادان نارس نیز تأثیر می گذارد.
جنین در رحم به دلیل تغذیه از جفت، وابسته به سنتز اسیدهای چرب چند غیر اشباع با زنجیره بلند (LC-PUFAs) نیست. این امر منجر به ایجاد مشکل خاصی برای نوزادان نارس می شود، اگرچه آنها در اصل قادر به سنتز داخلی LC PUFA هستند. شیر مادر حاوی مقادیر قابل توجهی اسید گاما-لینولنیک است. نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می شوند، سطح بالاتری از LC PUFAs نسبت به نوزادانی که با شیر مادر تغذیه نمی شوند، دارند.
این فرض وجود دارد که نوزادان نارس نمی توانند با سنتز داخلی به تنهایی نیاز به اسیدهای چرب مربوطه را برآورده کنند، بنابراین شیر مادر باید مقادیر کافی را برای آنها تامین کند. به صورت آزمایشی، غذای فرموله‌ای توسعه داده شده است که علاوه بر چربی شیر، روغن نارگیل، روغن سویا و روغن آفتابگردان، به دلیل داشتن میزان بالای اسید گاما-لینولنیک، حاوی روغن گل مغربی نیز می باشد.
این مطالعه به طور قطعی ثابت نکرده است که غذای فرموله‌ای حاوی روغن گل مغربی نسبت به غذای فرموله‌ای حاوی سایر روغن‌های گیاهی مزیت بیشتری دارد، اما تحقیقات بیشتر در این زمینه تشویق و توصیه می‌شود.
این روغن از تحت فشار قرار دادن تخم های گیاه گل گاوزبان، که حاوی اسیدهای چرب ضروری که نقش کلیدی در ساختار و عملکرد پوست بازی می کنند، است. این روغن غیر کومدوژنیک است و یک سد ملایمی را ایجاد می کند که سبب نرمی پوست می شود. این روغن یک روغن حساس است و ماندگاری در حدود ۶ ماه دارد.
