رایج ترین اشتباهات صابون سازی+ راهنمای جامع رفع ایرادات در صابون سرد

اشتباهات صابون سازی کدامند؟

اشتباهات صابون سازی فرایند سرد در ادامه بررسی شده است:

محاسبه اشتباه قلیا در صابون سازی

محاسبه مقدار قلیای مورد نیاز برای روغن ها بر اساس SAP روغن ها انجام می شود. SAP عدد دقیقی نیست و در ماشین حساب قلیا به صورت میانگین محاسبه می شود. بنابراین در صورتی که منبع تهیه روغن تغییر کرده است بهتر است یکبار به مقدار کم صابون را بسازید و نتیجه را مشاهده کنید. در صورت نیاز به اعمال تغییرات آن را انجام داده و پس از اطمینان از کیفیت محصول اقدام به تولید انبوه کنید.

اندازه‌گیری مواد در صابون سازی

اندازه‌گیری مواد با ترازوی دقیق حائز اهمیت است تا ترکیب درست روغن‌ها، قلیا و آب در صابون شما تضمین شود. برای اندازه‌گیری مواد با دقت، از ترازوی آشپزخانه استفاده کنید.

استفاده از نوع اشتباه روغن در صابون سازی

همه روغن‌ها مناسب تهیه صابون نیستند. برخی از روغن‌ها می‌توانند باعث تولید صابونی با بافت نرم و چربی شده که به خوبی کف نمی کند. بهتر است در رابطه با روغن‌های مناسب برای تهیه صابون پژوهش کنید و از آن‌ها استفاده کنید.

عدم رعایت نسبت مناسب آب و قلیا

نسبت مناسب آب و قلیا برای به دست آوردن صابون با کیفیت بسیار مهم است. بهتر است دقت کنید که آب و قلیا در نسبت مناسبی با هم ترکیب شوند.

اضافه کردن عطر یا رنگ به موقع

عطرها و رنگ‌ها ممکن است باعث تسریع فرایند صابون‌ سازی شوند که موجب سریع خشک شدن صابون و سختی بیش از حد آن می‌شود که سبب مشکل در کار با آن شود. بهتر است عطرها و رنگ‌ها را پس از رسیدن صابون به ‌تریس رقیق اضافه کنید.

زیاد میکس کردن صابون

زیاد مخلوط کردن صابون می‌تواند باعث شود آن غلیظ شود و به سختی در قالب‌ها ریخته شود. مراقب باشید که پس از رسیدن به پی‌تریس رقیق، صابون را زیاد میکس نکنید.

عدم استفاده از لباس محافظ در صابون سازی

قلیای سودا یک ماده سوزش آور است که در صورت تماس با پوست، سوختگی می‌تواند ایجاد کند. برای ایمنی همیشه در هنگام برخورد با قلیا از لباس محافظ، مانند دستکش و عینک ایمنی استفاده کنید.

کم بودن زمان استراحت صابون

صابون فرایند سرد به چند هفته زمان استراحت نیاز دارد تا آب اضافی تبخیر و صابون سفت شود. زمان استراحت کوتاه ممکن است منجر به تولید یک صابون نرم و چسبناک شود.

افزودن قلیا به آب

همواره باید قلیا به آب اضافه شود و همچنین محلول قلیایی به روغن ها اضافه شود. اگر برعکس عمل کنید احتمال پاشیده شدن مواد به اطراف و ایجاد شوختگی و مشکل برای شما وجود دارد.

با اجتناب از اشتباهات صابون سازی، می توانید صابون فرایند سرد با کیفیت بالا و ایمن برای استفاده تولید کنید.

فاز ژل در صابون سازی چیست؟

 ژل شدن صابون به مرحله ای از فرآیند صابون سازی اشاره دارد که در آن خمیر صابون تغییر رنگ می دهد و به نظر می رسد که ذوب شده و شفاف می شود (به نظر می رسد ژل)، پس از آن خمیر در نهایت خنک می شود و صابون به حالت سبک تر و مات برمی گردد.

فاز ژل در صابون سازی

برخی از صابون سازان ترجیح می دهند از فاز ژل به نفع رنگ های پاستلی (pastel) و خامه ای (creamy colours) رایج در صابون بدون ژل خودداری کنند. از سوی دیگر، بسیاری از صابون سازان ترجیح می دهند صابون خود را از فاز ژل گذر دهند تا کیفیت صابون را بهبود بخشند (صابون های ژل شده در استفاده به اندازه صابون های بدون ژل آب جذب نمی کنند. ) و برای افزایش شادابی رنگ در صابون، به ویژه آنهایی که با رنگ های صابون طبیعی ساخته شده اند که می توانند در صابون بدون ژل رنگ پریده و بی رمق (pale and insipid ) باشند اما زمانی که صابون ژل می شود بسیار سرزنده ( very vibrant) است.

صابون‌هایی که در قالب‌های چوبی ساخته می‌شوند، اغلب گرمای کافی را با عایق سبک (پیچیدن در پتو یا حوله) حفظ می‌کنند تا بدون اعمال حرارت اضافی، کاملاً از فاز ژل گذر کنند. قالب های کوچکتر یا منفرد گرما را سریعتر از دست می دهند و می توانند برای ژل چالش برانگیزتر باشند. روش فرآوری فرآیند سرد (CPOP) در “اجبار کردن” ژل در جایی که قالب های کوچکتر استفاده می شود مفید است.

واکنش صابونی سازی یک فرآیند گرمازا است، به این معنی که گرما تولید می کند. مقداری از این گرمای خود تولید شده برای کمک به ژل شدن کامل صابون مفید است، با این حال برخی از دستور العمل ها و روش های صابون سازی می توانند منجر به گرمای بیش از حد شوند، در این صورت استفاده از عایق یا فرآیند های حرارتی اضافی مانند CPOP باید با احتیاط استفاده شود.

اگر واکنش صابونی‌ سازی خیلی داغ یا خیلی سریع باشد، صابون‌ های فرآوری سرد می‌توانند از قالب «آتشفشان» (volcano) خارج شوند و باعث کثیفی شوند و ظاهر صابون‌ های شما را خراب کنند. صابون سازی با فرآیند داغ مثال خوبی است که در آن ژل شدن صابون در طی فرآیند پخت و پز مجبور می شود و صابون اغلب با پیشرفت واکنش صابونی سازی در اجاق گاز پف می کند و «آتشفشان» می شود.

یک تجربه ناخوشایند زمانی که خمیر صابون تحت یک واکنش صابونی شدن بسیار سریع، قبل از اینکه صابون ساز بتواند صابون را در قالب بریزد، سفت می شود. اغلب توسط روغن های معطر آزمایش نشده ( untested fragrance oils) یا در ترکیب با دماهای بالا یا دماهای خیلی پایین و/یا سایر مواد تشکیل دهنده که تریس را تسریع می کنند ایجاد می شود.

دلایل seizing در صابون سازی

برخی از روغن‌های اسانسی (essential oils) (مانند بو (bay)، میخک (clove)، دارچین (cinnamon) و …) و همچنین برخی از عطرها یا ترکیبات سنتزی، باعث ایجاد تریس سریع در صابون فرآیند سرد می‌ شوند. در این حالت امولسیون “به سرعت سفت می شود” (seizing) و سپس وارد مرحله “ژل” می شود.  گاهی اوقات یا با (1) حذف عنصر مشکل ساز یا (2) با استفاده از دمای اختلاط بسیار پایین و/یا قالب گیری صابون بلافاصله پس از شروع تریس می توان از این مشکل جلوگیری کرد.

چیزی در آن ترکیب معطر (fragrance blend) وجود دارد که باعث تسریع تریس می شود. سعی کنید روغن ها را تا زمانی که مایع شوند، فقط شفاف شوند – شاید حدود 95 تا 100 درجه فارنهایت گرم کنید. از محلول قلیا که هم دمای اتاق،مثلاً 65 تا 70 درجه فارنهایت باشد، استفاده کنید. روغن ها و قلیا را ترکیب کرده و با یک قاشق (و نه با گوشکوب برقی) مخلوط کنید. در عطر مخلوط کنید. هم بزنید. بگذارید کمی بنشیند. از گوشکوب برقی کمی استفاده کنید تا شروع به تریس کند. در حالی که امولسیون هنوز قابل ریختن است قالب گیری کنید. صابون احتمالاً همچنان ژل خواهد داشت، اما مشکلی ندارد.

برخی افراد از روی عمد اجازه می دهند صابون از فاز ژل گذر کند (فرایند گرم). می‌توانید pH صابون را اندازه بگیرد.

روش های جلوگیری از seizing در صابون سازی

اما راه‌هایی برای جلوگیری (یا حداقل مدیریت) بحران در صابون سازی وجود دارد:

تحقیق درباره روغن اسانسی

به احتمال زیاد شخص دیگری با هر عطر یا اسانسی که می خواهید استفاده کنید صابون درست کرده باشد. ابتدا با تامین کننده روغن اسانسی یا روغن معطر مشورت کنید. بهترین‌ها اطلاعات صابون را مستقیماً در محصول وب‌سایت خود دارند. اگر اطلاعات در وب سایت تامین کننده نیست، تماس بگیرید و بپرسید. اگر آنها ندانند، ممکن است ارزش ریسک کردن را نداشته باشد. انجام این تحقیق پیش از موعد ممکن است شما را تا حد زیادی از بحران نجات دهد، اما به یاد داشته باشید: دستور العمل های صابون های مختلف ممکن است واکنش های متفاوتی به یک اسانس نشان دهند. تجربه شخص دیگری ممکن است دقیقاً مال شما نباشد. آزمایش یک اسانس جدید همیشه کمی خطرناک است.

رقیق کردن روغن اسانسی

اگر عطر یا اسانسی دارید که واقعاً می خواهید از آن استفاده کنید اما می دانید (یا مشکوک هستید) که مشکل ساز است، می توانید سعی کنید روغن را رقیق کنید و امیدواریم تسریع تریس را به حداقل برسانید. به جای افزودن رایحه پس از مخلوط شدن روغن های پایه و قلیا (همانطور که اکثر مردم انجام می دهند)، قبل از افزودن محلول قلیا، روغن معطر را به روغن های پایه اضافه کنید. رایحه در سراسر روغن ها مخلوط می شود و ممکن است در حضور قلیا واکنش بهتری نشان دهد.

کاهش دما

صابون سازی یک فرایند شیمیایی است و هر چه واکنش شیمیایی گرمتر باشد سریعتر به پایان می رسد. برای کاهش سرعت واکنش و یک دست نگه داشتن خمیر صابون خود، سعی کنید روغن های پایه و محلول قلیا را قبل از مخلوط کردن با یکدیگر خنک کنید. تا زمانی که روغن ها هنوز مایع و روان هستند، داشتن همه چیز حتی به دمای 70 درجه فارنهایت همچنان باعث تولید صابون عالی می شود. و ممکن است به شما زمان کافی بدهد تا صابون خود را قبل از سفت شدن، مخلوط کرده و وارد قالب کنید.

حتی پس از انجام تمام اقدامات احتیاطی، هیچ کس نمی تواند تضمین کند که هرگز  seizing یک بچ صابون را تجربه نمی کند (صابون سازی یک ماجراجویی است!). اما امیدوارم که این نکات به شما کمک کند صابونی یک دست و خوشبو را که به دنبالش هستید به دست آورید!

عدم استفاده از کسر آب زیاد

بیش از اندازه از کسر آب استفاده نکنید. دو برابر مقدار قلیا به عنوان مقدار آب استفاده کنید. مثلا. اگر فرمولاسیون شما نیاز به 4 اونس قلیا دارد، از 8 اونس آب استفاده کنید. با عطرهای مستعد ایجاد مشکل، مقدار آب را تا 3 برابر قلیا افزایش دهید. آب اضافی به کاهش سرعت فرایند صابونی شدن کمک می کند و مانع از تسریع تریس می شود.

خاکستر سودا در صابون‌ سازی

خاکستر سودا (Soda Ash) یکی از چالش‌های رایج در صابون‌ سازی گیاهی است که می‌ تواند به ظاهر محصول نهایی صابون آسیب بزند. این پدیده به صورت لایه‌ ای سفید و خاکستری روی سطح صابون ظاهر می‌ شود و زیبایی صابون را کاهش می‌ دهد. در این مقاله، دلایل ایجاد خاکستر سودا، راه‌ های جلوگیری از آن، و روش‌ های رفع این مشکل را بررسی می‌ کنیم.

 

خاکستر سودا در صابون سازی چیست؟

سدیم  کربنات نتیجه سدیم هیدروکسید (قلیا) آزاد در صابون تازه قالب گیری شده است که با کربن دی اکسید  هوا واکنش داده است.

خاکستر سودا، که به آن “خاکستر سفید” نیز می‌گویند، لایه‌ای از مواد است که پس از قرار گرفتن صابون در قالب و تماس آن با هوا ایجاد می‌شود. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که سود سوزآور با دی‌اکسید کربن موجود در هوا واکنش داده و لایه نازکی از خاکستر بر روی صابون تشکیل می‌دهد. این لایه بی‌ ضرر و بی‌خطر است و تأثیری بر خواص صابون ندارد، اما ظاهر صابون را نامناسب و کدر می‌کند.

عوامل ایجاد خاکستر سودا در صابون

وجود هوای زیاد در فرآیند صابون‌ سازی، هم زدن زیاد، و دمای نامناسب می‌تواند به ایجاد خاکستر سودا کمک کند. همچنین، اگر صابون بیش از حد در معرض هوا قرار بگیرد، احتمال تشکیل این لایه افزایش می‌یابد.

راه‌های جلوگیری از تشکیل خاکستر سودا در صابون

1. پوشاندن قالب صابون: برای کاهش تماس هوا با صابون، می‌توان پس از ریختن صابون در قالب، آن را با یک پوشش نایلونی یا پلاستیکی بپوشانید.
2. کنترل دما: دمای مناسب برای فرآیند صابون‌ سازی بسیار مهم است. در دمای پایین‌تر، احتمال تشکیل خاکستر سودا کمتر می‌شود.
3. اضافه کردن ایزوپروپیل الکل: اسپری کردن مقدار کمی الکل ایزوپروپیل بر سطح صابون، از تشکیل خاکستر جلوگیری می‌کند.

رفع خاکستر سودا در صابون

اگر خاکستر سودا بر روی صابون تشکیل شد، می‌ توانید سطح آن را با یک پارچه مرطوب پاک کنید یا از آب مقطر برای شست‌ و شو استفاده کنید. این روش به حذف خاکستر کمک می‌ کند و صابون شما را به حالت اولیه و شفاف بازمی‌ گرداند.

با رعایت نکات فوق، می‌ توانید ظاهر زیبا و جذاب صابون‌ های گیاهی خود را حفظ کنید و از کیفیت محصول نهایی اطمینان حاصل نمایید.

خاکستر سودا در شوینده‌ ها

خاکستر سودا کاربرد های فراوانی در صنایع مختلف دارد، از جمله تولید شوینده‌ ها. خاصیت قلیایی قوی این ماده، آن را به گزینه‌ای ایده‌آل برای پاک‌کنندگی سطوح و از بین بردن چربی‌ها تبدیل کرده است.

اما در صابون‌ سازی، حضور خاکستر سودا چندان خوشایند نیست. این ماده می‌ تواند معایب متعددی را به همراه داشته باشد، از جمله:

• ایجاد لکه‌ های سفید: همانطور که گفته شد، خاکستر سودا به صورت لایه‌ ای سفید رنگ بر روی صابون ظاهر می‌شود و ظاهر آن را نازیبا می‌ کند.
• خشکی و زبری پوست: خاصیت قلیایی خاکستر سودا می‌ تواند چربی طبیعی پوست را از بین برده و باعث خشکی و زبری آن شود.
• ایجاد حساسیت: در برخی افراد، تماس با خاکستر سودا می‌ تواند منجر به خارش، سوزش و التهابات پوستی شود.

آتشفشانی شدن صابون چیست؟

آتشفشانی شدن، یک پدیده بالقوه خطرناک و گاهی سرگرم‌کننده در ساخت صابون است که به دلیل گرم شدن بیش از حد خمیر صابون و تولید حباب یا کف در قابلمه پخت یا قالب رخ می‌دهد. این موضوع می‌تواند هنگام ساخت صابون مایع و فرآیند گرم (Hot Process یا HP) شایع باشد، زیرا افزایش دما و تسریع واکنش صابونی‌سازی احتمال آتشفشانی شدن را بالا می‌برد.

 

علل آتشفشانی شدن در صابون‌ سازی

آتشفشانی شدن صابون بیشتر به دما و ترکیبات روغنی موجود در دستور تهیه بستگی دارد. به‌ویژه در فرآیند گرم، هنگامی که روغن‌ها و چربی‌ها تحت حرارت قرار می‌گیرند، واکنش شیمیایی سریع‌تری رخ می‌دهد که می‌تواند باعث سرریز شدن یا فوران مواد صابونی شود. در فرآیند سرد نیز احتمال وقوع این پدیده وجود دارد اما تنها در شرایط خاصی از جمله استفاده از روغن‌های با سرعت صابونی‌سازی بالا، افزودن قندهای اضافی یا عایق کردن بیش از حد قالب.

چگونه از آتشفشانی شدن در صابون‌ سازی جلوگیری کنیم؟

برای پیشگیری از آتشفشانی شدن صابون، به نکات زیر توجه کنید:

1. استفاده از قابلمه مناسب: در فرآیند گرم و ساخت صابون مایع، از قابلمه‌ای بزرگ‌تر از حجم خمیر صابون استفاده کنید تا امکان سرریز شدن کاهش یابد.
2. کنترل دما: دمای خمیر صابون را در سطح ایمن نگه دارید و از گرمای بیش از حد جلوگیری کنید.
3. نظارت مداوم: در حین ساخت صابون، به ویژه در فرآیند گرم، نظارت بر خمیر صابون ضروری است. این نظارت کمک می‌کند تا در صورت نیاز، خمیر صابون به سرعت هم زده شود و جلوی آتشفشانی شدن گرفته شود.

آتشفشانی شدن صابون، هرچند ترسناک به نظر می‌رسد، اما با رعایت اصولی ساده می‌توان آن را کنترل کرد و تجربه‌ای ایمن و موفق در صابون‌ سازی داشت.

دانه برنجی شدن صابون چیست و روش های پیشگیری از آن کدامند؟

دانه برنجی شدن صابون یا پدیده‌ی ریسینگ (Ricing) یکی از مشکلات متداول در فرآیند ساخت صابون است که می‌تواند تجربه‌ی کار با صابون‌ سازی دست‌ساز را پیچیده‌تر کند. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که در ترکیب مواد صابون دانه‌های کوچک و برنجی‌ شکل بگیرند و به فرمولاسیون لطیف و یکدست صابون لطمه بزنند. در این مقاله، دلایل دانه برنجی شدن صابون و روش‌ های رفع آن را بررسی می‌کنیم.

دلایل ایجاد دانه برنجی شدن (Ricing) در صابون

1. واکنش سریع عطرها با روغن‌ها
   برخی از عطرها، مخصوصاً عطرهای مصنوعی و عطرهای خاصی از جمله عطرهای ادویه‌ای و گلی (مانند عطرهای دارچین، جوز هندی و گل یاس)، تمایل به واکنش شیمیایی سریع با روغن‌های پایه دارند. این عطرها باعث واکنش ناگهانی و ایجاد رگه‌های برنجی در صابون می‌شوند.
2. دمای بالای روغن‌ها و قلیا
   در دمای بالا، سرعت واکنش بین سدیم هیدروکسید (قلیا) و روغن‌ها افزایش می‌یابد. این امر می‌تواند به‌ویژه در حضور عطرهای واکنش‌پذیر موجب شکل‌گیری دانه‌های برنجی در صابون شود.
3. سرعت بالای هم‌زدن در مرحله‌ی تریس
   استفاده از مخلوط‌کن برقی در مرحله‌ی تریس (Trace) می‌تواند سبب افزایش سرعت واکنش شود و در برخی از فرمول‌ها باعث ایجاد بافت دانه برنجی شود.
4. استفاده از روغن‌های خاص
   برخی روغن‌ها مانند روغن نارگیل، روغن کرچک و روغن پالم ممکن است به دلیل ترکیب‌ های خاص خود، سرعت واکنش را در فرایند صابون‌سازی افزایش دهند و در نتیجه ریسینگ را تحریک کنند.

روش‌های پیشگیری از دانه برنجی شدن در صابون‌ سازی

1. انتخاب عطرهای مناسب
   استفاده از عطرهای طبیعی یا اسانس‌هایی که واکنش‌ پذیری پایینی دارند، یکی از روش‌ های پیشگیری است. می‌ توانید قبل از استفاده از یک عطر، آن را در دمای پایین و به‌تدریج به مواد اضافه کنید و واکنش را کنترل نمایید.
2. کنترل دما
   توصیه می‌ شود دمای مخلوط قلیا و روغن‌ها را پیش از ترکیب بین 30 تا 35 درجه سانتی‌ گراد نگه دارید. کنترل دما به کاهش سرعت واکنش و ایجاد یک فرایند تریس کندتر و کنترل‌ شده‌ تر کمک می‌کند.
3. اضافه کردن عطرها در انتهای فرایند
   در صورت استفاده از عطرهای حساس، افزودن آن‌ها در انتهای مرحله‌ ی تریس و با حرکات ملایم می‌ تواند احتمال ریسینگ را کاهش دهد.
4. انتخاب روغن‌های با واکنش‌پذیری کمتر
   روغن‌هایی مانند روغن زیتون و روغن بادام شیرین، واکنش کمتری نشان می‌دهند و کمتر باعث دانه برنجی شدن می‌شوند. استفاده از این روغن‌ها در فرمولاسیون می‌تواند به یک صابون یکدست و بدون دانه برنجی منجر شود.

روش‌های رفع دانه برنجی شدن صابون

1. ترکیب دوباره (Rebatching)
   اگر در حین ساخت صابون با دانه برنجی شدن مواجه شدید، بهترین روش، ترکیب دوباره مواد است. می‌توانید با داغ کردن مجدد و حرارت‌دهی ملایم مواد، دانه‌های برنجی را از بین ببرید و یک بافت یکدست ایجاد کنید.
2. استفاده از حرارت بخار یا بن‌ماری
   اگر دانه‌های برنجی کم و پراکنده هستند، حرارت ملایم در بن‌ماری یا با استفاده از بخار می‌تواند کمک کند که مواد نرم و یکدست شوند.
3. اضافه کردن مایعات بیشتر
   در صورت مشاهده دانه برنجی، می‌ توانید مقدار کمی از آب یا گلیسیرین اضافه کنید تا مخلوط یکدست شود. این کار به نرم شدن ترکیبات کمک می‌کند و از دانه‌ای شدن جلوگیری می‌کند.
4. آسیاب کردن
   در صورتی که دانه‌ های برنجی به مقدار زیاد در محصول باقی مانده‌اند، می‌ توانید پس از مرحله سخت شدن صابون، آن را آسیاب کرده و به عنوان صابون پایه برای محصولات دیگر استفاده کنید.

دانه برنجی شدن صابون یکی از چالش‌ هایی است که صابون‌سازان گیاهی با آن روبه‌ رو می‌شوند. با توجه به دلایل ایجاد این مشکل و استفاده از روش‌ های پیشگیری و رفع آن، می‌ توان از به وجود آمدن ریسینگ جلوگیری کرده و در صورت بروز، به رفع آن پرداخت.

DOS (لکه های نارنجی) در صابون چیست؟

صابون عالی بود بدون هیچ گونه حادثه ای به خوبی به تریس رسیده بود و قالبگیری شده بود. به راحتی از قالب خارج شده بود، و رنگ و بافت خامه ای (creamy color) آن بیانگر مهارت بی نظیر من در صابونی سازی بود. پس از گذشت زمان استراحت به مدت چهار هفته، روی پوست ملایم بود و رایحه مطبوعی داشت. همه چیز عالی بود!

سپس آنها ظاهر شدند. آنها در ابتدا کوچک بودند و برای هیچ کس غیرقابل توجه نبودند، مگر صابون سازان حرفه ای! نه اینکه مشکلی در صابون وجود داشته باشد، خیر! صابون های لکه‌دار به اندازه خواهر و برادرهای خوش‌رنگ خود عملکرد خوبی داشتند. اما وقتی صابون‌هایم را به بازار می‌فرستم، می‌خواهم بهترین تاثیر ممکن را بگذارند و بنابراین بهتر است صابون‌های لکه‌دار را در خانه در کمد نگه دارم. هیچ آسیبی وارد نشده است.

من از طریق مطالعه، متوجه شدم که لکه های نارنجی ترسناک (DOS) در اثر اکسیداسیون روغن های “نرم” مانند روغن زیتون ایجاد می شوند. صابون سازان صنعتی تا حد زیادی روغن های نرم را به نفع روغن نارگیل و پیه کنار گذاشته اند. اما تنوع صابون‌های دست‌ساز مدرن مدیون وجود یک دوجین یا بیشتر روغن‌های نرم است که به طور معمول برای دادن خواص خاص خود به صابون استفاده می‌شوند. در پاییز سال 2004، من همراه با دانشجویان شیمی خود در کالج همپدن سیدنی (Hampden-Sydney College)، شروع به بررسی علل و یافتن راه حل برای پیشپیری از DOS کردم.

صابون سازان صنعتی از تکنیک های مختلفی برای اندازه گیری فساد روغن ها استفاده می کنند که عمدتاً از روش rancimat است. اما من روشی می‌خواستم که اکثر صابون‌سازان بدون تجهیزات گران‌قیمت یا تخصصی بتوانند از آن استفاده کنند. ما از یک اسکنر معمولی بستر تخت (flat-bed scanner) و یک برنامه رایانه ای رایگان به نام Gimp (که به صورت آنلاین موجود است) استفاده کردیم.

این اسکنر برای گرفتن تصاویر دیجیتالی از صابون های ما در طی چند هفته استفاده می شود و Gimp رنگ آنها را اندازه گیری می کند.

برای تسریع در رسیدن لکه ها، صابون های خود را در انکوباتور (incubator) در دمای 60 درجه سانتیگراد (140 درجه فارنهایت) نگهداری می کنیم. برای هر یک از صابون‌هایمان، رنگ دو نمونه را بررسی کردیم، یکی در ویال اکسیژن و دیگری در یک ویال نیتروژن. مقایسه این دو نمونه نقش اکسیژن را در  فساد پذیری صابون (soap rancidity) آشکار می کند. یک نگهدارنده تخصصی ساخته شد که صابون را در تماس با گاز موجود در هر ویال قرار می داد و در عین حال اجازه می داد صابون بدون برداشتن آن از ویال اسکن شود(شکل چپ).

یک قطره چکان یکبار مصرف به یک نگهدارنده نمونه تبدیل شد. حباب قطره چکان کنده شده و حفره باقی مانده با یک نمونه یک گرمی صابون پر شده است. یقه پلاستیکی نگهدارنده نمونه را از چسبیدن به دو طرف ویال جلوگیری می کند. نگهدارنده نمونه در یک ویال کوچک پر از گاز اکسیژن یا نیتروژن قرار می گیرد. در طول انکوباسیون، ویال‌ها به صورت سرپوش ذخیره می‌شوند و صابون در تماس با گاز داخل ویال قرار می‌گیرد. اما برای اسکن، ویال در سمت راست روی اسکنر قرار می گیرد و اسکن نمونه صابون را بدون برداشتن آن از ویال ممکن می سازد.

روش علمی در صابون سازی: هر بار یک چیز را تغییر دهید!

هنگام پخت و پز یا صابون سازی، طبیعت انسان است که به انگیزه های خلاق ما سلطنت آزاد بدهد. اگرچه ممکن است مراقب باشیم که از یک دستور العمل آزمایش شده و واقعی برای صابون درجه تولید پیروی کنیم، اما ممکن است با ایجاد چندین تغییر به طور همزمان دستور العمل های جدیدی ایجاد کنیم. با این حال، برای پاسخ دادن به سؤالات علمی، بهتر است فقط یک چیز را در یک زمان تغییر دهید. در تحقیق حاضر، همه صابون‌ها انواعی از یک دستور صابون هستند.

دستور استفاده شده برای ساخت صابون:

• 100.0 گرم روغن زیتون
• 13.0 گرم هیدروکسید سدیم
• 26.0 گرم آب مقطر
• 0.1 گرم از هر افزودنی انتخابی

هیدروکسید سدیم در آب حل شد، اجازه داده شد خنک شود، به روغن اضافه شد و به مدت 15 دقیقه به طور مداوم تکان داده شد. سپس در قالب ریخته شد و به مدت 4 ساعت در انکوباتور در دمای 60 درجه سانتیگراد (140 درجه فارنهایت) نگهداری شد. آزمایشات قبلی نشان داده بود که صابونی سازی در پایان این انکوباسیون کامل می شود. سپس نمونه‌های یک گرمی از هر صابون در ویال‌هایی قرار داده شد که در بالا توضیح داده شد و صابون به‌طور مصنوعی با انکوبه کردن آن به مدت چند هفته در حالی که به صورت روزانه آن را اسکن می‌کرد تا رنگ آن ثبت شود، استراحت کرد. رنگ با استفاده از ابزار Gimp “color picker” اندازه گیری شد که برای اندازه گیری “اشباع رنگ” تنظیم شده بود. صابون زمانی که اشباع رنگ آن بالای 30 درصد باشد به طور قابل توجهی نارنجی است.

بازتولید لکه های نارنجی ترسناک در صابون

اولین سوالی که باید بپرسید این است که “آیا می توانید در این شرایط لکه های نارنجی ایجاد کنید؟”

دو منحنی در نمودار اشباع رنگ (color-saturation graph) برای صابون روغن زیتون خالص نشان داده شده است. منحنی های اشباع رنگ نشان می دهد که با افزایش زمان استراحت چه اتفاقی برای رنگ صابون می افتد. منحنی پایین برای صابون نگهداری شده در نیتروژن، منحنی بالا برای صابون ذخیره شده در اکسیژن است. منحنی پایین نشان می دهد که صابون به تدریج رنگارنگ تر می شود (نارنجی) و پس از 300 ساعت انکوباسیون به 38٪ اشباع می رسد. منحنی بالایی نشان می دهد که صابون ذخیره شده در اکسیژن سریعتر از صابون ذخیره شده در نیتروژن نارنجی می شود. نکته قابل توجه، افزایش سریع اشباع رنگ (color saturation) در حدود 75 ساعت است.

“دوره القاء”

زمانی که چنین افزایش سریعی رخ می دهد به عنوان “دوره القاء” (The Induction Period) نامیده می شود. صابونی که به سرعت نارنجی می شود دوره القایی کوتاهی خواهد داشت. صابونی که برای مدت طولانی سفید بماند، دوره القایی طولانی خواهد داشت.

منحنی اشباع رنگ برای روغن نارگیل نشان می دهد که نسبتاً در برابر فسادپذیری مقاوم است. برای یک چیز، تفاوت کمی بین رنگ صابون های ذخیره شده در اکسیژن و نیتروژن وجود دارد. هیچ کدام از صابون ها از 20 درصد اشباع بالاتر نمی روند.

اگر همه صابون‌های ما مانند صابون روغن نارگیل رفتار می‌کردند، هرگز لکه‌های نارنجی را مشاهده نمی‌کردیم.

اکنون که می‌دانیم چگونه لکه‌های نارنجی را اندازه‌گیری کنیم، می‌توانیم با تغییر یک چیز در یک زمان در فرآیند صابون‌سازی و دیدن اینکه چگونه این تغییرات بر دوره القاء و اشباع رنگ نهایی تأثیر می‌گذارد، از آنها جلوگیری کنیم.

آیا این کسر قلیا (سوپر فت کردن) در صابون است؟

گاهی اوقات ادعا می شود که کسر قلیای بیش از حد (excessive lye discount) باعث ایجاد لکه های نارنجی ترسناک (orange spots) می شود. بنابراین ما دو صابون مشابه صابون استاندارد خود ساختیم با این تفاوت که در یک مورد کسر قلیا 10٪ بود، در دیگری 0٪.

از منحنی های اشباع رنگ در دو نمودار زیر، می بینیم که در واقع، صابون دارای کسر قلیای 10 درصد در نهایت نارنجی تر از صابون تخفیف 0 درصد می شود.

حتی با کسر قلیای 0٪، صابون تقریباً در همان زمان با 10٪ تخفیف، به طور قابل توجهی نارنجی می شود. از آنجایی که هدف ما جلوگیری از لکه های نارنجی به طور کلی است، نباید به دنبال تغییر کسر قلیا به عنوان راه حل نهای باشیم!

در مورد مواد افزودنی در صابون دست ساز چطور؟

برخی از منابع علمی صابون دست ساز چندین افزودنی (additive) مختلف را به عنوان نگهدارنده (preventatives) برای لکه های نارنجی پیشنهاد کرده اند. ما متداول‌ترین افزودنی‌های پیشنهادی را با استفاده از 0.1 گرم از هر افزودنی برای 100.0 گرم صابون آزمایش کردیم، یعنی افزودنی 0.1 درصد وزن روغن بود.

نتایج آزمایش نشان داد که منحنی های اشباع رنگ عصاره دانه گریپ فروت (Grapefruit Seed Extract)، ویتامین C، ویتامین E و سدیم سیترات (Sodium Citrate) تقریباً مشابه صابون روغن زیتون خالص است. آنها هیچ اثر پیشگیرانه ای (prophylactic effect) در آزمایشات ما نشان ندادند.

هیدروکسی تولوئن بوتیله (Butylated Hydroxytoluene) (BHT) دوره القایی (induction period) را به 150 ساعت طولانی کرد، یعنی دو برابر دوره القایی صابون روغن زیتون خالص. به نظر می رسد یک نگهدارنده موثر برای صابون دست ساز (handcrafted soap) باشد.

دو افزودنی دیگر، عصاره اولئورسین رزماری (Rosemary Oleoresin Extract) (ROE) و سدیم اتیلن دی آمین تترا استات (Sodium Ethylenediammine Tetraacetate) (EDTA) عملکرد تقریباً یکسانی را نشان دادند. هر دو دوره القاء را بیش از 300 ساعت طولانی کردند (محدودیت های آزمایش ما) و اشباع رنگ نهایی را زیر 30٪ نگه داشتند.

بنابراین ROE و EDTA بهترین اثرات نگهدارنده را از هر افزودنی منفرد در آزمایشات ما نشان دادند.

آیا افزودنی های صابون سازی هم افزایی دارند؟

در ادامه به ترکیبی از مواد افزودنی پرداختیم. ویتامین E (0.1 گرم) + سدیم سیترات (0.1 گرم) کمی بهتر از ویتامین E به تنهایی عمل کرد، یعنی عملکرد چندان خوبی نداشت. ROE + سدیم سیترات (ROE + Sodium Citrate) در واقع بدتر از ROE به تنهایی عمل کرد. با این حال، سه ترکیب به طور چشمگیری بهتر از هر افزودنی منفرد عمل کردند. BHT + EDTA و ROE + EDTA هر کدام دوره القایی را بیش از 300 ساعت طولانی کردند و اشباع رنگ نهایی را زیر 25٪ نگه داشتند.

با این حال، بهترین ترکیب در آزمایشات ما از BHT + سدیم سیترات بود. با استفاده از آنها دوره القایی را بیش از 300 ساعت طولانی کردند و اشباع رنگ نهایی را تا حدود 10٪ حفظ کردند، همان رنگ صابون تازه.

در نتیجه آزمایش‌های ما پیشنهاد می‌کنیم که با استفاده از 0.1 درصد وزن روغن BHT و سدیم سیترات می‌توانید به طور کلی از ظهور DOS جلوگیری کنید. با این حال، ناگزیر ما با بحث شبه مذهبی (quasi-religious debate) مداوم بین استفاده از افزودنی های طبیعی و مصنوعی (natural and artificial additives) مواجه خواهیم شد.

کافی است بگویم در حالی که من شخصاً در مورد استفاده از افزودنی های مصنوعی تردیدی ندارم، در جامعه صابون های دست ساز بسیاری هستند که این کار را انجام می دهند. به طور خاص، بسیاری از مشتریان شما ممکن است برای مواد طبیعی ارزش قائل باشند، حتی شاید بر روی آنها اصرار داشته باشند. من معتقدم یکی از مزیت های اصلی صابون سازهای دست ساز نسبت به صابون سازهای صنعتی توانایی تنظیم دستور العمل های صابون بر اساس ترجیحات مشتریان است.

اگر مشتریان شما به شدت به سمت مواد طبیعی متمایل هستند، استفاده از 0.1٪ وزن روغن در ROE به احتمال زیاد عمر مفید شما را به میزان قابل توجهی افزایش می دهد. از سوی دیگر، اگر مشتریان شما نسبت به تمایز طبیعی/مصنوعی بی تفاوت باشند، ترکیب BHT و  سدیم سیترات احتمالاً بهتر از ROE به عنوان یک نگهدارنده عمل می کند.

هر کاری که تصمیم دارید انجام دهید، از شما می‌خواهم که صابون‌هایتان را دقیقاً برچسب بزنید. مردم دلایل بی شماری برای ترجیحات خود دارند، برخی به دلیل شرایط پزشکی، برخی به دلیل آلرژی، برخی به دلایل دیگر.

.