اگر از آکنه، جوش‌های سرسیاه یا مشکلات پوستی رنج می‌برید، سالیسیلیک اسید می‌تواند راه‌حل شما باشد! این ماده جادویی که از درختان و گیاهان طبیعی به دست می‌آید، با نفوذ به اعماق پوست، سلول‌های مرده و چربی‌های اضافی را از بین می‌برد و به شما پوستی صاف و شفاف می‌دهد. اما این تمام ماجرا نیست؛ سالیسیلیک اسید برای درمان طیف وسیعی از مشکلات پوستی دیگر از جمله پسوریازیس، زگیل و حتی چین و چروک‌ها نیز مؤثر است. آیا می‌خواهید بدانید چگونه؟ در ادامه با ما همراه باشید!
سالیسیلیک اسید چیست؟
سالیسیلیک اسید نوعی بتا هیدروکسی اسید (BHA) است. این ماده به طور طبیعی در گیاهانی مانند پوست درخت بید سفید و برگ‌های وینترگرین یافت می‌شود. با این حال، منابع اشاره می‌کنند که اغلب سالیسیلیک اسید مورد استفاده در محصولات مراقبت از پوست به صورت مصنوعی در آزمایشگاه تولید می‌شود. سالیسیلیک اسید به خانواده‌ای به نام سالیسیلات‌ها تعلق دارد که آسپرین نیز در این خانواده قرار دارد.
یک بتا هیدروکسی اسید (Beta-hydroxy acid) با فعالیت کراتولیتیک (Keratolytic) و ضد التهابی است. این به حل شدن لایه بالایی سلول های لایه شاخی (Stratum corneum cells) کمک می کند و ظاهر و احساس پوست را بهبود می بخشد. اسید سالیسیلیک یک ماده موثر در محصولات ضد آکنه است و به همین دلیل به طور گسترده در ساخت صابون ها و لوسیون های ضد آکنه استفاده می شود.
از آنجایی که سالیسیلیک اسید محلول در چربی است، با نفوذ به منافذ و لایه برداری تجمع سلولی، به راحتی می تواند انسداد فولیکول چربی (Sebaceous follicle blockage) را کاهش دهد.
فواید و کاربردهای سالیسیلیک اسید برای پوست
سالیسیلیک اسید عمدتاً به دلیل فواید ضد آکنه مورد توجه قرار گرفته است. این ماده برای درمان آکنه سطحی یا خفیف، به ویژه جوش‌های سرسیاه و سرسفید بسیار مؤثر است. منابع همچنین به اثربخشی آن برای درمان انواع دیگر جوش مانند پاپول‌ها (برجستگی‌های کوچک ملتهب) و پاسچول‌ها (جوش‌های چرکی) اشاره می‌کنند. علاوه بر آکنه، سالیسیلیک اسید برای درمان و مدیریت مشکلات پوستی دیگری نیز استفاده می‌شود، از جمله:
- لایه برداری پوست.
- کاهش التهاب و قرمزی ناشی از آکنه.
- تنظیم و کاهش تولید سبوم (چربی پوست).
- بهبود ظاهر هایپرپیگمانتاسیون خفیف (لک‌های تیره).
- یکدست کردن تُناژ پوست.
- کمک به رفع خطوط ریز و چین و چروک.
- درمان زگیل‌های معمولی و زگیل کف پا.
- درمان پینه و میخچه پا.
- کمک به درمان پسوریازیس.
- درمان شوره سر و درماتیت سبورئیک.
- درمان کراتوزیس پیلاریس (پوست مرغی) و پوست ناهموار.
- کمک به درمان موهای زیرپوستی و فولیکولیت.
- محکم کردن منافذ پوست.
- شفاف و تازه کردن پوست.
- جلوگیری از تشکیل جوش‌های جدید.
نحوه عملکرد سالیسیلیک اسید
سالیسیلیک اسید به عنوان یک لایه بردار شیمیایی عمل می‌کند و سلول‌های مرده پوست را از بین می‌برد. برخلاف آلفا هیدروکسی اسیدها (AHAs) که محلول در آب هستند و عمدتاً لایه بیرونی پوست را لایه برداری می‌کنند، سالیسیلیک اسید محلول در روغن (Oil-soluble) است. این خاصیت به آن اجازه می‌دهد تا عمیق‌تر به پوست نفوذ کرده و وارد منافذ شود.
در منافذ، سالیسیلیک اسید چربی‌های اضافی (سبوم) و سلول‌های مرده‌ای که باعث مسدود شدن منافذ و ایجاد آکنه می‌شوند را حل می‌کند. این عمل باعث شفاف شدن منافذ و کاهش احتمال بروز انواع خاصی از آکنه می‌شود. منابع همچنین به توانایی سالیسیلیک اسید در تجزیه پیوندهای بین سلول‌های مرده پوست (مانند دسموزوم‌ها) اشاره می‌کنند که به کنده شدن آن‌ها و پاکسازی منافذ کمک می‌کند.
علاوه بر این، سالیسیلیک اسید خاصیت ضد التهابی دارد. منابع اشاره می‌کنند که این ماده اثرات ضد باکتریایی خفیفی نیز دارد که ممکن است در درمان و پیشگیری از آکنه عفونی و التهابی نقش داشته باشد. این ماده می‌تواند رشد باکتری‌های مولد آکنه را متوقف کند.
اشکال، دوز و نحوه استفاده
سالیسیلیک اسید در انواع محصولات مراقبت از پوست از جمله شوینده‌ها، تونرها، مرطوب‌کننده‌ها، سرم‌ها، درمان‌های موضعی آکنه، ماسک‌ها، و لایه بردارهای شیمیایی یافت می‌شود. همچنین در شامپوهای ضد شوره و شوینده‌های بدن برای نواحی مستعد آکنه استفاده می‌شود.
غلظت سالیسیلیک اسید در محصولات متفاوت است. محصولات بدون نسخه (OTC) معمولاً حاوی غلظتی بین 0.5% تا 2% هستند. دوزهای بالاتر ممکن است در درمان‌های لایه‌برداری شیمیایی مورد استفاده متخصصان (تا 20-30% و حتی تا 50%) به کار روند. منابع به غلظت‌های مختلف در ژل‌ها (2-7%)، لوسیون‌ها (2%)، پمادها (3%)، پدها (0.5-2%) و صابون‌ها (0.5-3%) اشاره می‌کنند که هر کدام نحوه مصرف خاص خود را دارند.
هنگام شروع استفاده از محصولات حاوی سالیسیلیک اسید، توصیه می‌شود که به تدریج مصرف را آغاز کنید، مثلاً ابتدا یک بار در روز یا حتی چند بار در هفته، و سپس به تدریج دفعات استفاده را افزایش دهید تا پوست به آن عادت کند. محصولات مایع مانند تونرها اغلب با پد پنبه‌ای استفاده می‌شوند، در حالی که ژل‌ها یا لوسیون‌ها مانند کرم روز یا شب روی کل صورت اعمال می‌شوند. به طور کلی، سالیسیلیک اسید پس از پاکسازی و استفاده از تونر اعمال می‌شود و نیاز به آبکشی ندارد. همیشه باید دستورالعمل‌های روی محصول را دنبال کنید. استفاده روزانه از سالیسیلیک اسید به حفظ شفافیت پوست و کنترل چربی کمک می‌کند.
هنگام استفاده از سالیسیلیک اسید در طول روز، حتماً باید از ضد آفتاب با SPF 30 یا بالاتر به عنوان آخرین مرحله روتین پوستی استفاده شود، زیرا این ماده می‌تواند حساسیت پوست به نور خورشید را افزایش دهد. ممکن است 6 تا 8 هفته طول بکشد تا نتایج استفاده از سالیسیلیک اسید برای درمان آکنه مشاهده شود.
عوارض جانبی و موارد احتیاط
سالیسیلیک اسید به طور کلی بی‌خطر در نظر گرفته می‌شود، اما ممکن است در ابتدا باعث تحریک پوست شود. عوارض جانبی شایع شامل موارد زیر است:
- خشکی پوست.
- پوسته پوسته شدن.
- سوزش یا سوزن سوزن شدن پوست.
- قرمزی و التهاب.
- خارش.
منابع اشاره می‌کنند که ممکن است در ابتدای استفاده از سالیسیلیک اسید پدیده “پاکسازی” (purging) رخ دهد، که در آن نرخ گردش سلولی افزایش یافته و منجر به ظهور جوش‌های جدید می‌شود. این جوش‌ها معمولاً در نواحی همیشگی بروز آکنه ظاهر شده و سریع‌تر از جوش‌های عادی بهبود می‌یابند، برخلاف واکنش بد به یک محصول جدید که می‌تواند در نواحی غیرمعمول نیز باعث جوش شود.
در موارد نادر، استفاده موضعی از سالیسیلیک اسید روی نواحی وسیع بدن می‌تواند منجر به مسمومیت سالیسیلات شود. علائم این مسمومیت شامل بی‌حالی، سردرد، گیجی، وزوز گوش، کاهش شنوایی، تهوع، استفراغ، اسهال و افزایش عمق تنفس است. در صورت بروز این علائم باید فوراً مصرف را قطع کرده و با پزشک مشورت کنید.
مشاوره با پزشک یا داروساز قبل از استفاده ضروری است در موارد زیر:
- بارداری یا شیردهی. منابع ذکر می‌کنند که استفاده موضعی از سالیسیلیک اسید در بارداری عموماً بی‌خطر است، اما باید در صورت نیاز واضح و با مشورت پزشک استفاده شود. همچنین مشخص نیست که آیا این ماده وارد شیر مادر می‌شود یا خیر، اما نباید روی نواحی‌ای اعمال شود که ممکن است با پوست یا دهان نوزاد تماس پیدا کند.
- ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، گردش خون ضعیف، مشکلات پوستی (عفونت، زخم، درماتیت آتوپیک)، بیماری کلیوی یا کبدی، بیماری عروق خونی، آبله مرغان یا آنفولانزا.
- مصرف داروهای دیگر، زیرا ممکن است تداخلات دارویی رخ دهد. باید لیست تمام محصولات مصرفی (داروهای تجویزی، بدون نسخه و گیاهی) را با پزشک یا داروساز در میان بگذارید.
- استفاده برای کودکان، چرا که ممکن است بیشتر در معرض تحریک پوست باشند.
- پوست حساس یا نازک.
- پوست تحریک شده.
باید از مصرف سالیسیلیک اسید در نواحی حساس مانند چشم، لب و داخل بینی خودداری شود. همچنین، منابع توصیه می‌کنند که از مصرف همزمان سالیسیلیک اسید با سایر محصولات لایه بردار مانند رتینوئیدها و بنزوئیل پراکسید بدون مشورت با پزشک خودداری شود.
مقایسه با سایر مواد
منابع به تفاوت سالیسیلیک اسید با آلفا هیدروکسی اسیدها (AHAs) اشاره می‌کنند که AHAs محلول در آب بوده و بیشتر روی سطح پوست عمل می‌کنند، در حالی که سالیسیلیک اسید (یک BHA) محلول در روغن است و به عمق منافذ نفوذ می‌کند.
بنزوئیل پراکسید یکی دیگر از مواد رایج بدون نسخه برای درمان آکنه است. بنزوئیل پراکسید یک ضدعفونی کننده است که باکتری‌های مولد آکنه را از بین می‌برد، در حالی که سالیسیلیک اسید در درجه اول به عنوان یک لایه بردار عمل می‌کند. هر دو را می‌توان به تنهایی یا ترکیبی استفاده کرد، اما بنزوئیل پراکسید ممکن است برای پوست‌های حساس یا دارای اگزما مناسب نباشد.
در نهایت، منابع توصیه می‌کنند که در صورت عدم مشاهده بهبود پس از 6-8 هفته یا در صورت بروز عوارض جانبی شدید، مصرف را قطع کرده و با پزشک یا متخصص پوست مشورت کنید. اطلاعات ارائه شده در منابع عمدتاً برای اهداف اطلاع‌رسانی است و نباید جایگزین مشاوره حرفه‌ای پزشکی شود.
اتیل هگزیل سالیسیلات چیست؟
اتیل هگزیل سالیسیلات (Ethylhexyl Salicylate)، یک مایع روغنی بی رنگ تا زرد روشن که به عنوان فیلتر ضد آفتاب UVB (280-320 نانومتر) با حداکثر جذب در 306 نانومتر عمل می کند. این به خودی خود یک فیلتر قوی نیست، همیشه در ترکیب با سایر عوامل ضد آفتاب برای افزایش بیشتر SPF و حل شدن سایر فیلترهای جامد UV استفاده می شود.
مشخصات ایمنی خوبی دارد و مجاز به استفاده با حداکثر غلظت 5٪ هم در ایالات متحده و هم در اروپا است (10٪ در ژاپن مجاز است).
سوالات متداول درباره سالیسیلیک اسید
سالیسیلیک اسید برای چه نوع پوست‌هایی مناسب است؟
به طور کلی، سالیسیلیک اسید برای پوست‌های چرب و مستعد آکنه بسیار مؤثر است زیرا به تنظیم تولید چربی و پاکسازی منافذ کمک می‌کند. با این حال، اکثر انواع پوست می‌توانند از آن استفاده کنند. اگر پوست خیلی حساس یا خشکی دارید، بهتر است با احتیاط بیشتری از آن استفاده کنید و ابتدا یک آزمایش پچ روی ناحیه کوچکی از پوست انجام دهید، زیرا ممکن است باعث خشکی یا حساسیت بیشتر شود.
آیا می‌توان از سالیسیلیک اسید هر روز استفاده کرد؟
اگرچه سالیسیلیک اسید یک لایه‌بردار ملایم محسوب می‌شود، اما استفاده روزانه از آن بستگی به محصول و تحمل پوست شما دارد. برخی محصولات با غلظت کمتر برای استفاده روزانه فرموله شده‌اند و می‌توانند به شفاف نگه داشتن پوست کمک کنند. با این حال، برای جلوگیری از تحریک، توصیه می‌شود در ابتدا استفاده را به چند بار در هفته محدود کنید و تحمل پوست خود را بسنجید. اگر پوست چرب یا مقاوم دارید، ممکن است استفاده روزانه را به خوبی تحمل کنید، اما اگر پوست خشک یا حساس دارید، بهتر است استفاده را محدود کنید.
سالیسیلیک اسید چگونه به درمان آکنه کمک می‌کند؟
آکنه زمانی ایجاد می‌شود که فولیکول‌های مو (منافذ) با سلول‌های مرده پوست و چربی مسدود می‌شوند. سالیسیلیک اسید با نفوذ به پوست و حل کردن سلول‌های مرده پوست که منافذ را مسدود می‌کنند، به درمان آکنه کمک می‌کند. این عمل به باز کردن منافذ و پیشگیری از ایجاد جوش‌های سرسفید، سرسیاه و جوش‌های التهابی کمک می‌کند. همچنین با کاهش التهاب و مهار رشد برخی از باکتری‌های مولد آکنه، به بهبود وضعیت پوست کمک می‌کند.
آیا سالیسیلیک اسید می‌تواند باعث “پاکسازی” پوست شود؟
بله، سالیسیلیک اسید ممکن است در اوایل استفاده باعث “پاکسازی” پوست شود. پاکسازی به معنای افزایش سرعت گردش سلولی پوست است که باعث می‌شود آلودگی‌ها، چربی اضافی و سلول‌های مرده پوست که در عمق منافذ قرار دارند، سریع‌تر به سطح پوست آمده و به شکل جوش ظاهر شوند. این جوش‌ها معمولاً در مناطقی ظاهر می‌شوند که قبلاً مستعد آکنه بوده‌اند و معمولاً سریع‌تر از جوش‌های عادی برطرف می‌شوند. این فرآیند نشان‌دهنده عملکرد محصول است، اما اگر جوش‌ها در نواحی غیرمعمول ظاهر شدند یا بدتر شدند، ممکن است نشانه یک واکنش آلرژیک یا تحریک باشد.
سالیسیلیک اسید برای درمان چه مشکلات پوستی دیگری به جز آکنه مفید است؟
سالیسیلیک اسید علاوه بر آکنه، برای درمان مشکلات پوستی دیگری که با تجمع سلول‌های مرده پوست یا ضخیم شدن پوست مرتبط هستند نیز مؤثر است. این مشکلات شامل زگیل‌های معمولی، زگیل کف پا، پینه و میخچه هستند. همچنین می‌تواند در درمان بیماری‌هایی مانند پسوریازیس، درماتیت سبورئیک و کراتوز پیلاریس (پوست مرغی) که با پوسته‌ریزی و ضخیم شدن پوست همراه هستند، مفید باشد. خاصیت لایه‌برداری و ضدالتهابی آن به نرم شدن و از بین بردن لایه‌های ضخیم و پوسته‌پوسته شده پوست کمک می‌کند
