تریکلوزان در صابون و لوازم آرایشی: راهنمای کاربردی

در دنیای تولید صابون‌های گیاهی و محصولات آرایشی بهداشتی، آگاهی از مواد تشکیل‌دهنده و تأثیرات آن‌ها بر سلامت انسان و محیط زیست از اهمیت بالایی برخوردار است. یکی از این ترکیبات که در سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده، “تریکلوزان” (Triclosan) است. تریکلوزان که زمانی به عنوان یک ماده ضد میکروبی مؤثر به طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گرفت، اکنون با محدودیت‌ها و نگرانی‌های جدی نظارتی و بهداشتی مواجه است. هدف این مقاله، ارائه یک نمای کلی جامع از تریکلوزان، کاربردهای تاریخی و کنونی آن، وضعیت نظارتی پیچیده آن در مناطق مختلف جهان، و دلایل اصلی نگرانی در مورد این ترکیب شیمیایی است. این اطلاعات به شما کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری در انتخاب مواد اولیه و فرمولاسیون محصولات خود بگیرید و از روندهای جهانی در جهت ایمنی مصرف‌کننده و حفظ محیط زیست پیروی کنید.

تریکلوزان چیست؟

تریکلوزان (Triclosan) که با نام‌های علمی ۵-کلرو-۲-(۲،۴-دی‌کلروفنوکسی) فنول و فرمول شیمیایی C12H7Cl3O2 نیز شناخته می‌شود، یک ترکیب شیمیایی سنتزی است که در رده عوامل ضد باکتری و ضد قارچ قرار می‌گیرد. این ماده به دلیل خواص ضد میکروبی گسترده خود، قادر به مهار رشد طیف وسیعی از باکتری‌ها، برخی قارچ‌ها و پروتوزوآها است.

مشخصات شیمیایی و تجاری

• نام IUPAC: ۵-کلرو-۲-(۲،۴-دی‌کلروفنوکسی) فنول
• فرمول مولکولی: C12H7Cl3O2
• جرم مولکولی: ۲۸۹.۵۴ گرم بر مول
• وضعیت فیزیکی و بو: پودر کریستالی سفید تا مایل به سفید، با بوی ملایم و کمی معطر
• نقطه ذوب: ۵۵-۵۷ درجه سانتی‌گراد
• حلالیت در آب: ۰.۰۱۲ گرم بر لیتر در دمای ۲۰ درجه سانتی‌گراد
• Log Pow: ۴.۷۶ (نشان‌دهنده خاصیت چربی‌دوستی بالا)

نام‌های تجاری تریکلوزان 

تریکلوزان علاوه بر نام شیمیایی خود، تحت نام‌های تجاری مختلفی نیز در بازار شناخته می‌شود که شامل:

• ایرگاسان (Irgasan)
• DP300
• FAT 80’023
• CH 3565
• GP 41-353
• میکروبان (Microban®)
• بایوفرش (Biofresh®)
• لکسول (Lexol-300)
• استر-زک (Ster-Zac)
• کلوکسیفنولوم (Cloxifenolum) شناخت این نام‌ها برای تولیدکنندگان ضروری است تا از وجود این ماده در محصولات اولیه‌ای که خریداری می‌کنند آگاه باشند.

کاربردهای تاریخی و کنونی تریکلوزان

تریکلوزان در دهه ۱۹۶۰ میلادی توسط شرکت شیمیایی سیبا (Ciba) ابداع شد و در سال ۱۹۷۲ به بازار مصرف معرفی گردید. در ابتدا، کاربرد آن عمدتاً محدود به محیط‌های مراقبت‌های بهداشتی، به عنوان اسکراب جراحی برای پرسنل پزشکی بود. با این حال، در دهه‌های اخیر، استفاده از آن به طور گسترده‌ای به محصولات مصرفی نیز تسری یافت و در نزدیک به ۱۰۰۰ محصول مختلف به عنوان عامل ضد باکتری به فروش می‌رسید.

محصولاتی که تریکلوزان در آن‌ها یافت می‌شود یا می‌شد:

• محصولات مراقبت شخصی و آرایشی بهداشتی: این بخش بیش از ۸۰٪ از کاربرد تریکلوزان را تشکیل می‌داد.
  • صابون‌های ضد باکتری (مایع و قالبی)
  • شست‌وشوهای بدن/ژل‌های دوش
  • ژل‌ها و فوم‌های ضد عفونی‌کننده دست
  • خمیردندان
  • دهان‌شویه
  • دئودورانت‌ها (غیر اسپری) و اسپری‌های بدن
  • لوسیون‌ها و کرم‌ها (مانند لوسیون‌های پس از اصلاح، محصولات مراقبت از پوست، کرم‌های آکنه، کرم‌های روشن‌کننده پوست)
  • محصولات آرایشی (مانند پودر صورت، کانسیلر لکه، کرم پودر، آرایش چشم)
  • محصولات ناخن (برای تمیز کردن قبل از سیستم‌های ناخن مصنوعی)
  • شامپو
  • محصولات اصلاح (مانند کرم اصلاح، پس از اصلاح)
  • محصولات نوزاد (مانند شامپوها، لوسیون‌ها، روغن‌ها، کرم‌ها)
  • عطریات
  • محصولات مراقبت از پا
• سایر محصولات مصرفی و صنعتی:
  • کشاورزی: آفت‌کش‌ها (کاربرد اولیه تریکلوزان در دهه ۱۹۶۰ میلادی)
  • منسوجات: لباس ورزشی، لباس زیر، جوراب، لباس، کفش، فرش، ملحفه
  • پلاستیک‌ها: تخته‌های برش آشپزخانه، پرده‌های دوش، سطل‌های زباله، اسباب‌بازی‌ها، لوازم خانگی
  • رنگ‌ها
  • تجهیزات پزشکی: نخ‌های جراحی ضد باکتری، کاتترها، دهان‌شویه‌های پیش از جراحی
  • دترجنت‌ها و مایعات ظرفشویی
  • لوازم اداری و مدرسه: مداد، پوشه، قیچی
  • تجهیزات تجاری و صنعتی: تسمه نقاله، کویل‌های HVAC
  • محصولات دیگر: رطوبت‌ساز، گوش‌گیر، گرم‌کننده پا، کاغذ دیواری

تولید جهانی تریکلوزان از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ در حال کاهش بوده است؛ به طوری که در سال ۲۰۱۵ حدود ۷۰-۷۵٪ تولید سال ۲۰۱۱ بود. مصرف جهانی تریکلوزان نیز مشابه تولید، در حال کاهش بوده است. این روند کاهشی نشان‌دهنده تغییر دیدگاه جهانی نسبت به این ماده است.

وضعیت نظارتی تریکلوزان

مقررات مربوط به تریکلوزان در سراسر جهان متفاوت است و تغییرات قابل توجهی را تجربه کرده است. این تغییرات اغلب به دلیل افزایش نگرانی‌های بهداشتی و زیست‌محیطی رخ داده‌اند.

۱. اتحادیه اروپا (EU):

• مقررات مواد آرایشی (Cosmetics Regulation – EC No. 1223/2009):
  • استفاده از تریکلوزان در محصولات آرایشی منتخب به عنوان نگهدارنده مجاز است.
  • حداکثر غلظت مجاز در خمیردندان، صابون دست، صابون بدن/ژل دوش، پودر صورت، کانسیلر لکه، محصولات ناخن (برای تمیز کردن ناخن قبل از سیستم‌های ناخن مصنوعی) و دئودورانت (غیر اسپری) تا ۰.۳٪ است.
  • در دهان‌شویه، حداکثر غلظت تا ۰.۲٪ است.
  • استفاده در محصولات بدون آب‌کشی (مانند لوسیون‌های بدن) به دلیل مواجهه بالا برای مصرف‌کننده ایمن تلقی نمی‌شود.
  • کمیته علمی ایمنی مصرف‌کننده (SCCS) در سال ۲۰۱۱ نتیجه‌گیری کرد که استفاده از تریکلوزان به عنوان نگهدارنده در محصولات مصرفی رایج در غلظت‌های ذکر شده ایمن است.
• مقررات محصولات زیست‌کش (Biocidal Products Regulation – EU No. 528/2012):
  • تریکلوزان قبلاً به عنوان ماده فعال در زیست‌کش‌ها برای بهداشت انسانی (PT1)، ضدعفونی‌کننده‌ها (PT2)، نگهدارنده‌های فیلم (PT7) و نگهدارنده‌های مواد پلیمری (PT9) استفاده می‌شد.
  • اما پس از ارزیابی، این ماده برای استفاده در هیچ یک از این انواع محصولات تأیید نشد.
  • فروش و استفاده از محصولات حاوی تریکلوزان در PT2، PT7 و PT9 ممنوع شده است.
  • برای محصولات PT1، تصمیم عدم تأیید تریکلوزان در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۶ گرفته شد و فروش از ۲۷ ژانویه ۲۰۱۷ و نگهداری و استفاده از ۲۷ ژوئن ۲۰۱۷ ممنوع گردید.
  • محصولات تیمار شده (مانند لباس ضد میکروبی، رنگ حاوی نگهدارنده) فقط باید حاوی مواد فعالی باشند که تأیید شده‌اند یا در حال ارزیابی هستند.
  • محصولات تیمار شده حاوی زیست‌کش‌های حاوی تریکلوزان ممنوع شده برای بهداشت انسانی باید تا کنون از بازار جمع‌آوری شده باشند.
  • بعد از ۱ مارس ۲۰۱۷، یک محصول تیمار شده تنها در صورتی می‌تواند به بازار عرضه شود که با ماده زیست‌کش فعالی تیمار شده باشد که برای نوع محصول زیست‌کش در (یا داخل) محصول تیمار شده، تأیید شده یا در حال ارزیابی است.
• مقررات دترجنت‌ها (Regulation on detergents – EC No. 648/2004):
  • نگهدارنده‌های مورد استفاده در دترجنت‌ها باید بر روی برچسب ذکر شوند.
  • محصولات پاک‌کننده حاوی تریکلوزان نباید به عنوان ضد باکتری به بازار عرضه شوند، زیرا در این صورت تحت پوشش مقررات محصولات زیست‌کش قرار می‌گیرند و استفاده از تریکلوزان در ضدعفونی‌کننده‌ها ممنوع است.
• مقررات تماس با مواد غذایی:
  • از مارس ۲۰۱۰، تریکلوزان نمی‌تواند در اتحادیه اروپا در مواد تماس با مواد غذایی یا به عنوان افزودنی در پلاستیک‌های در تماس با غذا استفاده شود.

۲. ایالات متحده (USA):

• سازمان غذا و دارو (FDA):
  • در سپتامبر ۲۰۱۶، FDA یک قانون نهایی در مورد “ایمنی و اثربخشی ضدعفونی‌کننده‌های مصرفی؛ محصولات دارویی ضد میکروبی موضعی برای مصارف انسانی بدون نسخه” صادر کرد.
  • بر اساس این قانون، محصولات ضدعفونی‌کننده مصرفی بدون نسخه که با آب استفاده می‌شوند (از جمله صابون‌های ضد باکتری، شست‌وشوهای دست و بدن) و حاوی ۱۹ ماده فعال خاص (شامل تریکلوزان) هستند، دیگر نمی‌توانند به بازار عرضه شوند.
  • دلیل این ممنوعیت، عدم ارائه شواهد کافی توسط تولیدکنندگان مبنی بر ایمن بودن این محصولات برای استفاده روزانه بلندمدت و مؤثرتر بودن آن‌ها از صابون معمولی و آب در جلوگیری از بیماری و شیوع برخی عفونت‌ها بود.
  • با این حال، این ممنوعیت شامل خمیردندان‌های حاوی فلوراید، دهان‌شویه‌ها، ضدعفونی‌کننده‌های دست و صابون‌های جراحی نمی‌شود.
  • FDA در سال ۲۰۰۵ رأی داد که صابون‌های ضد باکتری مؤثرتر از صابون معمولی و آب در مبارزه با عفونت‌ها نیستند.
  • با این حال، FDA داده‌ها را برای تأیید ایمنی و اثربخشی تریکلوزان در یک خمیردندان خاص (برای جلوگیری از التهاب لثه) بررسی کرده و آن را مؤثر یافته است.
• آژانس حفاظت از محیط زیست (EPA):
  • EPA تریکلوزان را به عنوان یک آفت‌کش ثبت و تنظیم می‌کند، زمانی که در اشیاء غیرزنده مانند تسمه نقاله یا کویل‌های HVAC استفاده می‌شود.
  • اگر یک شرکت محصول حاوی تریکلوزان را با ادعای بهداشتی مانند “باکتری‌ها را می‌کشد” به بازار عرضه کند، EPA باید اثربخشی محصول را تأیید کند.

۳. کره جنوبی:

• وزارت ایمنی غذا و دارو (MFDS) در سال ۲۰۱۵ مقررات مربوط به مواد آرایشی حاوی تریکلوزان را بازنگری کرد.
• اکنون، تریکلوزان ممکن است به طور ایمن به عنوان نگهدارنده در محصولات آرایشی بهداشتی استفاده شود، اما محدودیت‌ها شامل:
  • محصولات آب‌کشی شونده (Rinse-off products) (محصولات پاک‌کننده بدن)، دئودورانت‌ها (به استثنای اسپری‌ها) و محصولات آرایشی رنگی (به استثنای محصولات چشم و لب) با غلظت تا ۰.۳٪.
  • خمیردندان تا ۰.۳٪ و دهان‌شویه تا ۰.۰۲٪ (این‌ها در کره به عنوان داروهای شبه‌دارو طبقه‌بندی می‌شوند، نه مواد آرایشی).

۴. ژاپن:

• تریکلوزان در لیست مثبت به عنوان نگهدارنده برای مواد آرایشی با حداکثر غلظت ۰.۱٪ قرار دارد.

۵. کانادا:

• سازمان بهداشت کانادا (Health Canada) اجازه می‌دهد تریکلوزان با غلظت ۰.۰۳٪ یا کمتر در دهان‌شویه و ۰.۳٪ در سایر محصولات آرایشی استفاده شود.

جدول ۱: خلاصه‌ای از مقررات تریکلوزان در محصولات آرایشی در کشورهای مختلف

کاربرد	کره جنوبی	اروپا	ژاپن	ایالات متحده آمریکا	کانادا
استریلیزاسیون و نگهدارنده	محصولات آب‌کشی شونده (شستشوی بدن)، دئودورانت (به جز اسپری)، کرم پودر برای پنهان کردن لکه‌های پوستی (مانند کانسیلر)	صابون بدن، صابون دست، ژل دوش، دئودورانت، پودر صورت، کانسیلر لکه		صابون و دئودورانت	سایر محصولات آرایشی
حداکثر غلظت	≤ ۰.۳٪ (برای موارد بالا)	≤ ۰.۳٪ (برای موارد بالا)	≤ ۰.۱٪	≤ ۰.۳٪ (برای صابون و دئودورانت)	≤ ۰.۳٪ (برای سایر محصولات آرایشی)
خمیردندان	≤ ۰.۳٪ (شبه‌دارو)	≤ ۰.۳٪	–	≤ ۰.۳٪	≤ ۰.۳٪
دهان‌شویه	≤ ۰.۰۲٪ (شبه‌دارو)	≤ ۰.۲٪	–	–	≤ ۰.۰۳٪

دلایل اصلی نگرانی در مورد تریکلوزان

با وجود اثربخشی تریکلوزان به عنوان یک عامل ضد میکروبی، مطالعات متعدد نگرانی‌های جدی را در مورد ایمنی آن برای سلامت انسان و محیط زیست مطرح کرده‌اند.

۱. مقاومت آنتی‌بیوتیکی (Antibiotic Resistance): یکی از بزرگترین نگرانی‌ها در مورد تریکلوزان، نقش آن در ترویج مقاومت باکتری‌ها به آنتی‌بیوتیک‌ها است.

• مکانیسم عمل: تریکلوزان با مهار سنتز اسید چرب باکتریایی، باکتری‌ها را از بین می‌برد. این مکانیسم عمل به آنتی‌بیوتیک‌ها شباهت دارد.
• ایجاد باکتری‌های مقاوم: استفاده گسترده از تریکلوزان می‌تواند محیطی مناسب برای ظهور باکتری‌های مقاوم به داروهای ضد میکروبی فراهم کند.
• همبستگی با مقاومت آنتی‌بیوتیکی: مطالعات نشان داده‌اند که افزایش مقاومت به تریکلوزان با افزایش مقاومت به چندین آنتی‌بیوتیک دیگر در محیط‌های بالینی مرتبط است.
• غلظت‌های پایین: کمیته علمی ایمنی مصرف‌کننده اروپا (SCCS) در سال ۲۰۱۰ اعلام کرد که حتی غلظت‌های پایین تریکلوزان می‌توانند مقاومت آنتی‌بیوتیکی را در باکتری‌ها تحریک کنند.
• مطالعات اخیر: مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۹ نشان داد که مواجهه با غلظت‌های بالینی تریکلوزان به طور قابل توجهی تحمل اشریشیا کلی و استافیلوکوک اورئوس مقاوم به متی‌سیلین (MRSA) را به آنتی‌بیوتیک‌های باکتری‌کش افزایش می‌دهد، حتی تا ۱۰،۰۰۰ برابر در شرایط آزمایشگاهی. در مدل عفونت ادراری موش، مواجهه با تریکلوزان اثربخشی آنتی‌بیوتیک را تا ۱۰۰ برابر کاهش داد. این یافته‌ها به نگرانی‌ها در مورد گنجاندن تریکلوزان در محصولات مصرفی می‌افزاید.

۲. اختلال غدد درون‌ریز (Endocrine Disruption): تریکلوزان به عنوان یک ماده شیمیایی مختل‌کننده غدد درون‌ریز (EDC) شناخته شده است.

• تأثیر بر هورمون‌ها:
  • هورمون‌های تیروئید: تریکلوزان ساختاری شبیه به مختل‌کننده‌های غدد درون‌ریز، استروئیدها و هورمون‌های تیروئید دارد. مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که مواجهه با مقادیر بالای تریکلوزان می‌تواند منجر به کاهش سطح هورمون‌های تیروئید (T4) شود. در انسان، مطالعات اپیدمیولوژیک ارتباط بین افزایش غلظت تریکلوزان در ادرار و افزایش سطح کلی T3 در نوجوانان را گزارش کرده است.
  • هورمون‌های جنسی: مطالعات نشان داده‌اند که تریکلوزان می‌تواند بیان ژن‌های حساس به آندروژن و استروژن را افزایش دهد. در مطالعات حیوانی، تغییراتی در هورمون‌های جنسی مانند استرادیول، تستوسترون، LH و FSH مشاهده شده است که می‌تواند بر رشد بلوغ تأثیر بگذارد.

۳. زیست‌تجمع (Bioaccumulation): تریکلوزان یک ماده چربی‌دوست (lipophilic) است، به این معنی که در بافت‌های چربی تجمع می‌یابد.

• در انسان: تریکلوزان در ادرار (در ۷۵٪ جمعیت ایالات متحده)، پلاسما، شیر مادر و خون بند ناف نوزادان یافت شده است. این نتایج نگرانی‌هایی را برای جنین در طول دوره‌های آسیب‌پذیر رشد ایجاد می‌کند. نیمه‌عمر تریکلوزان در انسان پس از مواجهه خوراکی ۲۱ ساعت است که نشان‌دهنده مواجهه طولانی‌مدت حتی پس از استفاده کوتاه مدت از محصول است.
• در محیط زیست و حیوانات: تریکلوزان در ماهی‌ها، کرم‌های خاکی و دلفین‌ها تجمع می‌یابد. شناسایی آن در دلفین‌ها نشان‌دهنده ورود عمیق‌تر آن به محیط زیست و حرکت در زنجیره غذایی اقیانوس است.
• سطح مواجهه در بافت‌ها: تخمین زده می‌شود که سطح تریکلوزان در بافت‌های انسانی پس از مواجهه با محصولات حاوی تریکلوزان (۱۰ میلی‌مولار) می‌تواند بین ۰.۴ تا ۶۴ نانومول تریکلوزان بر میلی‌گرم پروتئین بافت باشد. این غلظت‌ها با سطوحی که در مطالعات آزمایشگاهی باعث اثرات نامطلوب (۰.۸ تا ۲.۸ نانومول تریکلوزان بر میلی‌گرم پروتئین در سلول‌ها/بافت‌ها) می‌شوند، قابل مقایسه هستند.

۴. سمیت زیست‌محیطی (Environmental Toxicity): تریکلوزان برای محیط زیست، به ویژه موجودات آبی، سمی است.

• آب‌های سطحی: تریکلوزان به وفور در رودخانه‌ها و نهرها در سراسر جهان یافت می‌شود.
• تصفیه فاضلاب: تصفیه‌خانه‌های فاضلاب تریکلوزان را به طور کامل از آب حذف نمی‌کنند؛ بخشی از آن در لجن فاضلاب (بیوسلاید) تجمع می‌یابد که اغلب برای کوددهی زمین‌های کشاورزی استفاده می‌شود.
• اثرات بر موجودات زنده:
  • گیاهان و خاک: در خاک‌هایی که با بیوسلاید تیمار شده‌اند، تریکلوزان و محصول تجزیه‌اش (متیل-تریکلوزان) یافت شده‌اند. همچنین، در ریشه‌های سبزیجات رایج مانند کاهو و اسفناج نیز شناسایی شده است.
  • موجودات آبی: تریکلوزان به جلبک‌ها و فیتوپلانکتون‌ها آسیب می‌رساند. مطالعات نشان داده‌اند که تریکلوزان در ماهی‌ها تجمع می‌یابد و باعث تأخیر در رشد و تغییر سطح هورمون تیروئید می‌شود.
  • تبدیل به محصولات جانبی سمی: تریکلوزان می‌تواند تحت تأثیر نور خورشید و کلرزنی (در تصفیه‌خانه‌ها) به محصولات جانبی سمی مانند دیوکسین‌ها (مانند ۲،۸-دی‌کلرودی‌بنزو-پی-دیوکسین یا DCDD) و کلروفنول‌ها (مانند ۲،۴-دی‌کلروفنول یا ۲،۴-DCP و ۲،۴،۶-تری‌کلروفنول یا ۲،۴،۶-TCP) تجزیه شود. برخی از این محصولات جانبی حتی سمی‌تر از خود تریکلوزان هستند و خواص مختل‌کننده غدد درون‌ریز نیز دارند.

۵. سرطان‌زایی (Carcinogenicity): اگرچه تریکلوزان توسط آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC) به عنوان سرطان‌زا طبقه‌بندی نشده است، اما برخی مطالعات نگرانی‌هایی را مطرح کرده‌اند:

• در موش‌ها: مطالعات روی موش‌ها نشان داده است که تریکلوزان می‌تواند باعث تکثیر سلول‌های کبدی و افزایش گونه‌های اکسیژن فعال (ROS) شود و به عنوان یک عامل ترویج‌کننده تومور کبدی عمل کند.
• محصولات جانبی: تریکلوزان در صورت ترکیب با آب کلرینه (آب لوله‌کشی) می‌تواند به کلروفرم (یک سرطان‌زا) تبدیل شود. همچنین، تجزیه آن به دیوکسین‌ها نیز می‌تواند خطرات سرطان‌زایی ایجاد کند.

۶. آلرژی و تحریک‌پذیری (Allergies and Irritation): تریکلوزان با افزایش خطر آلرژی و تحریک‌پذیری، به ویژه در کودکان، مرتبط است.

• واکنش‌های پوستی: مطالعات حیوانی نشان‌دهنده تحریک پوستی خفیف و اریتما (قرمزی) در اثر استفاده موضعی از تریکلوزان بوده است. برخی مطالعات انسانی نیز تحریک پوستی را گزارش کرده‌اند.
• افزایش آلرژی‌ها: افزایش غلظت تریکلوزان در ادرار با افزایش تشخیص آلرژی در کودکان (زیر ۱۸ سال) و همچنین با افزایش خطر آسم، آلرژی و حساسیت غذایی مرتبط بوده است.

۷. ضعف عضلانی (Muscle Weakness): مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که تریکلوزان می‌تواند عملکرد عضلانی را در ماهی و موش مختل کند، که از طریق قدرت چنگ زدن و عملکرد شنا ارزیابی شده است. این اختلال احتمالا به دلیل تأثیر تریکلوزان بر سیگنالینگ کلسیم در سلول‌های ماهیچه قلبی و اسکلتی است. حتی ۲۰ دقیقه پس از مواجهه با تریکلوزان، کاهش ۲۵ درصدی در عملکرد قلب موش‌ها مشاهده شد.

۸. سمیت تولیدمثلی و تکوینی (Reproductive and Developmental Toxicity): تریکلوزان با ناهنجاری‌های تولیدمثلی و تکوینی مرتبط است.

• در انسان: مطالعات اپیدمیولوژیک انسانی ارتباط بین غلظت بالای تریکلوزان در ادرار و افزایش نرخ سقط جنین، افزایش زمان بارداری (کاهش باروری) و کاهش اندازه دور سر در نوزادان (پسران) را نشان داده‌اند.
• در حیوانات: مطالعات حیوانی نیز سقط جنین، کاهش وزن جنین، تأخیر در بلوغ جنسی و کاهش بقای توله‌ها را گزارش کرده‌اند.

ارزیابی ایمنی و ریسک تریکلوزان

با وجود نگرانی‌های ذکر شده، تریکلوزان از جنبه‌های مختلفی نیز مورد ارزیابی ایمنی قرار گرفته است.

سمیت حاد و مزمن:

• سمیت حاد: مطالعات نشان داده‌اند که تریکلوزان از طریق مسیرهای خوراکی، پوستی و استنشاقی دارای سمیت حاد پایینی است.
• سمیت با دوز تکراری: در مطالعات با دوز تکراری، تریکلوزان در حیوانات باعث تحریک پوستی خفیف، افزایش وزن کبد و تغییراتی در خون شده است.
• غلظت بدون اثر نامطلوب مشاهده شده (NOAEL): کمیته علمی ایمنی مصرف‌کننده (SCCS) غلظت ۱۲ میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن در روز را به عنوان NOAEL برای تریکلوزان پیشنهاد کرده است. این مقدار بر اساس مطالعات مزمن سمیت در موش‌ها و کاهش وزن طحال و تغییرات خونی استوار است.

جذب پوستی و تجمع زیستی تریکلوزان

• جذب پوستی: تریکلوزان از طریق پوست جذب می‌شود. نرخ جذب پوستی در انسان ۱۴٪ گزارش شده است.
• جذب خوراکی: جذب خوراکی تقریباً ۱۰۰٪ است.
• تجمع در بدن: تریکلوزان در پلاسما، ادرار و شیر مادر انسان یافت می‌شود. نیمه‌عمر آن در انسان پس از مواجهه خوراکی حدود ۲۱ ساعت است.

اثرات خاص تریکلوزان

• تحریک پوستی و مخاطی: در انسان، یک بار استفاده از تریکلوزان ۰.۳٪ روی پوست باعث تحریک نشد. با این حال، در مطالعات حیوانی، تحریکات پوستی برگشت‌پذیر مشاهده شده است.
• سمیت ژنی (Genotoxicity): در بیشتر آزمایش‌های در شرایط آزمایشگاهی و در بدن زنده، تریکلوزان سمیت ژنی ایجاد نکرده است.
• سمیت عصبی (Neurotoxicity): مطالعات سمیت عصبی هیچ مدرکی دال بر سمیت عصبی در دوزهای مورد آزمایش نشان نداده‌اند.
• سمیت نوری (Phototoxicity): هیچ حساسیت نوری در حیوانات (خوکچه هندی، موش، خوک) با غلظت‌های تا ۱٪ تریکلوزان مشاهده نشده است.

بررسی‌های سازمان‌های معتبر:

• پنل کارشناسان CIR (ایالات متحده): در سال ۲۰۱۰، پنل کارشناسان Cosmetic Ingredient Review (CIR) با بررسی داده‌های گسترده، نتیجه‌گیری کرد که تریکلوزان به عنوان یک ماده آرایشی در کاربردهای فعلی و غلظت‌های مجاز ایمن است، حتی اگر انواع محصولات حاوی تریکلوزان به طور همزمان و روزانه استفاده شوند.
• SCCS (اتحادیه اروپا): در سال ۲۰۱۱، SCCS استفاده از تریکلوزان به عنوان نگهدارنده در محصولات آرایشی خاص (خمیردندان، صابون دست، صابون بدن/ژل دوش، دئودورانت استیکی) با حداکثر غلظت ۰.۳٪ و در دهان‌شویه‌ها با حداکثر ۰.۱۵٪ یا ۰.۲٪ را ایمن ارزیابی کرد.

جدول ۲: خلاصه‌ای از محصولات حاوی تریکلوزان و تغییرات در وضعیت قانونی آن‌ها

رده محصول	کاربرد تاریخی / محصولات رایج	وضعیت کنونی (با تأکید بر محدودیت‌ها)
محصولات شست‌وشو	صابون‌های دست و بدن ضد باکتری (مایع و قالبی)، ژل‌های دوش، پاک‌کننده‌های صورت. (در سال‌های ۲۰۰۰-۱۹۹۹، ۷۵٪ صابون‌های مایع و ۳۰٪ صابون‌های قالبی حاوی تریکلوزان بودند)	ایالات متحده: ممنوع در محصولات شست‌وشوی ضدعفونی‌کننده مصرفی (صابون، شست‌وشوی دست/بدن) از ۲۰۱۶. اتحادیه اروپا: مجاز در صابون دست و بدن/ژل دوش تا ۰.۳٪. کره جنوبی: مجاز در محصولات پاک‌کننده آب‌کشی شونده تا ۰.۳٪.
مراقبت از دهان	خمیردندان (به عنوان مثال، Colgate Total)، دهان‌شویه.	ایالات متحده: همچنان مجاز در خمیردندان حاوی فلوراید (برای التهاب لثه) و دهان‌شویه‌ها. اتحادیه اروپا: مجاز در خمیردندان تا ۰.۳٪ و دهان‌شویه تا ۰.۲٪. کره جنوبی: مجاز در خمیردندان تا ۰.۳٪ و دهان‌شویه تا ۰.۰۲٪ (شبه‌دارو).
دئودورانت‌ها	دئودورانت‌ها و ضدتعریق‌ها (مانند Arm and Hammer, Queen Helene).	ایالات متحده: همچنان مجاز در دئودورانت‌ها و اسپری‌های بدن. اتحادیه اروپا: مجاز در دئودورانت (غیر اسپری) تا ۰.۳٪. کره جنوبی: مجاز در دئودورانت (به جز اسپری) تا ۰.۳٪.
محصولات آرایشی	لوسیون‌ها، کرم‌ها، پودر صورت، کانسیلر لکه، کرم‌های آکنه، محصولات اصلاح، عطریات، محصولات نوزاد، محصولات مو.	ایالات متحده: همچنان مجاز در لوسیون‌ها، کرم‌ها، لوازم آرایش، پاک‌کننده‌های صورت، پس از اصلاح. اتحادیه اروپا: مجاز در پودر صورت و کانسیلر لکه تا ۰.۳٪، اما در محصولات بدون آب‌کشی (مانند لوسیون‌های بدن) ایمن نیست. کره جنوبی: مجاز در محصولات آرایشی رنگی (به جز چشم و لب) تا ۰.۳٪.
سایر محصولات	لوازم پزشکی (نخ جراحی، کاتتر)، دترجنت‌ها، مایعات ظرفشویی، اسباب‌بازی‌ها، منسوجات (جوراب، لباس)، تخته‌های برش، سطل‌های زباله، پرده‌های دوش، رنگ‌ها.	ایالات متحده: تنظیم نشده توسط FDA، اما EPA آن را به عنوان آفت‌کش در اشیاء غیرزنده تنظیم می‌کند. اتحادیه اروپا: ممنوع به عنوان زیست‌کش در بسیاری از موارد از ۲۰۱۷. ممنوع در مواد تماس با مواد غذایی از ۲۰۱۰.

جدول ۳: خلاصه‌ای از نگرانی‌ها و اثرات نامطلوب تریکلوزان

نوع نگرانی	توضیحات و اثرات	منابع
مقاومت آنتی‌بیوتیکی	ترویج باکتری‌های مقاوم به داروهای ضد میکروبی (مانند E. coli و MRSA). ایجاد باکتری‌های قوی‌تر و دشوارتر برای کشتن. مقاومت آنتی‌بیوتیکی یک نگرانی بهداشتی جهانی است.
اختلال غدد درون‌ریز	تأثیر بر عملکرد تیروئید (کاهش هورمون‌های T4). تأثیر بر هورمون‌های جنسی (استروژن، تستوسترون، LH، FSH). می‌تواند به عنوان یک عامل مختل‌کننده فعالیت هورمونی عمل کند.
زیست‌تجمع	تجمع در بافت‌های چربی انسان و حیوانات. یافت شده در ادرار، پلاسما، شیر مادر و خون بند ناف انسان. تجمع در ماهی‌ها، کرم‌های خاکی و دلفین‌ها. نیمه‌عمر طولانی در بدن انسان (حدود 21 ساعت).
سمیت زیست‌محیطی	سمی برای باکتری‌ها، ماهی‌ها، جلبک‌ها و سایر موجودات آبزی. یافت شده در رودخانه‌ها، نهرها و لجن فاضلاب. عدم حذف کامل در تصفیه‌خانه‌های فاضلاب. تجزیه به محصولات جانبی سمی‌تر مانند دیوکسین‌ها و کلروفنول‌ها در محیط زیست (تحت تأثیر نور خورشید و کلرزنی).
سرطان‌زایی (مشکوک)	مطالعات حیوانی نشان‌دهنده ترویج تومور کبدی در موش‌ها. در ترکیب با آب کلرینه (حاوی کلر) می‌تواند به کلروفرم (سرطان‌زا) و دیوکسین‌ها تبدیل شود.
آلرژی و تحریک‌پذیری	مرتبط با افزایش آلرژی در کودکان (تب یونجه، آسم، رینیت آلرژیک، حساسیت غذایی). تحریک پوستی خفیف و اریتما در مطالعات حیوانی و انسانی.
ضعف عضلانی	اختلال در عملکرد عضلانی (اسکلتی و قلبی) در حیوانات. کاهش قدرت چنگ زدن و عملکرد شنا. تأثیر بر سیگنالینگ کلسیم در سلول‌های ماهیچه‌ای.
سمیت تولیدمثلی و تکوینی	مرتبط با نرخ بالاتر سقط جنین، افزایش زمان بارداری، و کاهش اندازه دور سر در نوزادان در مطالعات انسانی. کاهش وزن جنین، تأخیر در بلوغ جنسی، و کاهش بقای توله‌ها در مطالعات حیوانی.

جایگزین‌ها و بهترین شیوه‌ها برای تولیدکنندگان صابون‌گیاهی و محصولات آرایشی بهداشتی

با توجه به نگرانی‌های فزاینده در مورد تریکلوزان و محدودیت‌های قانونی رو به رشد، برای تولیدکنندگان صابون‌های گیاهی و محصولات آرایشی بهداشتی ضروری است که از این ماده اجتناب کرده و به سمت جایگزین‌های ایمن‌تر و پایدارتر حرکت کنند.

• عدم اثربخشی بیشتر: سازمان FDA و مطالعات متعدد نشان داده‌اند که صابون‌های ضد باکتری حاوی تریکلوزان، اثربخشی بیشتری نسبت به صابون معمولی و آب در جلوگیری از بیماری‌ها و گسترش عفونت‌ها ندارند. این بدان معناست که مصرف‌کنندگان برای رعایت بهداشت مؤثر، نیازی به تریکلوزان در صابون‌ها و بسیاری از محصولات بهداشتی خود ندارند.
• پیروی از روندهای بازار و فشار عمومی: بسیاری از تولیدکنندگان بزرگ به دلیل فشار عمومی و آگاهی مصرف‌کنندگان، به تدریج فرمولاسیون محصولات خود را بدون تریکلوزان بازسازی کرده‌اند. این تغییر نشان‌دهنده یک روند پایدار در صنعت است.
• جایگزین‌ها:
  • مواد نگهدارنده جایگزین: برای حفظ پایداری و جلوگیری از رشد باکتری‌ها در محصولات بر پایه آب، باید از مواد نگهدارنده جایگزین که با مقررات فعلی مطابقت دارند و ایمن‌تر هستند، استفاده شود.
  • فرمولاسیون‌های طبیعی و گیاهی: صابون‌های گیاهی و محصولات مبتنی بر مواد طبیعی که ذاتاً دارای خواص ضد میکروبی ملایم هستند یا با استفاده از روغن‌های اساسی و عصاره‌های گیاهی فرموله می‌شوند، می‌توانند نیاز به ترکیبات سنتزی مانند تریکلوزان را از بین ببرند.
  • صابون و آب معمولی: برای بهداشت دست‌ها، صابون معمولی و آب همچنان مؤثرترین راه حل هستند.

چگونه از وجود تریکلوزان در مواد اولیه و محصولات خود اطمینان حاصل کنیم؟

• بررسی برچسب‌ها: همواره برچسب مواد تشکیل‌دهنده را با دقت بررسی کنید. تریکلوزان ممکن است با نام‌های تجاری مانند “میکروبان” یا “بایوفرش” نیز برچسب‌گذاری شود.
• اجتناب از ادعاهای “ضد میکروبی” بدون دلیل: محصولات با برچسب “محافظت ضد میکروبی” ممکن است حاوی تریکلوزان یا ترکیبات مشابه باشند که لزوماً برای مصرف‌کننده مفیدتر نیستند.
• انتخاب تأمین‌کنندگان معتبر: با تأمین‌کنندگانی کار کنید که شفافیت کامل در مورد مواد تشکیل‌دهنده خود دارند و به شما امکان می‌دهند تا از ترکیباتی مانند تریکلوزان اجتناب کنید.

سوالات متداول (FAQ) درباره تریکلوزان

۱. چرا تریکلوزان در برخی محصولات ممنوع شد؟ تریکلوزان در سال ۲۰۱۶ توسط FDA در صابون‌های ضد باکتری و شست‌وشوهای بدن مصرفی در ایالات متحده ممنوع شد. دلیل اصلی این ممنوعیت، عدم ارائه شواهد کافی توسط تولیدکنندگان مبنی بر ایمن بودن این محصولات برای استفاده روزانه بلندمدت و مؤثرتر بودن آن‌ها از صابون معمولی و آب در جلوگیری از بیماری و شیوع عفونت‌ها بود. همچنین نگرانی‌های جدی در مورد نقش آن در ترویج مقاومت آنتی‌بیوتیکی مطرح شد.

۲. آیا تریکلوزان هنوز در محصولات آرایشی بهداشتی مجاز است؟ بله، در برخی محصولات آرایشی بهداشتی خاص همچنان مجاز است، اما این موضوع به منطقه بستگی دارد.

• ایالات متحده: همچنان در خمیردندان‌های حاوی فلوراید، دهان‌شویه‌ها، و ضدعفونی‌کننده‌های دست و صابون‌های جراحی مجاز است.
• اتحادیه اروپا: مجاز در خمیردندان، صابون دست، صابون بدن/ژل دوش، پودر صورت، کانسیلر لکه، محصولات ناخن (قبل از ناخن مصنوعی) و دئودورانت (غیر اسپری) تا ۰.۳٪، و در دهان‌شویه تا ۰.۲٪.
• کره جنوبی: مجاز در محصولات پاک‌کننده آب‌کشی شونده، دئودورانت (غیر اسپری) و محصولات آرایشی رنگی تا ۰.۳٪؛ و در خمیردندان ۰.۳٪ و دهان‌شویه ۰.۰۲٪ (به عنوان شبه‌دارو).

۳. نگرانی‌های اصلی مرتبط با تریکلوزان برای سلامت انسان چیست؟ نگرانی‌های اصلی شامل:

• اختلال غدد درون‌ریز: می‌تواند بر عملکرد هورمون‌های تیروئید و جنسی تأثیر بگذارد.
• مقاومت آنتی‌بیوتیکی: به ترویج باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها کمک می‌کند.
• آلرژی و تحریک‌پذیری: مرتبط با افزایش آلرژی در کودکان و تحریک پوستی.
• تجمع زیستی: در بافت‌های چربی انسان، شیر مادر و خون بند ناف یافت می‌شود.
• سرطان‌زایی (مشکوک): برخی مطالعات ارتباط با آسیب کبدی و پتانسیل سرطان‌زایی در حیوانات را نشان داده‌اند.
• ضعف عضلانی: مطالعات حیوانی نشان‌دهنده اختلال در عملکرد عضلات قلبی و اسکلتی.
• سمیت تولیدمثلی و تکوینی: مرتبط با اثرات نامطلوب بر بارداری و رشد نوزاد.

۴. آیا صابون معمولی و آب به اندازه کافی مؤثر هستند؟ بله، سازمان FDA و بسیاری از مطالعات به این نتیجه رسیده‌اند که شست‌وشوی دست‌ها با صابون معمولی و آب در جلوگیری از بیماری‌ها و گسترش باکتری‌ها به اندازه صابون‌های ضد باکتری حاوی تریکلوزان مؤثر است.

۵. چگونه می‌توان محصولات حاوی تریکلوزان را شناسایی کرد؟ همیشه برچسب مواد تشکیل‌دهنده را بررسی کنید. به دنبال نام “Triclosan” یا نام‌های تجاری دیگر مانند “Microban®”, “Irgasan®” (DP 300 یا PG 60), “Biofresh®”, “Lexol-300”, “Ster-Zac” یا “Cloxifenolum” باشید.

۶. تأثیرات زیست‌محیطی تریکلوزان چیست؟ تریکلوزان برای موجودات آبزی (مانند ماهی‌ها و جلبک‌ها) سمی است و در رودخانه‌ها، نهرها، و لجن فاضلاب تجمع می‌یابد. در تصفیه‌خانه‌های فاضلاب به طور کامل حذف نمی‌شود و می‌تواند در محیط زیست به محصولات جانبی سمی‌تر مانند دیوکسین‌ها تبدیل شود.

۷. آیا جایگزین‌های ایمن‌تری برای تولیدکنندگان صابون و مواد آرایشی وجود دارد؟ بله، توصیه می‌شود از تریکلوزان اجتناب شود و از مواد ضد میکروبی یا نگهدارنده جایگزین که با مقررات فعلی مطابقت دارند و ایمن‌تر هستند، استفاده شود. بسیاری از شرکت‌ها به سمت تولید محصولات بدون تریکلوزان حرکت کرده‌اند و مواد نگهدارنده طبیعی یا مصنوعی ایمن‌تر و مؤثرتری در دسترس هستند.

۸. تریکلوزان (Triclosan) و تری‌کلوکاربان (Triclocarban) چه تفاوتی دارند؟ تری‌کلوکاربان یک عامل ضد میکروبی دیگر با ساختار و عملکرد مشابه تریکلوزان است. این دو ماده اغلب در صابون‌ها و دترجنت‌ها به صورت همزمان یافت می‌شوند. اگرچه تری‌کلوکاربان کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است، اما آن نیز با خواص سمی مشابهی از جمله اختلال غدد درون‌ریز، تجمع زیستی و سمیت زیست‌محیطی مرتبط است.

۹. حداکثر غلظت مجاز تریکلوزان در محصولات آرایشی (مانند اتحادیه اروپا و کره) چقدر است؟ در اتحادیه اروپا و کره جنوبی، حداکثر غلظت مجاز برای برخی محصولات آب‌کشی شونده (مانند صابون دست و بدن) و دئودورانت‌های غیر اسپری ۰.۳٪ است. در دهان‌شویه‌ها، این غلظت در اتحادیه اروپا ۰.۲٪ و در کره جنوبی ۰.۰۲٪ است. این محدودیت‌ها بر اساس ارزیابی‌های ایمنی دقیق تعیین شده‌اند.

نتیجه‌گیری

تریکلوزان، با وجود سابقه طولانی در مبارزه با میکروب‌ها، اکنون به دلیل نگرانی‌های علمی و مقررات سخت‌گیرانه‌تر، جایگاه خود را در فرمولاسیون محصولات مصرفی از دست می‌دهد. به عنوان تولیدکنندگان صابون‌های گیاهی و محصولات آرایشی بهداشتی، مسئولیت شماست که نه تنها محصولاتی با کیفیت بالا ارائه دهید، بلکه از ایمنی آن‌ها برای مصرف‌کننده و محیط زیست نیز اطمینان حاصل کنید.

اجتناب از تریکلوزان و استفاده از جایگزین‌های ایمن‌تر، نه تنها به شما کمک می‌کند تا از تعهدات قانونی خود پیروی کنید، بلکه باعث افزایش اعتماد مصرف‌کنندگان به برند شما نیز می‌شود. با درک دقیق این مسائل، می‌توانید گام‌های مؤثری در جهت تولید پایدار و مسئولانه بردارید و محصولاتی را عرضه کنید که واقعاً “خوب” هستند – هم برای مردم و هم برای سیاره زمین.

---