روغن بذر گوجه فرنگی یکی از روغن‌های گیاهی مغذی و مفید در ساخت صابون گیاهی است که به دلیل محتوای بالای ویتامین E، اسید های چرب ضروری و آنتی‌اکسیدان ها، خواص بی نظیری برای پوست دارد. این روغن بافت سبک و جذب سریعی دارد که بدون باقی گذاشتن حس چربی روی پوست، به تقویت، رطوبت رسانی و نرمی پوست کمک می‌کند. همچنین، روغن بذر گوجه به علت دارا بودن لیکوپن و سایر آنتی‌اکسیدان ها می‌تواند از پوست در برابر آسیب‌های محیطی و پیری زودرس محافظت کند. این ویژگی ها روغن بذر گوجه فرنگی را به یکی از انتخاب های مناسب برای ساخت صابون طبیعی و موثر تبدیل کرده است که پوست را تغذیه و جوان نگه می‌دارد.
خاستگاه گوجه
گوجه فرنگی (tomato) بومی رشته کوه‌های آند در پرو (Andes of Peru) و سایر کشورهای آمریکای مرکزی و جنوبی و همچنین در دریای کارائیب (Caribbean) است، جایی که به عنوان یک گیاه وحشی گرمسیری رشد می‌کرد.
کریستف کلمب (Columbus) در دومین سفر خود در سال ۱۴۹۸ آن را به اروپا آورد. اولین تلاش برای کشت گوجه فرنگی در سال ۱۵۵۴ در ایتالیا گزارش شده است. در ابتدا، گوجه فرنگی در اروپا به عنوان یک گیاه زینتی کمیاب شناخته می‌شد، دیدگاهی که هنوز در نام‌های آن در برخی کشورها، به معنای «سیب طلا» یا «سیب بهشت» منعکس می‌شود (به عنوان مثال، نام ایتالیایی pomodoro یا Paraderiser اتریشی را در نظر بگیرید).
تاریخ گوجه فرنگی به عنوان یک گیاه آشپزی (culinary plant) در اواسط قرن هجدهم آغاز شد. تنها پس از جنگ جهانی دوم تبدیل به یک غذای اساسی شد. تولیدکنندگان اصلی در تولید جهانی سالانه تقریباً ۷۰ میلیون تن، ایالات متحده (۱۴٪)، اتحاد جماهیر شوروی سابق (۱۰٪)، چین (۸٪)، ایتالیا (۸٪)، ترکیه (۸٪)، مصر (۶٪)، اسپانیا (۴٪) هستند. رومانی (۳٪)، یونان (۳٪)، برزیل (۳٪) و مکزیک (۲٪).
گوجه فرنگی گیاهی یکساله و علفی (herbaceous) است. رنگ میوه آن معمولا قرمز است، که به طور عمده به دلیل رنگدانه لیکوپن و تا حد کمتری به دلیل کاروتن و زانتوفیل (xanthophyll) ایجاد می شود. برخی از گوجه فرنگی ها زرد یا بنفش هستند. از نظر شکل ظاهری، پنج نوع اصلی وجود دارد: گوجه فرنگی گرد (round), گوجه فرنگی بیفی (beef), گوجه فرنگی آلوئه ای (plum), گوجه فرنگی روما (Roma) و گوجه فرنگی گیلاسی (cherry). گیاه سولاناسه (solanaceous plant) غده ای، خاردار و دارای برگ های شانه ای فرد (odd-pinnate) است. گل زرد آن لوله ای کوتاه (short tube) و 5 تا 6 لَپِه نوک تیز (pointed lappet) دارد. بذر ها حاوی 12 تا 18 درصد روغن چرب (fat oil) هستند.
گوجه فرنگی را می توان به صورت مستقیم در فضای باز (open air) یا گلخانه (conservatory) کاشت. گوجه فرنگی به گرما نیاز دارد و در مقابل سرما (frost) بسیار حساس است، به همین دلیل است که معمولاً در غرب اروپا در گلخانه کشت می شود. گوجه فرنگی های اولیه که از جنوب اروپا می آیند معمولاً از گلخانه هستند، آنها به طور کلی از انواع گوجه فرنگی های درختی (stake tomato) هستند که تحت محافظت کشت می شوند. پس از چیدن میوه، در صورت رسیده بودن، بهتر است در دمای 8 تا 10 درجه سانتیگراد نگهداری شوند. آنها حدود 2 هفته ماندگاری دارند.
استخراج روغن بذر گوجه
روغن هسته گوجه فرنگی از دانه های گوجه فرنگی به دست می آید. میوه ها ابتدا خشک می شوند و سپس با پرس سرد تحت فشار قرار می گیرند یا با اتر نفت داغ (hot petroleum ether) استخراج می شوند. بازده برای پرس سرد 17 درصد است، در حالی که بازده برای استخراج با اتر 33.1 درصد وزن دانه است. امروزه، روغن همچنین می تواند با CO2 فوق بحرانی استخراج شود که منجر به بازده 80 درصدی روغن از دانه ها می شود. روغن استخراج شده سپس خنثی و سفید (bleached) می شود.
- رنگ : زرد طلایی
ترکیب شیمیایی اسیدهای چرب روغن بذر گوجه
| اسید چرب | محتوا (درصد) |
|---|---|
| لوریک اسید (Lauric acid) | 0.5 |
| میریستیک اسید (Myristic acid) | 0.5 |
| پالمتیک اسید (Palmitic acid) | 15 |
| پالمیتولئیک اسید (Palmitoleic acid) | 0.5 |
| استئاریک اسید (Stearic acid) | 6.5 |
| اولئیک اسید (Oleic acid) | 23 |
| لینولئیک اسید (Linoleic acid) | 50.5 |
| آلفا-لینولئیک اسید (a-Linolenic acid) | 2 |
| آراشیدیک اسید (Arachidic acid) | 0.5 |
| ایکوزانوئیک اسید (Eicosanoic acid) | – |
| بهنیک اسید (Behenic acid) | – |
ترکیب شیمیایی استرول های روغن بذر گوجه
روغن بذر گوجه فرنگی همچنین حاوی مقادیر کمی از 24-متیلن کلسترول (24-methylencholesterol)، کلسترول (clerosterol)، Δ7، 24-استیگماتاستادینول (Δ7, 24-stigmastadienol)، Δ7-استیگماستانول (Δ7-stigmastanol)، Δ7-آوناسترول (Δ7-avenasterol)، Δ7-کامپسترول (Δ7-campesterol) و اریترودیول (erythrodiol) است.
ترکیب شیمیایی توکوفرول های روغن بذر گوجه
| نام فارسی (نام انگلیسی) | محتوا (ppm) و مقدار (%) |
|---|---|
| محتوا توکوفرول (Tocopherol) | 950 |
| α-توکوفرول (α-Tocopherol) | 85 |
| β-توکوفرول (β-Tocopherol) | – |
| γ-توکوفرول (γ-Tocopherol) | – |
| α-توکوفرول استات (α-Tocopherol acetate) | – |
مشخصات فیزیکی روغن بذر گوجه فرنگی
- شاخص انکسار (refractive index): 1.4715 تا 1.4728 در دمای 25 درجه سانتیگراد
- چگالی (density): 0.919 تا 0.924 در دمای 15 درجه سانتیگراد
- عدد یدی (iodine number): 107 تا 125
- عدد صابونی شدن (saponification number): 183 تا 196
- مواد غیرقابل صابونی شدن (unsaponifiable): 2.6 درصد
کاربردهای روغن بذر گوجه فرنگی
روغن بذر گوجه در داروسازی و پزشکی
در یک مطالعه، به موش‌های صحرایی مبتلا به آرتریواسکلروز (Arteriosclerosis) به مدت 30 روز، روزانه 1 میلی‌لیتر روغن بذر گوجه فرنگی به صورت خوراکی داده شد. در نتیجه، سطح کلسترول در مقایسه با موش‌های صحرایی مبتلا به آرتریواسکلروز که با روغن آفتابگردان تغذیه شده بودند، کاهش و سطح فسفولیپید (Phospholipid) در سرم خون افزایش یافت. دلیل این امر می‌تواند وجود مقدار زیاد اسید لینولئیک (Linoleic acid) در روغن آفتابگردان باشد.
کاربردهای خوراکی روغن بذر گوجه
- روغن بذر گوجه را می‌توان به عنوان یک روغن خوراکی در سالاد و برای تولید مارگارین (Margarine) استفاده کرد.
کاربردهای آرایشی روغن بذر گوجه
- در مقیاس صنعتی، از این روغن در محصولات آرایشی و در تولید صابون استفاده می‌شود.
این روغن که در محصولات آرایشی بهداشتی نسبتا جدید است سرشار از انواع آنتی اکسیدان ها است که می تواند بوسیله ی تسکین دهندگی تخریب محیطی برای پوست بالغ مفید باشد. این روغن می تواند قوام و بافت پوست را بهبود دهد و پوست را نرم کند.
