دانه برنجی شدن صابون یا پدیده‌ی ریسینگ (Ricing) یکی از مشکلات متداول در فرآیند ساخت صابون است که می‌تواند تجربه‌ی کار با صابون سازی دست‌ساز را پیچیده‌تر کند. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که در ترکیب مواد صابون دانه‌های کوچک و برنجی شکل بگیرند و به فرمولاسیون لطیف و یکدست صابون لطمه بزنند. در این مقاله، دلایل دانه برنجی شدن صابون و روش های رفع آن را بررسی می‌کنیم.
دلایل ایجاد دانه برنجی شدن (Ricing) در صابون
- واکنش سریع عطرها با روغن‌ها
برخی از عطرها، مخصوصاً عطرهای مصنوعی و عطرهای خاصی از جمله عطرهای ادویه‌ای و گلی (مانند عطرهای دارچین، جوز هندی و گل یاس)، تمایل به واکنش شیمیایی سریع با روغن‌های پایه دارند. این عطرها باعث واکنش ناگهانی و ایجاد رگه‌های برنجی در صابون می‌شوند. - دمای بالای روغن‌ها و قلیا
در دمای بالا، سرعت واکنش بین سدیم هیدروکسید (قلیا) و روغن‌ها افزایش می‌یابد. این امر می‌تواند به‌ویژه در حضور عطرهای واکنش‌پذیر موجب شکل‌گیری دانه‌های برنجی در صابون شود. - سرعت بالای هم‌زدن در مرحله‌ی تریس
استفاده از مخلوط‌کن برقی در مرحله‌ی تریس (Trace) می‌تواند سبب افزایش سرعت واکنش شود و در برخی از فرمول‌ها باعث ایجاد بافت دانه برنجی شود. - استفاده از روغن‌های خاص
برخی روغن‌ها مانند روغن نارگیل، روغن کرچک و روغن پالم ممکن است به دلیل ترکیب های خاص خود، سرعت واکنش را در فرایند صابون‌سازی افزایش دهند و در نتیجه ریسینگ را تحریک کنند.
روش‌های پیشگیری از دانه برنجی شدن در صابون سازی
- انتخاب عطرهای مناسب
استفاده از عطرهای طبیعی یا اسانس‌هایی که واکنش پذیری پایینی دارند، یکی از روش های پیشگیری است. می توانید قبل از استفاده از یک عطر، آن را در دمای پایین و به‌تدریج به مواد اضافه کنید و واکنش را کنترل نمایید. - کنترل دما
توصیه می شود دمای مخلوط قلیا و روغن‌ها را پیش از ترکیب بین 30 تا 35 درجه سانتی گراد نگه دارید. کنترل دما به کاهش سرعت واکنش و ایجاد یک فرایند تریس کندتر و کنترل شده تر کمک می‌کند. - اضافه کردن عطرها در انتهای فرایند
در صورت استفاده از عطرهای حساس، افزودن آن‌ها در انتهای مرحله ی تریس و با حرکات ملایم می تواند احتمال ریسینگ را کاهش دهد. - انتخاب روغن‌های با واکنش‌پذیری کمتر
روغن‌هایی مانند روغن زیتون و روغن بادام شیرین، واکنش کمتری نشان می‌دهند و کمتر باعث دانه برنجی شدن می‌شوند. استفاده از این روغن‌ها در فرمولاسیون می‌تواند به یک صابون یکدست و بدون دانه برنجی منجر شود.
روش‌های رفع دانه برنجی شدن صابون
- ترکیب دوباره (Rebatching)
اگر در حین ساخت صابون با دانه برنجی شدن مواجه شدید، بهترین روش، ترکیب دوباره مواد است. می‌توانید با داغ کردن مجدد و حرارت‌دهی ملایم مواد، دانه‌های برنجی را از بین ببرید و یک بافت یکدست ایجاد کنید. - استفاده از حرارت بخار یا بن‌ماری
اگر دانه‌های برنجی کم و پراکنده هستند، حرارت ملایم در بن‌ماری یا با استفاده از بخار می‌تواند کمک کند که مواد نرم و یکدست شوند. - اضافه کردن مایعات بیشتر
در صورت مشاهده دانه برنجی، می توانید مقدار کمی از آب یا گلیسیرین اضافه کنید تا مخلوط یکدست شود. این کار به نرم شدن ترکیبات کمک می‌کند و از دانه‌ای شدن جلوگیری می‌کند. - آسیاب کردن
در صورتی که دانه های برنجی به مقدار زیاد در محصول باقی مانده‌اند، می توانید پس از مرحله سخت شدن صابون، آن را آسیاب کرده و به عنوان صابون پایه برای محصولات دیگر استفاده کنید.
نتیجه گیری
دانه برنجی شدن صابون یکی از چالش هایی است که صابون‌سازان گیاهی با آن روبه رو می‌شوند. با توجه به دلایل ایجاد این مشکل و استفاده از روش های پیشگیری و رفع آن، می توان از به وجود آمدن ریسینگ جلوگیری کرده و در صورت بروز، به رفع آن پرداخت.
