شبدر قرمز: گیاهی مفید برای تقویت مو و سلامت پوست

شبدر قرمز (Trifolium pratense) گیاهی علفی و چندساله است که به خانواده بقولات تعلق دارد و در مناطق معتدل جهان یافت می‌شود. این گیاه با گل‌های ارغوانی و ترکیبات شیمیایی مانند ایزوفلاون‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی، خواص درمانی زیادی دارد. از جمله مهم‌ترین فواید آن می‌توان به کمک به کاهش علائم یائسگی، حفظ سلامت استخوان‌ها، کاهش کلسترول، بهبود سلامت قلب، خواص ضدسرطانی، تقویت سیستم ایمنی، درمان مشکلات پوستی و مو، و بهبود عملکرد دستگاه گوارش اشاره کرد. همچنین شبدر قرمز به عنوان یک گیاه ضد التهابی، سم‌زدای بدن و آرامبخش عصبی نیز شناخته می‌شود. با این حال، مصرف آن به ویژه در زنان باردار و شیرده یا افرادی با سابقه سرطان‌های هورمونی باید با احتیاط و مشورت پزشک همراه باشد.

شناخت و طبقه‌بندی شبدر قرمز:

• شبدر قرمز با نام علمی Trifolium pratense شناخته می‌شود.
• نام انگلیسی آن Red clover است.
• این گیاه به خانواده بقولات (Leguminosae/Fabaceae)، که شامل لگوم‌ها و باقلاییان می‌شود، تعلق دارد.

نوع و طول عمر گیاه شبدر قرمز

• شبدر قرمز گیاهی است علفی و چند ساله.
• با این حال، طول عمر آن کوتاه است.
• در شرایط مساعد، این گیاه می‌تواند تا هفت سال عمر کند.
• اما در آب و هوای گرم، عمر آن تنها دو سال خواهد بود.
• برخی منابع عمر زراعی آن را دو ساله و در شرایط مساعد تا سه سال ذکر کرده‌اند. برخی دیگر اشاره دارند که در مناطق نیمه حاره، عمر آن کوتاه شده و به عنوان گیاه دو ساله یا یک ساله تلقی می‌شود.

خاستگاه و پراکنش شبدر قرمز

• خاستگاه اصلی شبدر قرمز مناطق معتدل کره زمین، به‌ویژه اروپا، شمال آفریقا و آسیای غربی است.
• امروزه این گیاه در سراسر آسیا، اروپا و آمریکای شمالی یافت می‌شود و در آمریکای شمالی بومی شده است.
• در ایران، شبدر قرمز در مناطق تبریز، کرمان و تهران می‌روید. شبدر قرمز در غرب ایران، و شبدر سفید در آذربایجان غربی و شرقی، اصفهان و بلوچستان، دامنه‌های البرز، غرب الوند یافت می‌شود.
• انواع مختلفی از شبدر قرمز وجود دارد، شامل زودرس (متوسط) و دیررس (ماموت). نوع متوسط در سال دو چین محصول می‌دهد، در حالی که نوع ماموت یک چین دارد. انواع خودرو نیز در بهار زود گل می‌دهند و تقریباً در همه جا می‌رویند. نوع ایرانی شبدر نیز کشت می‌شود.

ویژگی‌های ظاهری شبدر قرمز

• ارتفاع: ارتفاع شبدر قرمز بسیار کم است و بیشتر از ۱۵ سانتی‌متر نمی‌شود. برخی منابع ارتفاع ساقه را ۳۰ تا ۷۰ سانتی‌متر ذکر کرده‌اند که می‌تواند از طوقه گیاه منشأ گیرد.
• برگ‌ها: برگ‌های آن بیضی شکل و دراز بوده و دارای سه برگچه هستند. این ویژگی سه برگچه‌ای بودن، در قرون وسطی آن را مورد احترام مسیحیان قرار داده بود و آن را نماد خداوند، مسیح و روح‌ القدس می‌دانستند. هر برگچه حدود ۱۵ تا ۳۰ میلی‌متر طول و ۸ تا ۱۵ میلی‌متر عرض دارد. روی پهنک برگ آن علامتی سفید و نعل اسبی شکل در مرکز دیده می‌شود. دمبرگ‌های پایین بوته بلندتر و بالایی‌ها کوتاه‌تر هستند. حاشیه برگ‌ها ممکن است صاف یا کرک‌دار باشد. رنگ برگ‌ها در شبدر قرمز سبز و شفاف است، در حالی که در یونجه سبز تیره است.
• ساقه: ساقه آن توخالی است. اغلب کرک‌دار هستند. هر ساقه دارای ۵ تا ۷ بند است. حدود سه پنجم وزن اندام هوایی گیاه را ساقه تشکیل می‌دهد.
• ریشه: ریشه نسبتاً عمیق و دارای انشعابات فراوان است که عمق نفوذ آن به یک تا دو متر می‌رسد. این گیاه نسبت به یونجه در برابر خشکی حساس‌تر است.

گل‌های شبدر قرمز

• گل‌های شبدر قرمز بسیار زیبا و به شکل گل‌آذین خوشه‌ای مرکب هستند.
• هر گل‌آذین از صدها گل کوچک ارغوانی یا قرمز تشکیل شده است.
• گل‌ها به صورت بدون پایه و فشرده در انتهای ساقه قرار گرفته‌اند. رنگ گل‌ها قرمز یا ارغوانی است و طول آن‌ها ۱۲ تا ۱۵ میلی‌متر است. هر خوشه گل بین ۵۰ تا ۱۰۰ عدد گل دارد.
• معمولاً گل‌های قرمز این گیاه برای کاربردهای درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• این گل‌ها بسیار مورد علاقه زنبورهای عسل هستند.

تولید مثل و بذر شبدر قرمز

• اندام زایشی درون ناوگل قرار گرفته و از یک مادگی و ۹+۱ پرچم تشکیل شده است؛ مادگی بالاتر از پرچم‌ها قرار دارد که عاملی برای دگرگشنی گیاه است.
• میوه یا غلاف شبدر تخم مرغی شکل است و درون آن چند بذر قرار دارد.
• بذرها کوچک و کلیوی شکل بوده و به رنگ‌های زرد، قرمز یا بنفش هستند. وزن هزار دانه شبدر قرمز حدود ۳ تا ۵ گرم است.
• بذرها در خاک‌های متوسط تا خوب زهکشی شده با حاصلخیزی کافی بهترین رشد را دارند. خاک‌های لومی با pH خنثی (۶.۲-۶.۵) برای بازدهی عالی و ماندگاری بذر توصیه می‌شود.
• عمق کاشت ایده‌آل بذر تقریباً ۱/۴ اینچ است. تماس خوب بذر با خاک به استقرار آن کمک می‌کند.
• زمان کاشت بذرها در اواخر زمستان تا اوایل بهار است. خیساندن بذرها در آب گرم به مدت ۱۲ ساعت قبل از کاشت توصیه می‌شود.

تکثیر:

• تکثیر شبدر قرمز از طریق کشت بذر صورت می‌گیرد.
• روش دیگر تکثیر آن، استفاده از روش تقسیم بوته در فصل بهار است.

ترکیبات شیمیایی شبدر قرمز

• گل شبدر دارای مواد شیمیایی مانند تریفولین، ایزوتریفولین و اسانس روغنی است.
• این گیاه منبع بسیاری از مواد مغذی مانند کلسیم، کروم، منیزیم، نیاسین، فسفر، پتاسیم، تیامین و ویتامین C است. همچنین حاوی املاح معدنی مانند سیلیس، آهن، گوگرد، پتاسیم، منیزیم، منگنز، روی، مس، سرب، نیکل و کبالت می‌باشد. بذرهای آن نیز غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند.
• شبدر قرمز منبع غنی از ایزوفلاون‌ ها است که مواد شیمیایی گیاهی بوده و اثراتی مشابه استروژن در بدن تولید می‌کنند. ایزوفلاون‌های اصلی شامل جنیستئین، دایدزئین، فورمونونتین و بیوکانین هستند.
• در شبدر قرمز ترکیباتی مانند ساپونین‌ها، فیتواسترول‌ها، الیگوساکاریدها و اسید فیتیک نیز یافت می‌شود. برخی منابع به وجود کومارین در آن نیز اشاره کرده‌اند.
• مقدار زیادی اسید سیانیدریک در مصرف زیاد شبدر خطرناک ذکر شده است.

تحمل دما و شرایط رشد شبدر قرمز

• شبدر قرمز گیاهی مقاوم نسبت به دماهای پایین است و تا دمای منفی ۲۳ درجه سانتی‌گراد را تحمل می‌کند.
• این گیاه در خاک‌های مرطوب، به خوبی آبیاری شده و در مکان‌های آفتابی رشد بهتری دارد. خاک‌های لومی متوسط را ترجیح می‌دهد.

ترکیبات اصلی و مهم شبدر قرمز 

• ایزوفلاون‌ها (Isoflavones): شبدر قرمز منبع غنی از ایزوفلاون‌ها است. این مواد شیمیایی گیاهی اثراتی مشابه استروژن در بدن تولید می‌کنند. ایزوفلاون‌های اصلی موجود در شبدر قرمز شامل جنیستئین، دایدزئین، فورمونونتین و بیوکانین هستند. این ترکیبات به دلیل فعال کردن گیرنده‌های استروژن، خواصی مشابه استروژن دارند. مطالعات نشان داده‌اند که دوزهای مکمل شبدر قرمز حاوی ایزوفلاون می‌تواند به افزایش تراکم مواد معدنی استخوان کمک کند. ایزوفلاون‌ها همچنین ممکن است رشد سلول‌های سرطانی را متوقف کرده و باعث خود تخریبی سلول‌های سرطانی (آپوپتوز) شوند. بیوکانین A در شبدر قرمز دارای اثر ضد اسپاسم است. ژنیستئین و اکول نیز از ترکیبات موجود در شکوفه‌های شبدر قرمز هستند که می‌توانند محافظت در برابر اشعه ماوراء بنفش را فراهم کنند.
• تریفولین، ایزوتریفولین و اسانس روغنی: گل شبدر قرمز دارای این مواد شیمیایی است. وجود گلوکوزید تریفولین و ایزوتریفولین در شکوفه‌های شبدر گل قرمز معمولی تایید شده است.
• ویتامین‌ها و مواد معدنی: شبدر قرمز منبع بسیاری از مواد مغذی مانند کلسیم، کروم، منیزیم، نیاسین، فسفر، پتاسیم، تیامین و ویتامین C است. همچنین حاوی املاح معدنی مانند سیلیس، آهن، گوگرد، پتاسیم، منیزیم، منگنز، روی، مس، سرب، نیکل و کبالت می‌باشد. بذرهای آن نیز غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی از جمله ویتامین A، C، آهن و کلسیم هستند. دمنوش شبدر قرمز دارای مقدار قابل توجهی ویتامین C است.
• سایر ترکیبات: در شبدر قرمز ترکیباتی مانند ساپونین‌ها، فیتواسترول‌ها، الیگوساکاریدها و اسید فیتیک نیز یافت می‌شود. برخی منابع به وجود کومارین در آن نیز اشاره کرده‌اند. کومارین موجود در شبدر قرمز به حفظ جریان خون طبیعی کمک می‌کند. شبدر آبی (گونه‌ای دیگر از شبدر) دارای ماده تلخ و احتمالا یک ساپونین است.
• آنتی اکسیدان‌ها: علاوه بر ایزوفلاون‌ها که می‌توانند به عنوان آنتی اکسیدان عمل کنند، ترکیبات دیگری نیز با خاصیت آنتی اکسیدانی در شبدر قرمز وجود دارند، از جمله ریبوفلاوین. ترکیبات فنولیک مانند کلوامید، فلاونول‌ها و کورستین نیز در شبدر قرمز یافت می‌شوند که به عنوان آنتی اکسیدان و ضد التهاب عمل می‌کنند. این آنتی اکسیدان‌ها رادیکال‌های آزاد را خنثی می‌کنند.
• اسید سیانیدریک: مقدار مصرف زیاد شبدر قرمز، به علت خاصیت اسیدی و وجود اسید سیانیدریک خطرناک است. ترکیب شیمیایی شبدر شامل ۱۲% میلی گرم ارسنیک و اسید سیانیدریک است.

محل وجود ترکیبات شبدر قرمز 

• گل‌ها حاوی تریفولین، ایزوتریفولین و اسانس روغنی هستند.
• ایزوفلاون‌ها به طور کلی در گیاه یافت می‌شوند، اما غلظت‌های استاندارد شده معمولاً از عصاره گل‌ها به دست می‌آید.
• بذرها غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند.

خواص و فواید شبدر قرمز

در ادامه، به تفکیک به خواص و فواید شبدر قرمز بر اساس منابع می‌پردازیم:

1. تأثیرات مرتبط با یائسگی و سلامت زنان:
   • کاهش علائم یائسگی: شبدر قرمز به دلیل داشتن ایزوفلاون‌ها که مانند استروژن عمل می‌کنند، در درمان بسیاری از مشکلات مرتبط با یائسگی، از جمله گرگرفتگی و تعریق شبانه، مفید است. مطالعات نشان می‌دهند که مصرف دوزهای مشخصی از عصاره شبدر قرمز (مانند 40 تا 80 میلی‌گرم ایزوفلاون در روز) ممکن است به کاهش دفعات و شدت گرگرفتگی کمک کند. همچنین ممکن است بهبود خفیفی در علائم دیگری مانند اضطراب، افسردگی و خشکی واژن نشان دهد.
   • بهبود علائم پیش از قاعدگی: ترکیبات استروژنیک این گیاه در بهبود سندرم پیش از قاعدگی مؤثر هستند. همچنین به تعادل هورمونی، کنترل نوسانات خلقی و کاهش درد پستان در دوران قاعدگی کمک می‌کند.
   • حفظ سلامت استخوان‌ها: شبدر قرمز، به ویژه به دلیل ایزوفلاون‌ها، به حفظ سلامت استخوان و کاهش خطر پوکی استخوان کمک می‌کند، مخصوصاً در زنان یائسه که به دلیل کاهش استروژن در معرض خطر بیشتری هستند. مطالعات اولیه نشان‌دهنده کند شدن روند پوکی استخوان و افزایش تراکم معدنی استخوان با مصرف عصاره آن است. با این حال، برخی مطالعات نتایج متناقضی در این زمینه داشته‌اند و تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.
   • کمک به باروری: برخی منابع به تأثیر شبدر قرمز بر افزایش نیروی جنسی و درمان ناباروری اشاره کرده‌اند. اما برخی دیگر معتقدند مصرف زیاد ایزوفلاون‌های موجود در شبدر قرمز ممکن است بر باروری مردان (کاهش میزان اسپرم) و زنان تأثیر منفی گذاشته و باردار شدن را دشوارتر کند. در دوران بارداری و شیردهی نیز به دلیل اثرات استروژنیک توصیه به عدم مصرف یا مشورت با پزشک شده است.
2. خواص مرتبط با سلامت قلب و عروق:
   • بهبود سلامت قلب و عروق: شبدر قرمز ممکن است به حفاظت از بیماری‌های قلبی کمک کند.
   • کاهش کلسترول: ایزوفلاون‌های شبدر قرمز می‌توانند باعث افزایش کلسترول خوب (HDL) و کاهش کلسترول بد (LDL) و کلسترول تام شوند، به‌خصوص در زنان قبل و بعد از یائسگی. با این حال، یک بررسی در سال 2020 این تأثیر را نشان نداده است و مطالعات بیشتری لازم است.
   • کاهش فشار خون: شبدر قرمز ممکن است به کاهش فشار خون بالا کمک کند.
   • جلوگیری از لخته شدن خون و بهبود گردش خون: شبدر قرمز دارای خواصی است که از تشکیل لخته‌های خون جلوگیری کرده و جریان خون را بهبود می‌بخشد. کومارین موجود در آن نیز به حفظ جریان خون طبیعی کمک می‌کند. همچنین می‌تواند انعطاف‌پذیری بیشتری در شریان‌ها ایجاد کرده و خطر تصلب شرایین (سخت شدن شریان‌ها) را کاهش دهد. این خاصیت رقیق‌کنندگی خون به کاهش فشار بر قلب کمک می‌کند.
3. خواص ضد سرطانی:
   • شبدر قرمز به عنوان مهم‌ترین خاصیت، ضد سرطان شناخته شده است.
   • محققان معتقدند که شبدر قرمز ممکن است به جلوگیری از برخی اشکال سرطان، مانند سرطان پروستات و آندومتر کمک کند. همچنین به دلیل ایزوفلاون‌ها، ممکن است رشد سلول‌های سرطانی را متوقف کرده و باعث خود تخریبی آن‌ها (آپوپتوز) شود.
   • برخی منابع به کاربرد سنتی آن برای معالجه سرطان‌هایی مانند سینه، تخمدان، غدد لنفاوی، معده و گلو اشاره کرده‌اند.
   • با این حال، به دلیل اثرات استروژنیک شبدر قرمز، نگرانی‌هایی نیز وجود دارد که ممکن است به رشد برخی سرطان‌ها، به ویژه سرطان‌های حساس به هورمون مانند سرطان پستان، کمک کند. به همین دلیل، زنانی که سابقه سرطان پستان دارند، نباید بدون مشورت با پزشک شبدر قرمز مصرف کنند. شواهد علمی در مورد تأثیر آن بر سرطان متناقض است و تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.
4. سلامت پوست و مو:
   • سلامت عمومی پوست و مو: عصاره شبدر قرمز می‌تواند برای سلامت پوست و مو بسیار مفید باشد.
   • کاهش علائم پیری و چین و چروک: ایزوفلاونوئیدهای آن به کاهش علائم پیری، افزایش تولید کلاژن، افزایش ضخامت، خاصیت ارتجاعی و آبرسانی پوست کمک می‌کنند.
   • درمان مشکلات پوستی: به صورت موضعی برای درمان تورم‌های پوستی، اگزما، پسوریازیس و بثورات مختلف استفاده می‌شود. همچنین برای رفع خارش مؤثر است.
   • التیام زخم و سوختگی: فرآیند بهبود زخم‌ها و سوختگی‌ها را سرعت می‌بخشد.
   • تقویت و کاهش ریزش مو: چای و عصاره شبدر قرمز به دلیل ایزوفلاون‌ها به تقویت موها، جلوگیری از ریزش مو، شوره سر و خارش سر کمک کرده، باعث نرمی، افزایش حجم و درخشندگی مو می‌شود.
5. سلامت دستگاه تنفسی:
   • برای پیشگیری و درمان بیماری‌های تنفسی مانند سرفه، سیاه سرفه، آسم و برونشیت استفاده می‌شود.
   • به عنوان خلط آور عمل کرده و به مخاط ریه‌ها کمک می‌کند. همچنین می‌تواند اسپاسم برونش‌ها را آرام کند.
   • برای سرفه‌های کوتاه مدت در کودکان استفاده می‌شود.
   • در سیگارهای ضد آسم مصرف می‌شود.
6. پاکسازی و سم‌زدایی بدن:
   • شبدر قرمز تمیزکننده خون و بدن است.
   • به عنوان ادرار آور عمل کرده و به بدن کمک می‌کند که از مایع اضافی خلاص شود. این خاصیت به سلامت کلیه‌ها و دفع سموم و نمک‌ها کمک می‌کند.
   • به پاکسازی کبد کمک می‌کند. همچنین به دلیل خاصیت سم‌زدایی دوگانه (تصفیه خون و بهبود عملکرد کبد) موجب طراوت و شادابی پوست صورت می‌شود.
7. تأثیرات بر سیستم عصبی و خلق و خو:
   • آرامبخش اعصاب و در معالجه افسردگی مؤثر است.
   • بهبود حال و هوا و خواب.
   • تشنج را علاج می‌کند.
   • درمان میگرن و سردرد.
   • ایزوفلاون‌ها ممکن است بر عملکرد شناختی و خلق و خو تأثیر بگذارند.
8. سلامت دستگاه گوارش:
   • گیاه تازه به عنوان مسهل به کار می‌رود.
   • دل‌پیچه را برطرف می‌کند.
   • ممکن است به سوء هاضمه کمک کند.
   • برای بی‌اشتهایی و ضعف عمل دستگاه گوارشی استفاده می‌شود.
9. سلامت خون:
   • بهترین درمان کم خونی و پلاکت پایین شناخته شده است.
   • تصفیه کننده خون از سموم زائد.
10. خواص ضد التهابی:
    • شبدر قرمز دارای خاصیت ضد التهابی است.
11. سایر خواص و فواید:
    • کاهش دردهای عضلانی.
    • مفید برای آب آوردگی بدن (استسقاء).
    • درمان آرتروز و رماتیسم.
    • تقویت سیستم ایمنی.
    • افزایش طول عمر.
    • بهبود کیفیت زندگی به طور کلی.

به طور کلی، منابع نشان می‌دهند که خواص و فواید شبدر قرمز بسیار متنوع است و از ترکیبات شیمیایی مختلف آن، به ویژه ایزوفلاون‌ها، ناشی می‌شود که بر عملکردهای هورمونی، قلبی عروقی، سیستم ایمنی، سلامت پوست و استخوان و… تأثیر می‌گذارند. با این حال، تأکید می‌شود که تحقیقات بیشتری در برخی زمینه‌ها نیاز است و به دلیل اثرات شبه استروژنی، در برخی شرایط خاص باید با احتیاط و مشورت پزشک مصرف شود.

طبع شبدر قرمز در طب سنتی

دیدگاه‌های مختلفی در طب سنتی درباره طبع بخش‌های مختلف گیاه شبدر قرمز (Trifolium pratense) وجود دارد:

1. طبع گیاه شبدر قرمز (برگ و گل به طور کلی): چندین منبع به صراحت بیان می‌کنند که طبع گیاه شبدر قرمز یا شبدر قرمز از نظر طب سنتی قدیم سرد و تر است. این ویژگی طبع آن در برخی کاربردهای سنتی مورد توجه قرار گرفته است. بر اساس یکی از منابع، به دلیل این طبع سرد و تر، مصرف آن برای افراد لاغر با طبع گرم و خشک می‌تواند به متعادل شدن طبع و افزایش وزن آن‌ها کمک کند. اما افرادی که خودشان طبع سرد و مرطوب دارند، بهتر است آن را مصرف نکنند تا دچار اضافه وزن نشوند.
2. طبع تخم شبدر: طبق نظر حکمای طب سنتی، طبع تخم شبدر گرم و تر است. این با طبع کلی گیاه متفاوت است.
3. طبع عرق شبدر: در مورد طبع عرق شبدر، منابع ارائه شده دو دیدگاه متفاوت دارند:
   • یک منبع طبع عرق شبدر را گرم و خشک می‌داند.
   • منبع دیگر طبع عرق گیاهی شبدر را گرم و تر ذکر کرده است. این منبع همچنین اشاره می‌کند که اگر طبع شما گرم باشد، مصرف این عرق گیاهی ممکن است توصیه نشود، که نشان‌دهنده اهمیت توجه به طبع فردی هنگام مصرف است. این تفاوت در گزارش طبع عرق شبدر یک تناقض قابل توجه در منابع است.

نحوه مصرف و شیوه‌های استفاده از شبدر قرمز (شبدر سرخ)

نحوه مصرف و شیوه‌های استفاده از شبدر قرمز (شبدر سرخ) در طب سنتی و رویکردهای مدرن به اشکال مختلفی شرح داده شده است:

1. دم کرده (چای شبدر قرمز):
   • تهیه دم کرده شبدر قرمز روش رایجی است.
   • برای تهیه آن می‌توان از گیاه خشک، برگ و گل خشک شده یا گل‌های شکوفه دار استفاده کرد.
   • مقادیر مختلفی برای تهیه دم کرده ذکر شده است:
     • مقدار ۳۰ گرم گیاه خشک در یک لیتر آب جوش ریخته و به مدت ۵ دقیقه دم شود. مقدار مصرف آن یک فنجان سه بار در روز است.
     • یک تا ۳ قاشق چای‌خوری گل شبدر قرمز خشک در هر فنجان آب جوش ریخته و بگذارید ۱۵ دقیقه دم بکشد. از این چای می‌توانید حداکثر سه بار در روز استفاده کنید.
     • ۱ تا ۲ قاشق چای‌خوری گل‌های خشک شده شبدر قرمز در یک لیوان آب داغ ریخته تا نیم ساعت بماند (برخی منابع ۱ تا ۲ ساعت ذکر کرده‌اند). روزانه ۲ تا ۳ فنجان نوشیده شود.
     • ۴ گرم گل خشک شده (یا چای کیسه‌ای) در ۱ فنجان (۲۵۰ میلی‌لیتر) آب جوش اضافه کرده و به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه دم کنید. محدودیت مصرف روزانه ۱ تا ۳ فنجان (۲۴۰ تا ۷۲۰ میلی‌لیتر) است.
     • یک یا دو قاشق چایخوری گل خشک شده یا گل‌های شکوفه دار در ۸ اونس آب گرم استفاده شود. این مقدار روزانه سه بار قابل مصرف است.
   • برای طعم‌دهی می‌توان عسل و لیمو اضافه کرد.
   • چای شبدر قرمز به عنوان شوینده مؤثر برای مو ذکر شده است. با جلوگیری از شوره و خارش سر، مو را تقویت می‌کند و باعث نرم شدن، افزایش حجم و درخشندگی مو می‌شود.
   • در مورد اینکه آیا چای همان اثرات بالقوه سلامتی اشکال غلیظ مانند مکمل‌ها و عصاره‌ها را دارد، اطلاعاتی در منابع ارائه نشده است.
2. جوشانده و استفاده به صورت ضماد (مرهم):
   • تهیه جوشانده شبدر قرمز برای استفاده موضعی به صورت ضماد یا مرهم کاربرد دارد.
   • مقدار ۵۰ گرم سرشاخه‌های گل‌دار شبدر قرمز را در مقداری شیر یا آب ریخته و بگذارید مدتی بجوشد و پس از سرد شدن به صورت ضماد روی پوست یا قسمت‌های دردناک بدن قرار دهید.
   • این روش برای از بین بردن تورم‌های پوستی، زخم‌ها و خارش پوست استفاده می‌شود. برای از بین بردن خارش می‌توان شبدر را له کرده و روی پوست مالید.
   • همچنین برای درمان آرتروز و روماتیسم، برگ شبدر قرمز را در روغن زیتون جوشانده و روی قسمت‌های دردناک می‌مالند.
3. عصاره، مکمل (قرص، کپسول)، و تنتور:
   • شبدر قرمز در انواع فرآورده‌ها از جمله چای، طعم‌دهنده‌ها، قرص‌ها، کپسول‌ها و عصاره‌ها با مقادیر مشخصی از ایزوفلاون موجود است. عصاره استاندارد گل معمولاً به شکل قرص به کار می‌رود.
   • دوز مصرفی برای پودر گیاه (موجود در کپسول‌ها) ۴۰ تا ۱۶۰ میلی‌گرم در روز یا ۲۸ تا ۸۵ میلی‌گرم از ایزوفلاون‌ها در روز است.
   • دوز معمول شروع ۲ کپسول حاوی ۲۰ تا ۴۰ میلی‌گرم برگ خشک شده شبدر قرمز، یک تا دو بار در روز است. کپسول‌های ۳۷۰ میلی‌گرمی تا سه بار در روز و کپسول‌های ۵۰۰ میلی‌گرمی ۱ تا ۲ بار در روز نیز ذکر شده‌اند.
   • دوز مصرفی برای عصاره مایع (۱:۱) ۱ میلی‌لیتر، ۳ بار در روز است؛ می‌توان آن را به آب داغ مانند چای اضافه کرد.
   • مکمل‌های ایزوفلاون اغلب در دوزهای استاندارد ۴۰ تا ۸۰ میلی‌گرم بر اساس تحقیقات بالینی و داده‌های ایمنی یافت می‌شوند. به نظر می‌رسد تا ۸۵ میلی‌گرم ایزوفلاون یک بار در روز برای بیشتر بزرگسالان که از آن برای جایگزینی هورمونی استفاده می‌کنند، بی‌خطر باشد. دوزها می‌توانند از ۴۰ تا ۱۶۰ میلی‌گرم ایزوفلاون روزانه متغیر باشند.
   • برای مشاهده نتایج ممکن است سه ماه یا ۱۲ هفته طول بکشد. خوددرمانی نباید بیش از ۳ تا ۶ ماه بدون نظارت متخصص مراقبت‌های بهداشتی باشد.
   • تنتور (۱:۵، ۳۰٪ الکل): شروع با ۶۰ تا ۱۰۰ قطره روزانه یک تا سه بار. می‌توان آن را از عطاری‌ها خریداری کرد. ۵ قطره از تنتور در دو قاشق سوپ‌خوری آب برای شستشوی چشم متورم استفاده می‌شود.
   • عصاره شبدر قرمز در تولید محصولات مراقبت از مو مانند شامپو و تونیک استفاده می‌شود.
4. تخم و جوانه شبدر:
   • تخم شبدر را می‌توان به صورت دم کرده یا جوشانده استفاده کرد.
   • روش دیگر، ایجاد جوانه از تخم شبدر و مصرف یک قاشق مرباخوری جوانه خوب جویده شده با هر وعده غذایی است. جوانه را می‌توان همراه سالاد یا در تهیه انواع سوپ نیز استفاده کرد.
5. روغن شبدر قرمز:
   • روغن استخراج شده از شکوفه‌های بنفش شبدر قرمز، به خصوص از گل‌های بنفش که بیشترین مواد مؤثر را دارند، تولید کلاژن را افزایش داده، موجب خاصیت ارتجاعی پوست و کاهش چین و چروک می‌شود.
   • برای تهیه کرم یا مرهم ضد پیری استفاده می‌شود. حاوی کلسیم و منیزیم است و به راحتی جذب می‌شود.
   • استفاده موضعی آن می‌تواند به درمان تحریکات پوستی، زخم‌ها، سوختگی‌ها، نیش حشرات، اگزما و پسوریازیس کمک کند.
   • می‌توان آن را با روغن حامل مانند روغن نارگیل مخلوط کرد و برای ماساژ یا درمان موهای خشک، پوست سر و کاهش شوره سر استفاده نمود. روغن شبدر قرمز رشد سریع و سالم مو را افزایش می‌دهد.
   • هشدار: نباید از روغن شبدر قرمز برای توده‌های خوش‌خیم یا سرطان سینه استفاده کرد، زیرا ممکن است تومور به دلیل اثر استروژن بدتر شود.
6. عرق شبدر:
   • عرق شبدر دارای خواص درمانی زیادی برای سلامتی از جمله پوست، مو، مشکلات زنان، کم‌خونی، کبد چرب و … ذکر شده است.
   • می‌تواند به عنوان ضد آفتاب طبیعی و ضد التهاب برای پوست عمل کند.
   • مصرف مقدار کم آن می‌تواند باعث چاق شدن شود، اما مصرف زیاد به دلیل فیبر و پروتئین بالا می‌تواند باعث لاغری شود.
   • از فروشگاه‌های اینترنتی محصولات گیاهی یا عطاری‌ها قابل تهیه است. باید از فروشگاه‌های معتبر خریداری شود و به طبع عرق توجه شود.
7. مصارف دیگر و در قالب غذا:
   • شبدر تازه به عنوان مسهل به کار می‌رود.
   • می‌توان از برگ‌های سبز آن برای تهیه چای شیرین استفاده کرد.
   • گل‌های آن خوردنی هستند و برای طعم‌دهی به نوشیدنی‌ها و سالادها استفاده می‌شوند.
   • در بسیاری از کشورها همراه با سالاد استفاده می‌شود.
   • بخش‌های سبز گیاه قابل استفاده و سرشار از مواد مغذی هستند.
   • می‌توان از آن به عنوان چاشنی در مواد غذایی استفاده کرد.
   • از گل‌های خشک شبدر قرمز به عنوان ضد عفونی کننده سینه و برای برونشیت و سرفه‌های شدید استفاده می‌شود (در هند). آن را در سیگارهای ضد آسم مصرف می‌کنند.
   • له کرده آن را به صورت مرهم برای التیام مستقیماً روی زخم می‌گذارند (در آمریکا).
   • برای سرطان گلو از غرغره دم کرده آن استفاده می‌شود (در آمریکا).
   • از روغن شبدر برای درد مفاصل استفاده می‌شود.
   • برای درمان کک و مک صورت، تخم این گیاه را جوشانده و ضماد می‌کنند.
   • برای جلوگیری از ریزش مژه و ابرو، شبدر خشک را با گلاب مخلوط و به موضع می‌مالند.

موارد منع مصرف و احتیاط شبدر قرمز

• مقدار مصرف زیاد شبدر خطرناک است زیرا دارای اسید سیانیدریک می‌باشد. استفاده متعادل از آن خطر و منع مصرفی ندارد و بسیار مفید است.
• مصرف شبدر قرمز، به ویژه در افرادی که داروهای رقیق کننده خون مصرف می‌کنند، ممکن است خطر خونریزی را افزایش دهد. توصیه می‌شود حداقل ۲ هفته قبل از عمل جراحی برنامه‌ریزی شده مصرف آن را متوقف کنید.
• زنان باردار یا شیرده نباید شبدر قرمز مصرف کنند. به دلیل داشتن ایزوفلاون‌ها که باعث افزایش استروژن می‌شوند، مصرف آن در دوران بارداری ممکن است منجر به عوارض یا حتی سقط جنین شود. هیچ اطلاعات ایمنی در مورد مصرف شبدر قرمز برای کودکان خردسال وجود ندارد. قبل از دادن آن به کودک باید با پزشک اطفال صحبت کرد.
• به دلیل اثرات مشابه استروژن، افرادی که سابقه یا خطر بالای سرطان‌های حساس به هورمون مانند سرطان سینه، تخمدان، آندومتر یا رحم دارند، باید قبل از مصرف با پزشک مشورت کرده یا از آن اجتناب کنند.
• مصرف شبدر قرمز ممکن است با توانایی بدن برای پردازش برخی داروها که توسط آنزیم‌های کبد شکسته می‌شوند تداخل پیدا کند. همچنین ممکن است با داروهایی مانند تاموکسیفن، داروهای ضد انعقاد (وارفارین، آسپرین، پلاویکس)، قرص‌های ضد بارداری خوراکی و درمان‌های جایگزین هورمونی تداخل داشته باشد.
• عوارض جانبی احتمالی شامل سردرد، تهوع، خارش، لکه‌بینی واژینال و طولانی شدن قاعدگی است. در موارد نادر، درد شدید معده و استفراغ گزارش شده است.
• مصرف زیاد ایزوفلاون‌ها مانند شبدر قرمز ممکن است بر باروری در مردان و زنان تأثیر بگذارد.

بر اساس منابع ارائه شده، شبدر و یونجه هر دو گیاهانی از خانواده لگوم (بقولات) هستند و به عنوان علوفه برای گاوها و سایر حیوانات استفاده می‌شوند. منابع تفاوت‌های متعددی میان این دو گیاه، به خصوص در زمینه شبدر قرمز، ذکر کرده‌اند:

تفاوت‌های کلیدی میان شبدر قرمز و یونجه

• میزان قند و سطح برگ: شبدرها میزان قند و سطح برگ بیشتری نسبت به یونجه دارند.
• مقاومت و نیاز به آب: مقاومت شبدرها به شوری کمتر از یونجه است. شبدرها نسبت به یونجه‌ها به آب کمتری نیاز دارند، هرچند یک منبع دیگر اشاره دارد که شبدر قرمز نسبت به یونجه در برابر خشکی حساس‌تر است زیرا ریشه‌های آن نسبتاً عمیق هستند اما عمق نفوذ ریشه یونجه بیشتر است.
• کمیت تولید و مواد غذایی قابل هضم: شبدرها از لحاظ کمیت تولید در سطح پایین‌تری از یونجه قرار دارند. میزان مواد غذایی قابل هضم یونجه از شبدرها بیشتر است.
• شکل برگ: برگ یونجه بیضی شکل است و از سه برگچه دندانه‌دار تشکیل شده است. برگ شبدر (به خصوص شبدر قرمز) گلابی شکل است، یا بیضی شکل و دراز، یا بیضی کمی دراز با سه برگچه. گاهی برگ‌های شبدر قرمز دارای علامت نعل اسبی شکل و سفید رنگی در مرکز پهنک هستند.
• رنگ برگ: رنگ برگ‌ها در شبدر سبز و شفاف است و در یونجه سبز تیره است.
• ارتفاع و طول عمر: شبدر قرمز گیاهی علفی و چند ساله با ارتفاع بسیار کم است که بیشتر از ۱۵ سانتی‌متر نمی‌شود. در شرایط مساعد می‌تواند هفت ساله باشد ولی در آب و هوای گرم فقط دو سال عمر می‌کند و از نظر زراعی معمولاً دوساله است. یونجه گیاهی پایا است با ارتفاع حداکثر ۸۰ سانتی‌متر.
• ترکیبات شیمیایی و مواد مغذی:
  • شبدر قرمز منبع غنی از ایزوفلاون‌ها (مواد شیمیایی گیاهی شبیه به استروژن) است. همچنین حاوی تریفولین، ایزوتریفولین، اسانس روغنی و املاح معدنی مانند کلسیم، کروم، منیزیم، نیاسین، فسفر، پتاسیم، تیامین، ویتامین C، آهن، گوگرد، منگنز، روی، مس، سرب، نیکل و کبالت است.
  • برگ‌های یونجه سرشار از مواد پروتئینی، کلسیم، برخی مواد معدنی، کاروتن، ویتامین‌های E و K و چند ویتامین محلول در آب هستند. یونجه همچنین حاوی ساپونین‌ها، آلکالوئیدها (استاکیدرین و هومواستاکیدرین) و اسید آمینه سمی L-کاناوانین (در دانه‌ها و جوانه‌ها) است. یونجه حاوی ویتامین‌های A، C، ریبوفلاوین و تیامین نیز می‌باشد.
• طبع در طب سنتی:
  • شبدر قرمز از نظر طب سنتی قدیم سرد و تر است.
  • شبدر (به طور کلی) طبق نظر حکمای طب سنتی از نظر طبیعت گرم و تر می‌باشد. (توجه: این با طبع شبدر قرمز تناقض دارد).
  • طبع عرق شبدر گرم و خشک است یا گرم و تر. (توجه: منابع در مورد طبع عرق شبدر تناقض دارند).
  • طبیعت و مزاج تخم شبدر گرم و تر است.
  • منابع در مورد طبع یونجه اطلاعاتی ارائه نمی‌دهند.
• خواص کلی در مقایسه (بر اساس منابع):
  • شبدر (به طور کلی و شبدر قرمز) برای درمان کم خونی و پلاکت پایین، تصفیه خون، تنظیم فعالیت‌های کبدی, آرامبخش اعصاب و درمان افسردگی، پیشگیری از پوکی استخوان, پیشگیری از بیماری‌های قلبی، جلوگیری از چین و چروک زودرس و بهبود مشکلات پس از یائسگی و درمان ناباروی ذکر شده است.
  • یونجه برای تقویت و رشد استخوان بندی در کودکان، درمان کم خونی، بهبود مشکلات قاعدگی، کاهش میزان قند خون و درمان مشکلات گوارش مانند اسهال مفید دانسته شده و به آن “سلطان گیاهان دارویی” گفته می‌شود.

سوالات متداول

شبدر قرمز برای سلامت پوست و مو چه فوایدی دارد؟

شبدر قرمز به دلیل خواص ضد التهابی، محافظت در برابر اشعه ماوراء بنفش، تقویت کننده کلاژن و بهبود زخم‌ها برای سلامت پوست مفید است. ایزوفلاون‌ های آن می‌توانند علائم پیری پوست ناشی از کاهش استروژن را کاهش داده و به افزایش تولید کلاژن کمک کنند، که موجب خاصیت ارتجاعی پوست و کاهش چین و چروک می‌شود. همچنین، شبدر قرمز در درمان بیماری‌های التهابی پوست مانند پسوریازیس و اگزما موثر است. برای مو نیز، چای شبدر قرمز می‌تواند از شوره و خارش سر جلوگیری کرده، موها را تقویت و نرم کند و باعث افزایش حجم و درخشندگی آن‌ها شود