روغن جوجوبا یکی از پرکاربردترین مواد در صابون سازی گیاهی است که به دلیل خواص منحصربه‌فردش برای پوست، در فرمولاسیون‌های صابون های طبیعی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روغن شبیه به سبوم طبیعی پوست انسان است و به همین دلیل به سرعت جذب پوست می‌شود و باعث نرمی و لطافت آن می‌گردد. در ساخت صابون گیاهی، روغن جوجوبا به عنوان یک ماده مرطوب‌کننده عالی عمل می‌کند و به تولید یک صابون با ویژگی‌های آبرسانی و تغذیه‌کننده کمک می‌کند. همچنین، به دلیل خاصیت پایدار و مقاوم در برابر اکسیداسیون، به افزایش ماندگاری صابون نیز کمک می‌کند.
فواید روغن جوجوبا برای پوست نیز بسیار قابل توجه است. این روغن حاوی ویتامین E و اسیدهای چرب است که به ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده پوست و جلوگیری از پیری زودرس کمک می‌کنند. در صابون سازی گیاهی، روغن جوجوبا به عنوان یک عامل ضد التهابی و تسکین‌دهنده برای پوست‌های حساس و خشک عمل می‌کند. علاوه بر این، خاصیت ضد باکتریایی آن می‌تواند به بهبود آکنه و کاهش التهابات پوستی کمک کند، و از همین رو صابون های حاوی این روغن برای انواع پوست‌ها، به ویژه پوست‌های مشکل‌دار، بسیار مفید هستند.
خواستگاه جوجوبا
منشأ دقیق بوته جوجوبا (jojoba bush) ناشناخته است؛ نام آن احتمالاً از نام بومیان آمریکا “jojowi” گرفته شده است. این گیاه در بیابان سونوران (Sonoran Desert) و سایر مناطق جنوب غربی ایالات متحده آمریکا، در باخا کالیفرنیا و شمال غربی مکزیک رشد می‌کند. زیستگاه آن دامنه‌هایی با خاک دانه‌دار و حاشیه رودخانه‌هایی است که خشک شده‌اند. در خارج از کشورهای مبدأ، این بوته با موفقیت در اسرائیل، آرژانتین، پرو و استرالیا نیز کشت می‌شود.
گیاه جوجوبا (Jojoba) همیشه سبز است و دمای زیر 12 تا 14 درجه سانتیگراد (54 تا 57 درجه فارنهایت) را تحمل نمی‌کند. این گیاه به طور معمول بین 2 تا 2.5 متر (6.5 تا 8 فوت) ارتفاع می‌یابد، اما می‌تواند از 0.5 تا 6 متر (1.5 تا 20 فوت) ارتفاع داشته باشد. جوجوبا دارای ریشه عمودی (Taproot) تا 3 متر (10 فوت) طول است.
جوجوبا (Jojoba) را می توان در مزارع (plantations) واقع در مناطق خشک (dry regions) بسیاری از کشورها کشت کرد. ریشه دراز عمودی (long taproot) این گیاه، تامین آب و مواد مغذی را از لایه های عمیق تر خاک (deeper ground layers) تضمین می کند. آبیاری (irrigation) اضافی، اگرچه ضروری (necessary) نیست، اما عملکرد (yield) گیاه را افزایش می دهد.
استخراج روغن جوجوبا
دانه‌های رسیده را آسیاب کرده و تحت فشار سرد قرار می‌دهند. این ساده‌ترین روش برای تولید روغن است. روش دیگر استخراج با استفاده از حلال‌ها است. می‌توان از تتراکلرید کربن (Carbon tetrachloride)، بنزن (benzene)، هگزان (hexane)، هپتان (heptane)، ایزوپروپیل الکل (isopropyl alcohol) و تتراکلرواتیلن (tetrachloroethylene) استفاده کرد، زیرا این حلال‌ها قادر به حل کردن موم‌ها هستند.
رنگ: (Colour) زرد روشن، طلایی
بو: (Odour) آرایشی، صابونی
طعم: (Flavour) ملایم
ترکیب شیمیایی استرهای موم
برخلاف اکثر روغن‌های گیاهی دیگر، روغن هسته جوجوبا (Jojoba seed oil) مخلوطی از تری‌گلیسریدها (triacylglycerides) نیست، بلکه مخلوطی از استرهای مومی (wax esters) با طول زنجیره 38 تا 44 اتم کربن است.
| طول زنجیره استر | محتوای استر (درصد) |
|---|---|
| C36 | 1-2 |
| C38 | 6-7 |
| C40 | 26-30 |
| C42 | 49-52 |
| C44 | 10-11 |
| C46 | 1-2 |
| C48 | 0-1 |
استرهاى مومى (Wax esters) شامل 47 تا 49 درصد اسيدهاى چرب (Fatty acids) و 50 تا 52 درصد الكل هاى چرب (Fatty alcohols) هستند. جدول زیر مقدار اسیدهاى چرب و الكل هاى چرب روغن هسته جوجوبا را به درصد (نسبت به هر جزء) نشان مى دهد
عنوان: سهم اسیدهای چرب در % کل محتوای اسیدهای چرب
| طول زنجیره اسیدهای چرب | سهم اسیدهای چرب |
|---|---|
| اسید پالمتیک (Palmitic acid) | 0-2 |
| اسید اولئیک (Oleic acid) | 10-13 |
| اسید ایکوزانوئیک (Eicosanoic acid) | 66-71 |
| 20:2 | – |
| اسید بهنیک (Behenic acid) | 0-1 |
| اسید سیتولئیک (Cetoleic acid) | 14-20 |
| اسید لیگوسریک (Lignoceric acid) | – |
| اسید نروونیک (Nervonic acid) | 1-3 |
ترکیب شیمیایی استرول ها
| نام فارسی (انگلیسی) | میزان (میلی گرم در 100 گرم) |
|---|---|
| کل استرول (Total sterols) | 339.8 |
| براسیکاسترول (Brassicasterol) | 0.5 |
| A5-کامپسترول (A5-Campesterol) | 15.6 |
| A5-استیگماسترول (A5-Stigmasterol) | 6.0 |
| A7-کامپسترول (A7-Campesterol) | 0.1 |
| B-سیتوسترول (B-Sitosterol) | 74.5 |
| A5-آوناسترول (A5-Avenasterol) | 2.8 |
| A7-استیگماسترول (A7-Stigmasterol) | کمتر از 0.1 |
| A7-آوناسترول (A7-Avenasterol) | 0.3 |
ترکیب شیمیایی توکوفرول ها
(غلظت بر حسب mg/100 گرم و محتوا بر حسب درصد)
| نام فارسی (انگلیسی) | میزان |
|---|---|
| توکوفرول ها (Tocopherols) | 25.4% |
| آلفا-توکوفرول (Alpha-tocopherol) | 23.0% |
| بتا-توکوفرول (Beta-tocopherol) | 69.8% |
| گاما-توکوفرول (Gamma-tocopherol) | 5.6% |
| دلتا-توکوفرول (Delta-tocopherol) | 1.7% |
دیگر اجزای سازنده
| فارسی | انگلیسی |
|---|---|
| پیش‌ویتامین A | Provitamin A |
| اسیدهای آمینه | Amino acids |
| مواد معدنی | Minerals |
| اسکوالن | Squalene |
مشخصات فیزیکی روغن دانه جوجوبا
- ضریب شکست (refractive index): 1.465
- چگالی (density): 0.8642
- عدد ید (iodine number): 81.7–89
- عدد صابونی شدن (saponification number): 93
- عدد اسیدی (acid number): 0.25–0.57
- نقطه اشتعال (ignition point): 338 درجه سانتیگراد
- نقطه فلاش (flash point): 295 درجه سانتیگراد
- نقطه انجماد (point of solidification): 10 درجه سانتیگراد
- نقطه ذوب (melting point): 6.8–7 درجه سانتیگراد
- نقطه جوش (در زیر نیتروژن) (boiling point (under nitrogen)): 398 درجه سانتیگراد
- غیرقابل صابونی شدن (unsaponifiable): 37–49%
عمر مفید روغن جوجوبا
روغن هسته جوجوبا فاسد نمی‌شود و عمر مفید آن تا 25 سال تخمین زده می‌شود.
کابرد روغن جوجوبا در تکنولوژی دارویی
روغن دانه جوجوبا به عنوان یک موم مایع در داروسازی به عنوان حامل و روکش (carrier and coating) برای داروها، در تولید پنی سیلین، در سرکوب کننده های اشتها و در رژیم های لاغری استفاده می شود، زیرا روغن دانه جوجوبا تحت تاثیر آنزیم های گوارشی قرار نمی گیرد. روغن دانه جوجوبا نسبت به فساد (rancidity) نسبتا پایدار است و از این رو حامل مناسبی برای موادی است که در برابر اکسیداسیون (oxidation) حساس هستند. از آن به عنوان امولسیفایر طبیعی (natural emulsifier) استفاده می شود.
کاربرد روغن جوجوبا درماتوتراپی
روغن هسته جوجوبا در موارد آفتاب سوختگی و بیماری های مختلف پوستی، فرآیند التیام (healing process) را پشتیبانی می کند و التهاب (inflammation) را تسکین می دهد. روغن هسته جوجوبا به سرعت به پوست نفوذ می کند (penetrates the skin) و لایه چربی (fatty film) باقی نمی گذارد.
جوجوبا، روغن همه کاره در محصولات آرایشی
روغن دانه جوجوبا که موم مایع است، در صنعت لوازم آرایشی در موارد زیر کاربرد دارد:
- لوسیون های حالت دهنده (setting lotions)
- شامپو، اسپری مو، روغن مو
- محصولات تجدید مو و پوست سر
- رنگ مو، روغن موی سر، صابون، کرم اصلاح
- لوسیون بعد از اصلاح، لوسیون برنزه کننده
- روغن ماساژ و بدن، روغن حمام، ادکلن، لوسیون دست
- کرم، مرطوب کننده، پاک کننده، لوازم آرایش، پاک کننده آرایش، ماسک صورت و رژ لب
جوجوبا، مرطوب کننده
روغن دانه جوجوبا ضد حساسیت و برای انواع پوست مناسب است. جذب عالی آن تعادل رطوبت را تضمین کرده و پوست را نرم و لطیف می کند. این روغن بافت همبند را تقویت کرده و از چین و چروک جلوگیری می کند. همچنین دارای فاکتور محافظت طبیعی در برابر آفتاب به میزان ۴ است.
کاربردهای صنعتی جوجوبا
به عنوان روان کننده
روغن دانه جوجوبا ماده اولیه بسیاری از روان کننده ها برای ابزارهای دقیق است. با سولفوناسیون، یک روان کننده با کیفیت بالا تولید می شود که حتی در فشار و دمای بالا روان کنندگی خود را حفظ می کند.
به عنوان موم سخت
روغن دانه جوجوبا بخشی از واکس های پولیش برای کف، کفش، مبلمان و خودرو است. همچنین در پوشش های محافظ برای میوه و سایر مواد غذایی، ظروف مایع ساخته شده از کاغذ، شمع، مواد عایق، کبریت، مدادهای گریم و کاغذ کربن کاربرد دارد. الکل های چرب و اسیدهای چرب به ضدعفونی کننده ها، شوینده ها، حلال ها، پلاستیک (پلاستیسیزر)، پوشش های محافظ، الیاف و پوشش های ضد خوردگی اضافه می شوند.
به عنوان سوخت
شبه جزیره عربستان و سایر مناطق آزمایش های موفقی را برای استفاده از روغن دانه جوجوبا به عنوان سوخت سازگار با محیط زیست برای موتورهای دیزل انجام دادند. روغن دانه جوجوبا کم کربن و حاوی گوگرد است. فقط نیاز به افزودن متانول دارد.
روغن دانه جوجوبا به عنوان غذا
روغن دانه جوجوبا (Jojoba seed oil) نه تنها به عنوان روغن سالاد قابل استفاده است، بلکه برای سرخ کردن نیز مناسب است و می‌توان آن را تا دماهای بالا گرم کرد. تا کنون، به ندرت در رژیم‌های غذایی لاغری به عنوان روغن خوراکی از آن استفاده می‌شود؛ زیرا به دلیل عدم وجود آنزیم‌های مناسب، قابل هضم نیست. از آنجایی که عوارض جانبی ناخواسته‌ای ممکن است رخ دهد (به زیر مراجعه کنید)، در حال حاضر استفاده از آن به عنوان روغن خوراکی توصیه نمی‌شود.
عوارض جانبی ناخواسته احتمالی روغن جوجوبا
مطالعات روی حیوانات نشان داده است که روغن هسته جوجوبا در صورت بلعیدن برای مدت طولانی، باعث تغییرات پاتولوژیک (pathological changes) در شمارش خون (blood count)، روده کوچک (small intestine) و به ویژه کبد (liver) می شود. کبد دچار رنگ پریدگی (pale discolorations) شده و ظاهری شبیه به جوز هندی (nutmeg) پیدا می کند که نشان دهنده نفوذ چربی (fatty infiltrations) است. در نتیجه این عوارض جانبی مضر، استفاده از موم مایع دانه جوجوبا به عنوان غذا برای مصارف تغذیه ای خاص توصیه نمی شود.
آزمایش LD50 قابل تعیین نبود؛ زیرا مقدار بیش از 21.5 میلی لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن را نشان داد و به دلیل دوزهای بالای مورد نیاز، متوقف شد. علاوه بر این، معاینه بالینی هیچ نشانه ای از تحریک یا حساسیت موضعی ناشی از روغن هسته جوجوبا در صورت استفاده موضعی به صورت رقیق نشده نشان نداد.
روغن جوجوبا
روغن جوجوبا بوسیله ی پرس سرد دانه های جوجوبا، یک بوته بیابانی همیشه سبز، استخراج می شود. این روغن خیلی شبیه به سبوم پوست است که این روغن را غیر کومدوژنیک می سازد. روغن جوجوبا سرشار از انواع اسیدهای چرب ضروری است که پوست آبزدایی شده را عمیقا مرطوب، نرم و حالت دهی می کند و یک لایه محافظتی قابل تنفس را بر روی پوست برجای می گذارد. روغن جوجوبا به سرعت جذب می شود، غیر چرب است و تولید روغن طبیعی پوست را تنظیم می کند. روغن جوجوبا همچنین خواص ضد التهابی دارد و اثرات مثبتی در درمان اگزما، پسوریازیس و آکنه دارد. جوجوبا یکی از پایدارترین روغن ها با ماندگاری بالا است که آن را به عنوان یک روغن حامل عالی می سازد. روغن جوجوبا نسبت به اکثر روغن های گیاهی گران تر است و اغلب به میزان کمتری در بازار عرضه می شود.
خواص درمانی روغن جوجوبا:
از مهمترین خواص آن می توان به خاصیت جذب سریع از طریق پوست اشاره کرد:
- ضد چین و چروک بوده و سرشار از ویتامنیهای A ،B، E و مواد معدنی مانند سلنیوم است.
- مرطوبت کننده و نرم کننده پوست و مو
- مفید در درمان اگزما
- ضد شوره سر
- شفاف کننده پوست و مو
- جلوگیری از ریزش مو به دلیل دارا بودن مواد معدنی و ویتامین های E و B
- مفید در ضخیم و پر پشت شدن مو
- برطرف کننده خشکی و ترک لب
- مفید برای پوست های مستعد آکنه
- مفید در درمان درد مفاصل (آرتروز، نقرص، سیاتیک)
کره جوجوبا
کره جوجوبا مانند بسیاری از کره های آرایشی بهداشتی کره حقیق نیست. یک کره حقیقی آرایشی بهداشتی تنها از یک جزء سازنده نظیر کره انبه ، کاکائو ، شیا و باباسو ساخته شده است. اکثر کر ¬های آرایشی بهداشتی یک روغن نظیر جوجوبا مخلوط شده با یک روغن گیاهی هیدروژنه یا استئاریک اسید (یک اسید چرب که به طور طبیعی در گیاهان و حیوانات یافت می شود) هستند. کره های آرایشی بهداشتی جهت افزودن غلظت به انواع کرم ها استفاده می شود.
موم جوجوبا
استر جوجوبا، استرهای موم نرم کننده مشتق شده از جوجوبا (اسید چرب + الکل چرب) است که پوست شما را زیبا و صاف می کند. از نظر شیمیایی، روغن جوجوبا خالص نیز یک استر مومی است، با این حال، موادی به نام استرهای جوجوبا در لیست مواد تشکیل دهنده از روغن جوجوبا و/یا روغن جوجوبا هیدروژنه از طریق استریفیکاسیون ساخته می‌شوند.
آنها چندین نسخه با طول زنجیره اسیدهای چرب متغیر دارند و این ماده می تواند مایع، خامه ای، خمیر نرم یا سفت و یا حتی قوام موم سخت داشته باشد. نکته مشترک بین همه نسخه ها این است که بر خلاف اکثر روغن های تری گلیسیرید معمولی، استرهای جوجوبا ثبات بالایی دارند، نرمی غیر چرب را ارائه می دهند و به راحتی در پوست جذب می شوند.
دانه های جوجوبا
دانه های پلی اتیلن (Polyethylene beads) به علت میکرودرم ابریشن (Microdermabrasions) پوست از زمان های قدیم یک روش دستی محبوب لایه برداری بوده است. به هر حال، خطرات محیط زیستی در رابطه با پلی اتیلن وجود دارد. دانه های جوجوبا یک شکل زیست تخریب پذیر است که مانع خطرات زیست محیطی می شود و در عین حال فواید لایه برداری دارد.
