در دنیای روایح و عطرهای دلنشین، کمتر بویی به اندازه “اسانس یاس” (Jasmine Essential Oil) قدرت جذب و آرامشبخشی دارد. گل یاس، که در لاتین با نامهای Jasminum grandiflorum یا Jasminum officinale شناخته میشود، گلی ظریف و خوشبو از تیره زیتونیان (Oleaceae) است. خاستگاه اصلی این گیاه زیبا را غرب چین، ایران، هندوستان و مصر میدانند. یاس از دیرباز به دلیل عطر مسحورکننده و خواص درمانی بیشمارش مورد توجه بوده و حتی به “ملکه گلها” ملقب شده است. عطر آن پیچیده و تند است، در عین حال شیرین، دلنشین و رمانتیک، و معمولاً در گلهایی که در شب شکوفا میشوند، بسیار رایج است.
اسانس یاس نه تنها به دلیل رایحه دلنشینش در صنعت عطرسازی و خوشبوکنندهها محبوبیت زیادی دارد، بلکه به واسطه ترکیبات فعالش، دارای خواص درمانی فراوانی است که آن را به یک اکسیر طبیعی و قدرتمند برای سلامت جسم و روان تبدیل کرده است. در این مقاله به طور جامع به این موضوعات خواهیم پرداخت.
اسانس یاس چیست؟
اسانس یاس یک ماده معطر و تغلیظ شده است که از گلبرگهای سفید و معطر گل یاس استخراج میشود. این گلها اغلب در مناطق گرمسیری رشد میکنند. اسانس یاس با عطری با کیفیت بالا، یکی از اسانسهای مهم در جهان محسوب میشود.
فرآیند استخراج اسانس یاس
استخراج اسانس یاس با روشهای دیگر اسانسها متفاوت است، زیرا گلبرگهای یاس بسیار ظریف هستند و تقطیر با بخار، که روشی رایج است، میتواند به آنها آسیب برساند. تا همین اواخر، جداسازی مواد فرار از مومها و رزینهای گلبرگها تنها راه به دست آوردن جوهر معطر آن بود. اما پس از سالها تحقیق، راهی برای استخراج موفقیتآمیز اسانس خالص و طبیعی گل یاس از طریق تقطیر با بخار نیز کشف شد.
معمولاً برای تولید روغن یاس، از روش استخراج با حلال (مانند هگزان یا اتانول) استفاده میشود. در این روش، گلبرگ ها در حلال غوطهور شده و مولکولهای عطر را به داخل آن آزاد میکنند. هرچه گل ها بیشتر در حلال بمانند، روغن عطری بیشتری تولید میشود. سپس مایع تقطیر شده و محصولی شبیه موم به نام “بتن” (Concrete) به دست میآید که در ساخت عطرها به کار میرود.
چرا اسانس یاس گرانبها است؟
تولید اسانس خالص و طبیعی یاس بسیار پرهزینه است. برای به دست آوردن تنها یک کیلوگرم اسانس یاس، حدود 12 تن گل یاس لازم است. از آنجایی که قیمت گل یاس تقریباً دو برابر قیمت گل سرخ است و درصد بسیار پایینی اسانس دارد، و مزارع زیر کشت آن در دنیا محدود هستند، قیمت این اسانس در هر کیلو میتواند بسیار بالا باشد. به همین دلیل، اغلب در بازار به جای اسانس خالص یاس، “ابسولوت” (Absolute) آن عرضه میشود که ترکیبات معطر یاس همراه با حلال استخراجکننده آن است و صد در صد طبیعی نیست.
اجزای اصلی اسانس یاس
اسانس یاس شامل ترکیبات پیچیدهای است که عطر و خواص آن را تشکیل میدهند. از جمله اجزای اصلی آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- بنزیل استات (Benzyl Acetate)
- بنزیل بنزوات (Benzyl Benzoate)
- بنزیل الکل (Benzyl Alcohol)
- ایندول (Indole)
- اسید بنزوئیک (Benzoic Acid)
- بنزالدئید (Benzaldehyde)
- سیز-۳-هگزنیل بنزوات (Cis-3-Hexenyl Benzoate)
- سیز-یاسمن (Cis-Jasmone)
- اوجنول (Eugenol)
- فارنسول (Farnesol)
- جرانیول (Geraniol)
- لینالول (Linalool)
- متیل آنترانیلات (Methyl Anthranilate)
- نرول (Nerol)
- نرولیدول (Nerolidol)
- ایزوفیتول (Isophytol)
- فیتول (Phytol)
انواع اسانس یاس و کاربردهای گسترده آن
اسانس یاس، با توجه به نوع فرآوری و کاربرد نهایی، به دو دسته اصلی تقسیم میشود:
- اسانس یاس خوراکی: این نوع اسانسها برای طعمدهی و ایجاد عطر مطلوب در مواد غذایی و نوشیدنیها استفاده میشوند و دارای گرید خوراکی هستند که مصرف آنها برای انسان ایمن است. کاربردهای اسانس یاس خوراکی:
- انواع کیک و شیرینی
- انواع دسرها و بستنی
- نوشیدنیها و آبمیوهها
- ژله
- آدامس
- شکلات
- محصولات لبنی
- اسانس یاس صنعتی: این اسانسها در صنایع مختلفی مورد استفاده قرار میگیرند و برای مصارف غیرخوراکی تولید میشوند. کاربردهای اسانس یاس صنعتی:
- صنایع شوینده: یکی از پرکاربردترین اسانسها در تولید مواد شوینده مانند پودر شوینده، مایع دستشویی، صابون، مایع ظرفشویی و مواد پاککننده است.
- صنایع آرایشی و بهداشتی: در تولید عطر، ادکلن، کرمهای مرطوبکننده، لوسیونها، شامپوها و صابونهای دستساز به دلیل عطر بینظیر و خواص ویژهاش استفاده میشود.
- خوشبوکنندههای محیطی: در تولید خوشبوکنندههای هوا، اسانسسوزها، دستگاههای بخور و دیفیوزرها به کار میرود تا فضایی معطر و آرامشبخش ایجاد کند.
- شمعسازی: برای تولید شمعهای معطر استفاده میشود.
جدول مقایسهای کاربردهای اسانس یاس:
نوع اسانس یاس | کاربردهای اصلی | مثالها |
---|---|---|
اسانس خوراکی | طعمدهنده و عطردهنده مواد غذایی و نوشیدنیها | کیک، دسر، بستنی، نوشیدنی، ژله، آدامس |
اسانس صنعتی | عطردهنده و ضدعفونیکننده در محصولات غیرخوراکی | مواد شوینده، لوازم آرایشی، عطر، خوشبوکننده هوا، شمع |
تفاوت اسانس (Essential Oil) و روغن (Oil)
نکته مهمی که باید به آن توجه داشت، تفاوت بین “اسانس” (که همان Essential Oil یا اسنشیال اویل است) و “روغن” یاس است. برخی منابع تأکید میکنند که “روغن یاس” ممکن است بوی گل یاس را نداشته باشد و عمدتاً خواص درمانی آن مطرح است، در حالی که “اسانس یاس” یا “پرفیوم خالص عطرسازی” است که رایحه دلنشین گل را دارد. اگر به دنبال بوی یاس هستید، باید اسانس آن را تهیه کنید.
خواص بینظیر و مزایای اسانس یاس برای سلامت جسم و روان
اسانس یاس به دلیل ترکیبات فعال و عطر دلنشین خود، طیف وسیعی از خواص درمانی و بهداشتی را ارائه میدهد:
1. خواص آرامش بخش و ضد استرس و اضطراب: یکی از شناخته شده ترین خواص اسانس یاس، اثرات قوی آرامشبخشی، ضد استرس و ضد اضطراب آن است. استنشاق رایحه یاس نقش موثری در آرامش روانی دارد. تحقیقات نشان میدهد که بوی شیرین گل یاس میتواند به اندازه والیوم آرامش بخش باشد و بدون هیچ عارضه جانبی اعصاب را تسکین دهد. استنشاق این اسانس میتواند بر سیستم لیمبیک تأثیر بگذارد، باعث ایجاد احساس آرامش و کاهش سطح هورمون استرس (کورتیزول) در بدن شود. این امر به کاهش افسردگی، دلخوری، عصبانیت و بیخوابی منجر میشود.
2. بهبود خلق و خو و افزایش هوشیاری: استنشاق رایحههای مطبوع اسانس یاس باعث ایجاد و ارسال پیامهای عصبی در مغز و کل سیستم عصبی میشود که واکنشهای مثبتی را در پی دارد. این اسانس نشاطآور است و باعث بهبود خلق و خو میشود. محققان دریافتند که این اثر تحریککنندگی میتواند منجر به کاهش افسردگی و اضطراب شده و روحیه فرد را قوی کند. مطالعات نشان دادهاند که استنشاق اسانس یاس، سیستم عصبی مرکزی و خلق و خو را تحت تأثیر قرار میدهد و در نتیجه افراد پرانرژیتر، عاشقانه تر و با احساسات مثبتتری خواهند بود.
3. کمک به خواب راحت و درمان بیخوابی: خواص آرامبخش اسانس یاس آن را به ابزاری ایدهآل برای داشتن خوابی طولانی، آرام و بدون مزاحمت تبدیل میکند. این اسانس با اثر آرامبخشی بر سیستم عصبی، به آرام کردن اعصاب متشنج و متلاطم کمک کرده و باعث تقویت یک خواب آرام میشود و الگوی خواب نامنظم را بهبود میبخشد.
4. تقویت قوای جنسی و باروری: رایحه یاسمن به عنوان یک محرک جنسی مشهور شناخته شده است. از قدیم، اسانس یاس به عنوان یک عطر و همچنین در هندوستان، گل های یاس در مراسم عروسی برای افزایش عشق و جاذبه بین زوجین استفاده میشده است. این اسانس در درمان ناتوانیهای جنسی در مردان و سردمزاجی در زنان بسیار موثر است. همچنین با خواص متعادلکننده هورمون های طبیعی، میتواند سندرم پیش از قاعدگی (PMS) را بهبود بخشد، جریان قاعدگی را تحریک و تنظیم کند و دردهای این دوران را کاهش دهد. همچنین ممکن است به تاخیر انداختن یائسگی کمک کند.
5. سلامت پوست و مو:
- جوانسازی پوست: روغن یاس باعث جوانسازی پوستهای پیر، چروک یا خشک میشود و به بهبود الاستیسیته پوست کمک میکند.
- درمان مشکلات پوستی: اسانس یاس برای درمان پوستهای خشک، شکننده یا کمآب مفید است. دارای خواص ضدعفونیکننده، ضدباکتری و ضدقارچ است که از پوست آسیب دیده در مقابل عفونتها محافظت میکند. برای درمان اگزما و درماتیت نیز استفاده میشود.
- محو کردن آثار زخم: به دلیل خاصیت سیکاتریزانت (ترمیمکننده زخم)، میتواند به محو شدن جای زخمها، لکههای ناشی از جوش، آکنه و ترکهای پوستی (مانند ترکهای بارداری) کمک کند.
- سلامت مو: روغن یاس یک مرطوب کننده و محافظ عالی برای موها است. ریشه مو را تقویت میکند، موهای شکننده و خشک را التیام می بخشد. دارای خواص ضد قارچی و ضد میکروبی است که میتواند به درمان شوره سر، شپش و عفونت پوست سر کمک کند.
6. سلامت دستگاه گوارش: اسانس یاس میتواند تاثیر مطلوبی بر سلامت دستگاه گوارش داشته باشد. غنی از ترکیبات آنتیاکسیدانی است که با آنزیمهای دستگاه گوارش تعامل دارند تا به جذب بهتر مواد مغذی کمک کنند و سلامت روده را حفظ نمایند. این اسانس به تقویت رشد باکتریهای مفید روده کمک کرده و باکتریهای مضر (مانند اشریشیا کلی، استافیلوکوک اورئوس و باسیلوس سرئوس) را از بین میبرد. همچنین برای رفع سوء هاضمه، درد معده، نفخ شکم و تسکین التهاب معده و روده مفید است.
7. سلامت دستگاه تنفسی: اسانس یاس به عنوان یک خلط آور عمل کرده و میتواند به پاک کردن تجمع بلغم در مجاری تنفسی کمک کند. در نتیجه، سرفه، سرماخوردگی و احتقان را تسکین میدهد. همچنین میتواند به رفع گرفتگی صدا و لارنژیت کمک کند. استنشاق آن باعث افزایش قابل توجه سرعت تنفس و اشباع اکسیژن خون میشود که هوشیاری فرد را بالا میبرد.
8. سایر خواص درمانی:
- ضد اسپاسم: اسانس یاس در درمان و آرام کردن اسپاسم ها بسیار مفید است و باعث تسکین سریع سرفههای اسپاسمی، گرفتگی عضلات، آسم و نفسنفس زدن می شود.
- کاهش تب: برخی منابع به خاصیت تببری اسانس یاس اشاره دارند و میتوان از آن برای کاهش تب های بالا استفاده کرد.
- آنتیاکسیدان: اسانس یاس حاوی آنتی اکسیدان است که به مقابله با عوامل اکسیداتیو و رادیکال های آزاد کمک میکند.
- تقویت سیستم ایمنی: استفاده از اسانس یاس میتواند سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و از بدن در برابر ویروسها و بیماریها محافظت کند.
- کاهش فشار خون: این روغن با خاصیت آروماتراپی بر روی اضطراب و استرس تأثیر مثبتی گذاشته و با کاهش آن، میتواند فشار خون را پایین آورده و همچنین ضربان قلب را منظم بکند.
- تسکین درد: به دلیل خواص ضدالتهابی و آرامبخشی، میتواند به تسکین سردرد و میگرن و همچنین دردهای مفصلی و عضلانی (مانند دردهای قاعدگی) کمک کند.
- کاهش علائم یائسگی: برای کاهش علائم یائسگی مانند کجخلقی، افسردگی، گرگرفتگی و گرفتگی عضلات بسیار مفید است.
- تسهیل زایمان: اسانس ملایم این گیاه میتواند به زنان باردار کمک کند تا در زمان زایمان، انقباضات رحمی تقویت شود و کودک زودتر به دنیا بیاید. همچنین پس از زایمان نیز به بهبود افسردگی مادر کمک میکند. با این حال، استفاده از آن در دوران بارداری توصیه نمیشود.
- افزایش شیردهی: روغن اسانسی یاس، ترشح شیر از پستانها را افزایش میدهد و برای مادران شیرده و نوزادانشان بسیار مفید است.
- پاکسازی محیط: با مخلوط کردن مقداری از اسانس با آب و ریختن آن در پخشکنندهها، عطر و بویی شگفتانگیز برای اتاق ایجاد میکند و خاصیت ضدباکتریایی دارد که به پاکسازی هوا و سطوح اتاق کمک میکند.
نحوه استفاده از اسانس یاس
روشهای مختلفی برای بهرهمندی از خواص اسانس یاس وجود دارد. مهم است که همیشه دستورالعملهای روی بستهبندی محصول را دنبال کنید. به طور کلی، اسانسها در شکل خالص خود بسیار قوی هستند و لازم است که با یک روغن حامل (مانند روغن نارگیل، روغن بادام، روغن زیتون، روغن جوجوبا یا روغن فندق) رقیق شوند، به خصوص اگر پوست حساسی دارید.
- روش استنشاق (آروماتراپی):
- استنشاق مستقیم: چند قطره از اسانس را مستقیماً از بطری استشمام کنید.
- با دیفیوزر یا اسانسسوز: چند قطره از اسانس را داخل دیفیوزر یا اسانسسوز بریزید. برای سوزاندن اسانس در اسانسسوز، نیاز به وارمر و یک شمع وارمری دارید.
- اضافه کردن به آب گرم: چند قطره اسانس را داخل یک کاسه آب گرم بریزید تا بخار معطر ایجاد شود و آن را استنشاق کنید.
- در دستگاه بخور: چند قطره از اسانس یاسمن را در دستگاه بخور استنشاق کنید.
- مالیدن به نقاط نبض: چند قطره از اسانس رقیق شده را به آرامی روی قسمتهای حساس بدن مانند پشت گوش، گردن، مچ دست و نقاطی که نبض دارد بمالید.
- روش موضعی (مالشی):
- ماساژ: 2 تا 4 قطره اسانس یاس را با یک اونس (حدود 30 میلیلیتر) روغن حامل مانند روغن نارگیل، بادام یا زیتون مخلوط کنید و از آن برای ماساژ استفاده کنید. این روش برای آرامش عضلات بدن و آبرسانی پوست مفید است.
- مستقیم بر روی پوست (پس از رقیقسازی): اسانس یاس رقیق شده را میتوان مستقیماً روی پوست مالید. برای بهبود الاستیسیته پوست یا محو ترکهای پوستی و جای زخم، ابسولوت یاس را به شکل رقیق شده و به طور منظم روی پوست ماساژ دهید.
- افزودن به محصولات مراقبت از پوست و مو: چند قطره اسانس یاس را به لوسیونها، کرمهای مرطوبکننده، شامپوها یا صابونها اضافه کنید.
- روش اسپری کردن:
- برای تهیه اسپری، 15 تا 25 قطره (برای عطر قویتر) از اسانس یاس را در آب مقطر یا تصفیه شده اضافه کنید. برای ملایمتر، از 20 قطره اسانس برای هر چهار اونس آب استفاده کنید.
- مصرف در حمام:
- 4 تا 6 قطره روغن یاس را در آب گرم حمام قرار دهید. حداقل 10 دقیقه در وان حمام بمانید تا رایحه کار کند.
نکات مهم و هشدارها در استفاده از اسانس یاس
با وجود خواص بیشمار اسانس یاس، رعایت نکات ایمنی و احتیاطی برای جلوگیری از عوارض جانبی احتمالی ضروری است:
- رقیقسازی ضروری: همیشه اسانس یاس را با یک روغن حامل رقیق کنید، به خصوص اگر برای ماساژ یا تماس مستقیم با پوست استفاده میکنید. اسانسهای خالص بسیار غلیظ هستند.
- تست حساسیت پوستی: قبل از استفاده گسترده بر روی پوست، مقدار کمی از اسانس رقیق شده را روی قسمت کوچکی از پوست (مثلاً پشت بازو) بمالید و 60 تا 90 دقیقه صبر کنید تا مطمئن شوید واکنش آلرژیک یا تحریکی رخ نمیدهد. در صورت بروز خارش، التهاب، کهیر یا بثورات پوستی، استفاده را قطع کرده و به پزشک مراجعه کنید.
- اجتناب از تماس با نواحی حساس: از تماس اسانس با چشمها، گوشهای داخلی و نواحی حساس بدن خودداری کنید.
- بارداری و شیردهی: اگر باردار، شیرده یا تحت نظر پزشک هستید، حتماً قبل از استفاده از اسانس یاس با پزشک خود مشورت کنید. استفاده از آن در دوران بارداری به دلیل اثرات تحریککننده رحم توصیه نمیشود.
- مصرف داخلی: اسانس یاس واقعی (Essential Oil) خوراکی نیست و هرگز نباید به صورت خوراکی مصرف شود. مصرف داخلی آن میتواند منجر به بروز مشکلات سلامتی از جمله اختلالات گوارشی و قلبی شود. اسانسهای خوراکی، محصولات مجزا و دارای گرید خوراکی هستند که با اسانسهای عطرسازی یا درمانی متفاوتند.
- قوت رایحه: رایحه اسانس یاس میتواند بسیار قوی و تند باشد. برای برخی افراد، این رایحه قوی ممکن است باعث سردرد، سرگیجه، حالت تهوع یا احساس سنگینی شود. در این صورت، میتوانید آن را با روغنهای دیگر ترکیب کنید تا رایحه متعادل شود.
- شایعه “روغن یاس روغن مرگ”: اخیراً شایعهای مبنی بر ورود “روغن یاس روغن مرگ” به کشور در فضای مجازی منتشر شده است. بررسی منابع معتبر از جمله وزارت بهداشت نشان میدهد که چنین خبری صحت ندارد و هیچگونه هشدار رسمی درباره روغن یاس یا روغن گل یاس طبیعی منتشر نشده است. این شایعات با هدف ایجاد نگرانی پخش میشوند و توصیه میشود صحت اخبار را از منابع رسمی و معتبر بررسی کنید.
سوالات متداول (FAQ)
اسانس یاس چیست و چه تفاوتی با روغن یاس دارد؟
اسانس یاس (Essential Oil) مادهای معطر و تغلیظشده است که از گلهای یاس استخراج میشود و حاوی رایحه قوی و خواص درمانی گیاه است. در مقابل، “روغن یاس” (Jasmine Oil) ممکن است همیشه دارای بوی مشخص گل یاس نباشد و بیشتر بر خواص درمانی آن تمرکز میشود. برای بهرهمندی از رایحه دلنشین یاس، باید “اسانس” یا “پرفیوم خالص عطرسازی” آن را تهیه کنید.
آیا اسانس یاس خوراکی است؟
برخی از انواع اسانس یاس با گرید “خوراکی” تولید میشوند که برای مصرف انسانی ایمن هستند و در صنایع غذایی برای طعمدهی استفاده میشوند. اما “اسانس روغنی” (Essential Oil) یاس که برای آروماتراپی و مصارف موضعی به کار میرود، معمولاً خوراکی نیست و مصرف داخلی آن توصیه نمیشود و میتواند مضر باشد.
چگونه میتوان از اسانس یاس برای آرامش استفاده کرد؟
برای آرامش، میتوانید چند قطره از اسانس یاس را در یک دیفیوزر یا اسانسسوز بریزید تا در فضا پخش شود. همچنین میتوانید آن را به آب گرم حمام اضافه کرده یا چند قطره از آن را با یک روغن حامل رقیق کرده و برای ماساژ روی شقیقهها، گردن یا نقاط نبض بمالید.
اسانس یاس برای پوست چه فوایدی دارد؟
اسانس یاس برای پوست خواص زیادی دارد، از جمله جوانسازی، کاهش چین و چروک، بهبود الاستیسیته، درمان خشکی و التهاب، و کمک به محو شدن جای زخم و ترکهای پوستی. همچنین به دلیل خواص ضدعفونیکننده، ضدباکتری و ضدقارچ، از پوست آسیبدیده در برابر عفونتها محافظت میکند و برای درمان اگزما و درماتیت نیز مفید است.
آیا استفاده از اسانس یاس در دوران بارداری ایمن است؟
به طور کلی، استفاده از اسانس یاس در دوران بارداری توصیه نمیشود. اگر باردار یا شیرده هستید، حتماً قبل از استفاده از هر گونه اسانس یا روغن گیاهی با پزشک خود مشورت کنید.
چرا اسانس یاس گران است؟
تولید اسانس خالص یاس بسیار پرهزینه است زیرا برای به دست آوردن مقدار کمی اسانس، نیاز به حجم زیادی از گلبرگهای یاس است (حدود 12 تن گل برای 1 کیلوگرم اسانس). علاوه بر این، فرآیند استخراج آن نیز پیچیده است.
اسانس یاس برای مو چه کاربردی دارد؟
اسانس یاس برای مو نیز مفید است؛ میتواند مو و پوست سر را مرطوب کند، ریشه مو را تقویت کند، موهای شکننده و خشک را التیام بخشد و به درمان شوره سر و عفونتهای پوست سر کمک کند.
یاس امین الدوله
این عصاره از انواع گل ها، که خشک و سپس در روغن، الکل یا حلال استخراج می شوند بدست می آید. عصاره یاس امین الدوله دارای خواص ضد التهابی، ضد ویروسی و آنتی باکتریال است و به منظور درمان آکنه به انواع ضمادها جهت درمان بریدگی ها و خراش ها استفاده می شود. این عصاره ممکن است حاوی انواع پارابن های طبیعی باشد و بعضی شرکت ها به سبب نگرانی هایی که در مورد اثرات بد پارابن ها وجود دارد این عصاره را در فرمولاسیون های خود استفاده نمی کنند.
نتیجهگیری
اسانس یاس، با عطر بینظیر و خواص درمانی گستردهاش، فراتر از یک رایحه دلنشین است. این اکسیر طبیعی، از بهبود سلامت روان و کاهش استرس و اضطراب گرفته تا تقویت قوای جنسی، مراقبت از پوست و مو، و حمایت از سیستم ایمنی و دستگاه گوارش، فواید چشمگیری را ارائه میدهد. چه به دنبال آرامش باشید، چه بهبود وضعیت پوست یا افزایش انرژی، اسانس یاس میتواند یک انتخاب قدرتمند و طبیعی باشد. با رعایت نکات ایمنی و استفاده صحیح از این اسانس گرانبها، میتوانید از تمامی مزایای آن بهرهمند شوید. این ماده معطر، نه تنها به فضای شما بوی خوش میبخشد، بلکه به شما کمک میکند تا یک محیط معطر و پرانرژی ایجاد کنید.