خواص سنجد و فرآورده های آن در مراقبت از پوست و مو

 پودر سنجد (میوه خشک و آسیاب شده)

سنجد (Elaeagnus angustifolia)، گیاهی بومی مناطق معتدل آسیا و اروپا، از دیرباز در طب سنتی چین، هند و ایران جایگاه ویژه ای داشته است. میوه ی نارنجی-طلایی این گیاه، پس از خشک شدن و آسیاب، به پودری تبدیل می شود که سرشار از ترکیبات فعالی مانند ویتامین C (بیش از ۵۰ میلی گرم در هر ۱۰۰ گرم)، فلاونوئید ها (مانند کوئرستین)، و اسیدهای چرب غیراشباع است. در متون قدیمی فارسی، از سنجد به عنوان ماده ای برای “تصفیه خون” و “نشاط پوست” یاد شده است. امروزه، تحقیقات مدرن تأثیرات ضد پیری و التیام بخش آن را تأیید می کنند.

خواص و کاربرد های سنجد:

• برای پوست:

  • لایه برداری ملایم: ذرات ریز پودر سنجد، به دلیل ساختار کروی و نرم، سلول های مرده را بدون ایجاد خراش حذف می کنند. این ویژگی، آن را به گزینه ای ایده آل برای پوست های حساس تبدیل کرده است.
  • ضد پیری: ویتامین C موجود در سنجد، تولید کلاژن را تا ۳۰٪ افزایش میدهد (مطالعه ی Journal of Cosmetic Dermatology، ۲۰۲۱). فلاونوئید ها نیز با خنثی سازی رادیکال های آزاد، از تخریب الاستین جلوگیری می کنند.
  • کاهش آکنه: خاصیت ضد باکتریایی سنجد، باکتری Propionibacterium acnes را مهار می کند. ترکیب پودر سنجد با عسل (به نسبت ۱:۱) به عنوان ماسک، التهاب آکنه را در ۸۵٪ موارد کاهش می دهد.

• برای مو:

  • تقویت ریشه: روی (Zn) و آهن (Fe) موجود در سنجد، فولیکول های ضعیف را تقویت و از ریزش مو پیشگیری می کنند.
  • درمان شوره: ترکیبات ضد قارچی سنجد، قارچ Malassezia (عامل اصلی شوره) را مهار می نمایند.

جدول مقایسه ای: پودر سنجد در مقابل اسکراب های شیمیایی

ویژگی	پودر سنجد	اسکراب های شیمیایی
لایه برداری	ملایم و بدون سایش	احتمال سایش بیش از حد
ترکیبات فعال	ویتامین C، فلاونوئید ها	سورفاکتانت ها، سیلیکا
هزینه تولید	۵۰% کمتر	نیاز به فرآوری پیچیده
سازگاری با محیط زیست	تجزیه پذیر	آلودگی آب ها

روش های استفاده:

• ماسک صورت: ۲ قاشق پودر سنجد + ۱ قاشق عسل + ۱ قاشق شیر. پس از ۱۵ دقیقه شستشو دهید.
• اسکراب بدن: ترکیب پودر سنجد با روغن نارگیل و شکر قهوه ای.

سویق سنجد (فرآورده ی تخمیرشده/تفت داده شده)

سویق سنجد، فرآورده ای منحصر به فرد است که طی فرآیند تخمیر کنترل شده یا تفت دادن در دمای پایین، غلظت مواد مغذی آن افزایش می یابد. در طب سنتی ایرانی، این روش برای افزایش قابلیت جذب پروتئین ها و اسید های آمینه (مانند لیزین و متیونین) استفاده می شود. سویق سنجد، نسبت به پودر خام، تا ۴۰٪ آنتی اکسیدان بیشتری دارد.

خواص و کاربرد های سویق سنجد:

• برای پوست های حساس:
  • تسکین اگزما: ترکیبات ضد التهابی مانند گالیک اسید، التهاب را در پوست های آتوپیک کاهش می دهند. در یک مطالعه ی بالینی، استفاده از کرم حاوی ۱۰٪ سویق سنجد، خارش را در ۷۰٪ بیماران کم کرد.
  • تغذیه عمقی: اسید های چرب امگا-۷ موجود در سویق، رطوبت را در لایه های عمقی پوست قفل می کنند.
• برای مو:
  • رشد سریع تر: ماساژ پوست سر با خمیر سویق سنجد و آب، گردش خون را افزایش و فاز آناژن (رشد مو) را تا ۲۰٪ طولانی تر می کند.
  • رنگ موی طبیعی: ترکیب سویق با حنا و آبلیمو، رنگدانه های طبیعی را تقویت و مو ها را درخشان می کند.

جدول فرآیند تولید سنتی و مدرن:

پارامتر	روش سنتی	روش مدرن
زمان تخمیر	۷-۱۰ روز	۲۴-۴۸ ساعت با آنزیم ها
حفظ مواد مغذی	۸۵٪	۹۵٪
هزینه	پایین	بالا

روغن سنجد (استخراج شده از میوه یا دانه)

روغن سنجد، بسته به روش استخراج، خواص متفاوتی دارد. فشردگی سرد (Cold Press) روغنی با رنگ طلایی و غلظت بالای ویتامین E تولید می کند، درحالیکه عصاره گیری با حلال، بازدهی بیشتری دارد اما ممکن است ترکیبات حساس را تخریب کند. این روغن، حاوی ۶۵٪  لینولئیک اسید (امگا-۶) و ۲۵٪ اولئیک اسید (امگا-۹) است.

خواص و کاربرد های روغن سنجد:

• برای پوست:
  • بازسازی سلولی: روغن سنجد، تولید فیبروبلاست ها را تحریک و جای جوش را در ۶-۸ هفته محو می کند.
  • محافظت در برابر UV: ترکیبات فنولی آن، تا ۳۰٪ از آسیب های ناشی از UVB جلوگیری می کنند.
• برای مو:
  • درمان موخوره: استفاده ی شبانه از روغن سنجد روی انتهای مو، کوتیکول ها را ترمیم می کند.
  • تقویت رشد: ماساژ پوست سر با روغن سنجد، فولیکول های خوابیده را فعال می نماید.

جدول مقایسه ای روغن ها:

پارامتر	روغن سنجد	روغن آرگان	روغن نارگیل
قیمت (به ازای ۱۰۰ گرم)	۱۵ دلار	۴۰ دلار	۸ دلار
ویتامین E	۲۸۰ IU	۶۰۰ IU	۰٫۱ IU
مناسب ترین کاربرد	پوست های جوش دار	پوست های خشک و چروک	مو های خشک و وز

پودر برگ سنجد

برگ های سنجد، به دلیل غلظت بالای تانن ها (تا ۱۵٪) و آلکالوئید هایی مانند الاستین، اثرات قابض و ضدقارچی قوی دارند. این برگ ها پس از خشک شدن و آسیاب، در درمان مشکلات پوست چرب و عفونت های قارچی مو استفاده می شوند.

خواص و کاربرد های برگ های سنجد:

• برای پوست:
  • تنظیم چربی: تونر ساخته شده از دم کرده ی برگ سنجد (۱۰ گرم در ۲۰۰ میلیلیتر آب)، ترشح سبوم را تا ۵۰٪ کاهش می دهد.
  • ضدجوش: ترکیب پودر برگ سنجد با خاک رس سبز، منافذ را تنگ و جوش های سرسیاه را حذف می کند.
• برای مو:
  • پیشگیری از سفیدی: آنتی اکسیدان های برگ سنجد، آنزیم تیروزیناز (مسئول تولید ملانین) را فعال نگه می دارند.
  • درخشندگی: شستشوی مو با عصاره ی برگ سنجد، سطح کوتیکول را صاف و نور را منعکس می کند.

روش تهیه تونر خانگی:
۱. ۱۰ گرم پودر برگ سنجد را در ۲۰۰ میلی لیتر آب جوش بریزید.
۲. پس از ۲۰ دقیقه، آن را صاف و در بطری شیشه ای نگهداری کنید.
۳. روزانه با پنبه روی پوست تمیز بزنید.

ملاحظات و هشدارها

• تست حساسیت: پیش از استفاده، مقدار کمی از فرآورده را روی ساعد داخلی بمالید. در صورت قرمزی یا خارش پس از ۲۴ ساعت، مصرف نکنید.
• نگهداری:
  • پودر ها را در ظرف شیشه ای تیره و در دمای زیر ۲۵ درجه سانتی گراد نگهدارید.
  • روغن سنجد را حداکثر تا ۱۲ ماه پس از باز شدن مصرف کنید.
• محدودیت ها:
  • پودر سنجد برای پوست های اگزمادار ممکن است تحریک کننده باشد.
  • روغن سنجد در صورت استفاده ی بیش از حد، منافذ را مسدود و جوش ایجاد می کند.

جدول عوارض جانبی احتمالی:

فرآورده	عوارض شایع	راهکار پیشگیری
پودر سنجد	قرمزی پوست های حساس	ترکیب با ماست پرچرب
روغن سنجد	جوش های سرسفید	استفاده ی شبانه و شستشوی صبح

جمع بندی و آینده پژوهشی

سنجد، با ترکیبات چند منظوره اش، می تواند انقلابی در صنعت آرایشی-بهداشتی ایجاد کند. با این حال، چالش هایی وجود دارد:

• پیشنهادهای پژوهشی:
  • بررسی اثر سینرژیستیک سنجد و هیالورونیک اسید در هیدراتاسیون پوست.
  • مطالعات بالینی روی دوز مؤثر پودر برگ سنجد برای درمان آکنه.
• چالش های تولید:
  • استانداردسازی عصاره ها برای حفظ پایداری ترکیبات.
  • تأمین پایدار مواد اولیه بدون آسیب به اکوسیستم.