فهرست مطالب

Toggle

پادکست‌ها

دانشنامه گیاهان دارویی

1 پادکست

گیاه تاتوره چیست؟

🎙️ حسن بسطامی

پادکست بررسی خواص دارویی و درمانی گیاه تاتوره

⏱️ 21:14 📅 اکتبر 16, 2025

گیاه تاتوره که در فارسی با نام‌هایی چون تاتوله، جوزماش و علف شیطان شناخته می‌شود، یکی از شگفت‌انگیزترین و در عین حال خطرناک‌ترین گیاهان دنیاست. گل‌های سفید و زیبا و میوه‌های خاردارش شاید در نگاه اول جذاب به نظر برسند، اما تمام بخش‌های این گیاه سرشار از ترکیبات سمی مرگبارند. با این حال، همین سموم در دوزهای کنترل‌شده، قرن‌هاست که در طب سنتی و پزشکی مدرن برای درمان بیماری‌هایی چون آسم، پارکینسون و دردهای عصبی به کار می‌روند. در این مقاله با پیشینه تاریخی، گونه‌های مختلف، ترکیبات فعال، خواص گیاه دارویی تاتوره و همچنین خطرات جدی مصرف خودسرانه تاتوره آشنا خواهید شد.

معرفی گیاه تاتوره (Datura) و نام‌های دیگر آن

تاتوره چیه؟ تاتوره یا داتوره گیاهی یک‌ساله از خانواده سیب‌زمینیان است که گل‌های سفید و قیفی‌شکل بزرگی دارد و گاهی به‌عنوان گیاه زینتی کاشته می‌شود.

زادگاه اصلی تاتوره آمریکاست، اما امروزه در بسیاری از مناطق دنیا، از جمله ایران، به‌صورت خودرو رشد می‌کند.

در طب سنتی ایران پزشکانی مانند ابن‌سینا و رازی به کاربرد آن در کاهش تشنج اشاره کرده‌اند. همچنین برای بهبود بیماری‌های پوستی، زخم‌ها، آسم، سیاه‌سرفه و برخی دردهای عصبی به‌کار می‌رفت.

شناخت علمی و گیاهشناسی تاتوره

تاتوره از نظر ظاهری گیاهی نسبتاً بلند با ساقه منشعب، برگ‌های دندانه‌دار و گل‌های شیپوری سفید است. میوه آن کپسولی خاردار بوده و دانه‌های فراوان و تیره‌رنگ درون خود دارد. این گیاه بومی قاره آمریکا است اما امروزه در بیشتر نقاط دنیا و ایران به‌صورت خودرو دیده می‌شود. برای آشنایی دقیق‌تر با بخش‌های مختلف این گیاه، جدول زیر مرور کوتاه و کاربردی از ویژگی‌های اصلی آن ارائه می‌دهد:

جدول ویژگی‌های گیاه شناسی تاتوره

نام‌های دیگر تاتوره

در ایران شامل تاتوله، جوزماش، نبات اهریمنی و علف شیطان است. همچنین با نام‌های بقم، طلانور، جوزماثم و جوزماثا نیز شناخته می‌شود. در سطح جهانی نیز به آن داتوره، طاطوره، نوارالفدی و Jimsonweed (در انگلیسی) گفته می‌شود.

انواع تاتوره 

جنس تاتوره (Datura) شامل گونه‌های مختلفی است؛ تا کنون 15 گونه از آن شناخته شده که 10 گونه در هند می‌رویند. در ایران، سه گونه از این گیاه وجود دارد. مهم‌ترین گونه‌های تاتوره که در منابع به آن‌ها اشاره شده است عبارتند از:

• Datura stramonium L. (تاتوره علفی): این گونه رایج‌ترین نوع تاتوره است. یک گیاه علفی یک‌ساله است که ارتفاع آن بسته به شرایط اکولوژیکی بین 30 تا 130 سانتی‌متر متغیر است. برگ‌های آن ناصاف و پهن با بریدگی‌های نامنظم و گل‌های آن سفید رنگ هستند. این گونه بومی هندوستان و سواحل دریای خزر بوده و امروزه در بسیاری از کشورها از جمله اروپا، آمریکا و آسیا پراکندگی دارد. در این گونه، مقدار آلکالوئید آتروپین بیشتر است.
• Datura innoxia Mill. (D. innoxiae) (تاتوره اینوکسیا؛ گاهی به فارسی تاتوره تماشایی یا تاتوره قهوه‌ای نامیده می‌شود): گیاهی علفی با ارتفاع 90 تا 120 سانتی‌متر است که رشد سریعی دارد و پوشیده از کرک است. گل‌های آن سفید رنگ و دارای 10 دندانه هستند. منشأ آن مکزیک و نواحی غربی هیمالیا گزارش شده و در ایران نیز وجود دارد. این گونه شباهت زیادی به Datura metel دارد.
• Datura metel L. (تاتوره درختی): این گونه به صورت درختچه یا درختی است که گل‌های بزرگ‌تر و زیباتری نسبت به تاتوره علفی دارد. برگ‌های آن تخم‌مرغی و صاف (بدون کرک) بوده و ممکن است حاشیه‌های کامل یا دندانه‌های عمیق داشته باشند. گل‌های آن شیپوری، آویزان و به رنگ ارغوانی هستند و میوه آن کپسولی ناصاف و پوشیده از خار است. در بندرعباس به آن پرمنگناس و در بلوچستان داتوره می‌گویند. در این گونه، ماده عامل هیوسین (اسکوپولامین) بیشتر است. این گونه به دلیل سمیت بالا، در گذشته توسط جنایتکاران در خاور دور برای مسمومیت استفاده می‌شده است.
• Datura meteloides D.: این گونه نیز در کنار تاتوه علفی و تاتوره درختی به عنوان گونه بومی هند نام برده شده است.
• Datura suaveolens (Brugmansia suaveolens): این گونه دارای گل‌های بسیار بزرگ و بسیار معطر است.
• Brugmansia/candida: یک هیبرید درختچه‌ای با گل‌های شیپوری بسیار بزرگ و معطر که با قلمه تکثیر می‌شود. لازم به ذکر است که اخیراً جنس Brugmansia جایگزین جنس Datura شده است.

در مجموع، سه گونه تاتوره در ایران وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به تاتوره علفی و تاتوره درختی اشاره کرد.

ترکیبات فعال گیاه تاتوره

گیاه تاتوره حاوی مجموعه‌ای غنی از ترکیبات شیمیایی است که عمدتاً آلکالوئیدهای تروپان را شامل می‌شوند. این ترکیبات در تمام بخش‌های گیاه وجود دارند، اما میزان آن‌ها در دانه‌ها بیشترین مقدار، در برگ‌ها متوسط و در ساقه‌ها کمترین مقدار را دارد. آلکالوئیدهای اصلی تاتوره شامل هیوسیامین، آتروپین و اسکوپولامین هستند و علاوه بر آن ترکیبات فرعی مانند آپوآتروپین، تروپون، بلادونین و ترکیبات جزئی هیوسیامین N-اکسید نیز یافت می‌شوند. این مواد به همراه دیگر ترکیبات مانند فلاونوئیدها، تانن و کومارین مسئول اثرات دارویی و سمی گیاه هستند.

خواص دارویی و درمانی تاتوره

گیاه تاتوره، با وجود سمیت بالا و خطرات جدی مصرف خودسرانه، در طول تاریخ و همچنین در علم پزشکی مدرن به دلیل ترکیبات فعال خود، خواص درمانی قابل توجهی از خود نشان داده است. این خواص عمدتاً از آلکالوئیدهای تروپان موجود در گیاه مانند هیوسیامین، آتروپین و اسکوپولامین ناشی می‌شوند که در دوزهای کنترل‌شده و فرآوری‌شده دارویی، اثرات مثبتی دارند. از مهم‌ترین خواص دارویی و درمانی این گیاه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تسکین‌دهنده درد و ضد اسپاسم: تاتوره به دلیل داشتن ترکیبات آلکالوئیدی، خاصیت ضد درد و مسکن قوی دارد. همچنین، به عنوان ضد اسپاسم و آرام‌کننده تشنج شناخته می‌شود و در درمان بیماری‌هایی مانند آسم، سرفه، سیاه سرفه عصبی، و بیماری پارکینسون مؤثر است.
• تأثیر بر سیستم گوارشی و ادراری: فرآورده‌های دارویی این گیاه می‌توانند به کاهش نفخ معده، کنترل دفع ادرار و درمان برخی مشکلات گوارشی مانند اسپاسم، زخم معده، سندروم روده تحریک‌پذیر و التهاب مثانه کمک کنند.
• خواص پوستی و مو: عصاره دانه و میوه تاتوره برای رفع شوره سر و جلوگیری از ریزش مو بسیار مفید دانسته شده است. همچنین ضماد آن برای التیام زخم‌ها و سوختگی‌ها و درمان بیماری‌های جلدی مانند آکنه و زگیل مؤثر است.
• آرام‌بخش و خواب‌آور: تاتوره خاصیت آرام‌بخش و خواب‌آور دارد و در دوزهای پایین می‌تواند در کنترل بی‌خوابی و کاهش اضطراب مؤثر باشد. البته باید توجه داشت که دوزهای بالا می‌تواند اثرات روان‌گردان و توهم‌زا داشته باشد.
• کاربردهای دیگر: این گیاه در صنایع داروسازی برای ساخت داروهای بی‌حس‌کننده در جراحی و زایمان استفاده می‌شود. همچنین در مواردی به تقویت قوای جنسی و تسکین دردهای ناشی از دیابت نیز کمک می‌کند. لازم به ذکر است که داروی آتروپین که از این گیاه استخراج می‌شود، خاصیت ضد سم دارد و در پزشکی کاربرد فراوانی دارد.

کاربرد در طب سنتی ایران و آیورودا

گیاه تاتوره در طب سنتی ایران شناخته شده و طبیعت آن را بسیار سرد و خشک می‌دانند. پزشکان نامداری چون زکریای رازی و ابوعلی سینا نیز از خواص آن برای مقابله با تشنج یاد کرده‌اند. در گذشته، کاربردهای سنتی گسترده‌ای برای تاتوره وجود داشته است که شامل موارد زیر می‌شود:

• درمان بیماری‌های جلدی و زخم‌ها: از ضماد (خمیر) برگ‌های تازه تاتوره برای درمان زخم‌های پوستی، سوختگی‌ها، التهابات، دمل‌ها و حتی زخم‌های سرطانی استفاده می‌شد. همچنین برای رفع شوره سر و جلوگیری از ریزش مو، عصاره دانه و میوه آن را به پوست سر می‌مالیدند.
• تسکین دردهای عصبی و تنفسی: تاتوره به عنوان مسکنی برای دردهای عصبی، سردردهای خونی و صفراوی مزمن و همچنین تسکین حملات آسم و سیاه سرفه تجویز می‌شده است. در اروپا نیز به آن “پودر آسم” می‌گفتند و در برخی نقاط به صورت سیگار طبی برای بهبود آسم تهیه می‌شد.
• کنترل تعریق و مشکلات گوارشی: در طب سنتی ایران، برای قطع تعریق زیاد بدن (مانند تعریق شبانه در افراد مسلول) و رفع نفخ معده، ترشح زیاد اسید معده و دردهای کبد از آن استفاده می‌کردند. همچنین برای بی‌اختیاری ادرار نیز مفید دانسته می‌شد.
• کاربرد در آیورودا و طب تبتی: در طب سنتی تبت، دانه‌های تاتوره با طعم تلخ، قدرت خنک‌کننده و سمیت بالا، برای درمان دردهای معده و روده ناشی از کرم، دندان‌درد و تب‌های التهابی به کار می‌رفته‌اند. در مناطق خاور دور (از جمله چین) نیز تاتوره برای رفع نفخ، کنترل فعالیت بیش از حد غیرارادی و جلوگیری از تعریق شبانه استفاده می‌شده است. همچنین، دود حاصل از سوختن گل‌های خشک شده تاتوره برای درمان بیماری‌های جلدی و رفع سرفه و تنگی نفس مورد استفاده قرار می‌گرفت.

خاصیت‌ ضدالتهابی، مسکن، آنتی‌میکروبیال تاتوره

تاتوره به دلیل ترکیبات شیمیایی فعال خود، به ویژه آلکالوئیدهای تروپان، دارای خواص ضدالتهابی، مسکن (ضد درد) و آنتی‌میکروبیال (ضد میکروب) است. این ویژگی‌ها، آن را به موضوعی برای تحقیقات علمی و کاربرد درمانی (تحت نظارت پزشکی) تبدیل کرده است:

• خاصیت ضدالتهابی:
  • گیاه تاتوره به طور کلی از خاصیت ضدالتهابی برخوردار است. این خاصیت در درمان بیماری‌هایی مانند آسم که با التهاب مجاری تنفسی همراه است، نقش دارد و به همین دلیل در اروپا به آن “پودر آسم” می‌گفتند.
  • در طب سنتی، این ویژگی برای کاهش ورم‌ها و التیام زخم‌ها به کار می‌رفته است. مطالعات نشان داده‌اند که عصاره الکلی بذر تاتوره می‌تواند دردهای ناشی از دیابت را که اغلب با التهاب همراه هستند، کاهش دهد.
  • در طب تبتی نیز از تاتوره برای تب‌های ناشی از التهاب استفاده می‌شده است.
• خاصیت مسکن (ضد درد):
  • آلکالوئیدهای موجود در تاتوره، مانند هیوسیامین و آتروپین، به عنوان آگونیست‌های موسکارینی عمل کرده و اثرات ضد درد قوی از خود نشان می‌دهند. این گیاه به عنوان ضد درد، بی‌حس‌کننده و مخدر شناخته می‌شود.
  • در طب سنتی، دانه‌های تاتوره برای تسکین دردهای بواسیر، دردهای قاعدگی، دردهای عصبی، سردرد و گوش درد استفاده می‌شده است. حتی روغن تاتوره نیز به عنوان یک ضد درد معرفی شده است.
• خاصیت آنتی‌میکروبیال (ضد عفونی‌کننده):
  • تاتوره دارای خواص ضد باکتریایی و ضد عفونی‌کننده است.
  • این ویژگی در التیام زخم‌ها و جلوگیری از عفونت در آنها نقش دارد. به عنوان مثال، در درمان زخم بستر، علاوه بر خاصیت ضدالتهابی، به دلیل مواد آنتی‌باکتریال، از ایجاد عفونت جلوگیری می‌کند.

تخم (دانه) تاتوره و خواص آن

دانه‌های تاتوره بخش اصلی این گیاه برای استفاده دارویی هستند. این دانه‌ها کوچک، تیره‌رنگ و بسیار تلخ‌اند و در منابع طب سنتی برای درمان مشکلات مختلف از آن‌ها استفاده می‌شود. روغن دانه تاتوره بیشترین کاربرد را دارد و خواص متنوعی برای بدن و حتی موها دارد.

مهم‌ترین خواص دانه تاتوره

• تسکین درد: روغن دانه تاتوره خاصیت مسکن دارد و برای کاهش دردهای بواسیر، قاعدگی و حتی برخی دردهای عصبی به کار می‌رود.

• کمک به خواب: چند قطره روغن تاتوره همراه با آب گرم قبل از خواب می‌تواند بی‌خوابی را کاهش دهد و به آرامش کمک کند.

• التیام زخم و التهاب: این دانه‌ها خاصیت ضد التهابی دارند و در بهبود زخم‌ها و سوختگی‌ها مؤثر هستند.

• کمک به گوارش: مصرف مقدار کمی روغن تاتوره بعد از غذا به کاهش نفخ و ترشح زیاد اسید معده کمک می‌کند.

• سلامت مو: ماساژ سر با روغن تاتوره برای جلوگیری از ریزش مو و کاهش شوره سر توصیه شده است.

• دیگر خواص شناخته‌شده: کاهش تعریق شبانه، کمک به بهبود سرفه و آسم، تسکین گوش‌درد، تقویت کبد، افزایش انرژی جنسی و کاهش برخی دردهای ناشی از دیابت.

⚠️ نکته مهم: تمام بخش‌های گیاه تاتوره سمی هستند. به همین دلیل استفاده از آن باید با دقت و تنها در دوزهای بسیار کم و کنترل‌شده باشد. مصرف خودسرانه دانه یا روغن تاتوره می‌تواند خطرناک و حتی مرگ‌آور باشد.

ترکیبات موجود در دانه تاتوره

دانه‌های تاتوره غنی‌ترین بخش گیاه از نظر مواد فعال شیمیایی هستند و بیشترین غلظت آلکالوئیدهای تروپان در آن‌ها یافت می‌شود. این ترکیبات، هم عامل اصلی اثرات دارویی و هم دلیل سمی بودن گیاه هستند. مهم‌ترین مواد تشکیل‌دهنده دانه تاتوره عبارت‌اند از:

• آلکالوئیدها:

  • هیوسین (اسکوپولامین): مهم‌ترین آلکالوئید دانه که حدود ۰٫۵ درصد ترکیب آن را تشکیل می‌دهد. این ماده خاصیت آنتی‌کولینرژیک دارد و می‌تواند باعث گشاد شدن مردمک چشم شود.

  • هیوسیامین (آتروپین): در مقدار کمتر در دانه وجود دارد و خاصیت ضد درد و ضد اسپاسم دارد.

  • آتروپین: از دانه تاتوره استخراج می‌شود و اثراتی مانند افزایش ضربان قلب، گشاد شدن مردمک و کاهش ترشح بزاق دارد.

• چربی‌ها: حدود ۲۹ درصد ترکیب دانه را تشکیل می‌دهند و شامل اسیدهای چرب مهمی مثل اولئیک، لینولئیک، پالمیتیک و استئاریک هستند. روغن دانه تاتوره زردرنگ و سبک است.

• پروتئین: دانه‌ها نزدیک به ۲۰ درصد پروتئین دارند.

• خاکستر و تانن‌ها: مقدار کمی خاکستر (حدود ۲٫۷ درصد) و ترکیبات تاننی در دانه گزارش شده است.

• داتورین: سمی‌ترین بخش دانه که از سه آلکالوئید اصلی (آتروپین، هیوسیامین و اسکوپولامین) تشکیل شده و منبع اصلی اثرات دارویی و سمی گیاه به شمار می‌آید.

کاربردهای سنتی تخم تاتوره

دانه تاتوره در طب سنتی پیشینه طولانی دارد و در مناطق مختلف دنیا برای درمان بیماری‌های گوناگون استفاده می‌شده است. البته به دلیل سمیت بالای این گیاه، مصرف آن همیشه همراه با هشدار و محدودیت بوده است و در بسیاری کشورها تحت کنترل قانونی قرار دارد.

نمونه‌هایی از کاربردهای سنتی

• مشکلات تنفسی: در گذشته دود برگ یا دانه تاتوره به شکل سیگار طبی برای کاهش حملات آسم و سیاه‌سرفه استفاده می‌شد. در اروپا به آن «پودر آسم» می‌گفتند.

• مسائل گوارشی و ادراری: در طب سنتی چین، از دانه‌های تاتوره برای کاهش نفخ، کنترل ترشح زیاد اسید معده و حتی کاهش تعریق شبانه در بیماران سل استفاده می‌شد.

• کاربردهای موضعی: روغن یا ضماد دانه و برگ تاتوره برای بهبود زخم‌ها، ورم‌ها، سوختگی‌ها و دمل‌ها استفاده می‌شد. همچنین روغن آن برای تسکین درد بواسیر، کاهش شوره سر و جلوگیری از ریزش مو به‌کار می‌رفت.

• تسکین گوش‌درد: در منابع سنتی آمده که چکاندن چند قطره روغن دانه تاتوره می‌تواند در کاهش گوش‌درد مؤثر باشد.

• کاربردهای آیینی و مذهبی: برخی قبایل بومی آمریکا از دود یا عصاره تاتوره در مراسم سنتی خود استفاده می‌کردند و باور داشتند که باعث ایجاد حالت توهم و پیشگویی می‌شود.

تاتوره و پوست

تاتوره (با نام‌های محلی داتوره، تاتوله و علف شیطان) گیاهی علفی، یک‌ساله و بسیار سمی است. با وجود سمیت بالا، فرآورده‌های موضعی این گیاه مانند روغن و عصاره در طب سنتی و صنایع داروسازی و آرایشی-بهداشتی برای سلامت پوست و مو کاربرد داشته‌اند.

خواص تاتوره برای پوست

• ضد التهاب: برگ و عصاره تاتوره خاصیت ضدالتهابی دارند و در گذشته برای کاهش ورم‌ها و التیام زخم‌ها به‌کار می‌رفته‌اند.
• ضد قارچ و ضد باکتری: این گیاه اثر ضدعفونی‌کننده داشته و به صورت موضعی برای کمک به درمان عفونت‌های قارچی و آبسه‌ها استفاده می‌شده است.
• ترمیم زخم و سوختگی: روغن و ضماد تاتوره به عنوان التیام‌بخش زخم‌ها، سوختگی‌ها و برخی ضایعات پوستی مانند بواسیر و دمل‌ها کاربرد داشته است.
• کاربرد در جوش و بیماری‌های پوستی: در طب سنتی، ضماد تاتوره برای آکنه، زگیل و جوش‌های صورت استفاده می‌شده و حتی در صنایع بهداشتی عصاره آن در تولید صابون‌ها و محصولات ضدآکنه به کار رفته است.

تاتوره و مو

فرآورده‌های موضعی تاتوره، به‌ویژه روغن دانه و عصاره میوه، در گذشته برای بهبود سلامت مو و پوست سر استفاده می‌شده‌اند.

خواص تاتوره برای مو

• تقویت رشد و جلوگیری از ریزش مو: ماساژ کف سر با روغن تاتوره گردش خون موضعی را افزایش داده و به تغذیه فولیکول‌ها کمک می‌کند. در صنایع آرایشی نیز از عصاره آن در برخی شامپوهای ضدریزش استفاده می‌شود.
• کاهش شوره سر: عصاره دانه یا آب تاتوره به طور موضعی برای رفع شوره سر به کار می‌رفته و با جلوگیری از خشکی، پوسته‌پوسته شدن پوست سر را کاهش می‌داده است.
• خاصیت ضدعفونی‌کننده: اگرچه در منابع طب سنتی اشاره مستقیمی به ضد شپش بودن آن نشده، اما تاتوره به دلیل اثر ضدعفونی‌کنندگی می‌تواند به بهداشت عمومی پوست سر کمک کند.

روش‌های سنتی استفاده از روغن یا عصاره تخم تاتوره

در طب سنتی، روغن و عصاره تخم تاتوره برای مشکلات مو و پوست سر به صورت موضعی استفاده می‌شود:

• ماساژ با روغن تاتوره برای ریزش مو: برای درمان ریزش مو، توصیه می‌شود شب‌ها قبل از خواب کف سر خود را با روغن تاتوره ماساژ دهید و صبح روز بعد موها را با آب ولرم و شامپوی ملایم شستشو دهید. این عمل به تقویت فولیکول‌های مو و کاهش ریزش کمک می‌کند. روغن تاتوره از بذر این گیاه به روش کلد پرس استخراج می‌شود و به عنوان روغن ماساژ نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• استفاده برای شوره سر: برای از بین بردن شوره سر، می‌توانید 2 تا 3 ساعت قبل از استحمام، کف سر خود را با روغن تاتوره ماساژ دهید، سپس کلاه مخصوص رنگ بپوشید و پس از آن موهای خود را با آب ولرم و شامپوی ملایم شستشو نمایید. همچنین، آب تاتوره نیز برای درمان شوره سر به پوست سر مالیده می‌شود.
• عصاره دانه و میوه: عصاره دانه و میوه تاتوره نیز برای رفع شوره سر و جلوگیری از ریزش مو به پوست سر مالیده می‌شود.

فرآورده‌های گیاهی و صنعتی تاتوره

گیاه تاتوره، با وجود طبیعت سمی خود، در اشکال فرآوری‌شده مختلفی در صنایع کاربرد دارد. این فرآورده‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

• روغن تاتوره: این روغن گیاهی از بذر تاتوره استخراج می‌شود. فرآیند استخراج معمولاً به روش کلدپرس (پرس سرد) و در محیطی کاملاً بهداشتی و با وسایل استریل انجام می‌شود. این روغن به دلیل خواص بی‌نظیرش شناخته شده است.
• عصاره تاتوره (خشک پودری و مایع): این عصاره‌ها از گیاهان اولیه استاندارد و ارگانیک تولید می‌شوند. فرآیند تولید آن‌ها کاملاً بهداشتی و ضدمیکروبی بوده و با استفاده از روش‌های علمی و دانش‌بنیان صورت می‌گیرد. عصاره تاتوره دارای تأییدیه سازمان غذا و دارو، گواهینامه COA تخصصی، استاندارد ملی و نشان سیب سلامت است. این عصاره‌ها بدون هیچ افزودنی یا نگهدارنده‌ای فرآوری می‌شوند.
• پودر تاتوره: علاوه بر عصاره، پودر تاتوره نیز به صورت فله‌ای یا بسته‌بندی شده عرضه می‌شود.
• قرص تاتوره: نوعی مکمل غذایی موجود در بازار برای کمک به ترک اعتیاد است. این قرص حاوی آلکالوئیدهای تاتوره به همراه زنجبیل و ریوند چینی است که برای کاهش علائم و مشکلات ترک اعتیاد طراحی شده است. البته مصرف آن حتماً باید تحت نظر پزشک باشد.
• کاربردهای صنعتی گسترده: تاتوره در صنایع مختلفی از جمله پزشکی، دامپزشکی، داروسازی، آرایشی و بهداشتی، غذایی، و کشاورزی کاربرد دارد. به عنوان مثال، در کشاورزی برای تولید آفت‌کش و حشره‌کش استفاده می‌شود. کشورهای متعددی مانند روسیه، چک، اسلواکی، هند، رومانی، استرالیا و مجارستان به صورت وسیع به کشت تاتوره برای تأمین نیازهای داروسازی می‌پردازند؛ به طوری که صنعت داروسازی مجارستان سالیانه به 400 تا 500 تن تاتوره خشک نیاز دارد.

عصاره و روغن تاتوره در محصولات آرایشی-بهداشتی

عصاره و روغن تاتوره، با وجود سمی بودن گیاه اصلی، در محصولات آرایشی و بهداشتی کاربردهای مشخصی دارند که عمدتاً مربوط به سلامت مو و پوست سر هستند:

• درمان ریزش مو و شوره سر: عصاره دانه و میوه تاتوره یا ماساژ کف سر با روغن تاتوره، به خصوص شب‌ها قبل از خواب، برای رفع شوره سر و جلوگیری از ریزش مو بسیار مفید است. این کار با تقویت سلول‌های پوست سر، آبرسانی، جلوگیری از خشکی و پوسته‌پوسته شدن، افزایش گردش خون و تغذیه فولیکول‌های مو به کاهش ریزش مو کمک می‌کند.
• تولید شامپو: عصاره تاتوره در تولید شامپوهای مخصوص درمان شوره سر و جلوگیری از ریزش مو به کار می‌رود.
• روغن ماساژ: روغن زرد کم‌رنگ حاصل از دانه‌های تاتوره (که حدود 17% از وزن دانه را تشکیل می‌دهد) به عنوان روغن ماساژ مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• سلامت لثه: این گیاه در گذشته برای بهبود وضعیت لثه‌ها، از جمله درمان التهاب لثه یا فساد دندان، استفاده می‌شده است.

کاربرد تاتوره در تولید صابون‌ های گیاهی دست‌ساز

منابع نشان می‌دهند که عصاره تاتوره در صنعت آرایشی و بهداشتی، به طور خاص در تولید صابون مورد استفاده قرار می‌گیرد. این موضوع، با توجه به وجود دسته‌بندی “صابون‌های دست‌ساز” در فروشگاه‌های محصولات گیاهی، پتانسیل استفاده از عصاره تاتوره را در تولید صابون‌های گیاهی دست‌ساز برای مصارفی که بهداشتی و خارجی هستند، مانند صابون‌های ضد شوره یا تقویت‌کننده مو، مطرح می‌سازد.

پتانسیل استفاده تاتوره در داروسازی مدرن

تاتوره به دلیل ترکیبات آلکالوئیدی خاص خود، جایگاه مهمی در داروسازی مدرن دارد، اما استفاده از آن همواره با هشدارهای جدی همراه است:

• آلکالوئیدهای کلیدی: مهم‌ترین ترکیبات دارویی تاتوره آلکالوئیدهای تروپان مانند هیوسیامین (آتروپین)، اسکوپولامین و آتروپین هستند.
• آتروپین: این ماده از تاتوره استخراج می‌شود و به عنوان یک داروی استراتژیک و ضد سم شناخته شده است. آتروپین در پزشکی باعث گشاد شدن مردمک چشم (در جراحی چشم)، کاهش ترشح بزاق دهان، کنترل دفع ادرار و تسکین حملات آسم می‌شود.
• داروهای صنعتی و دوز کنترل‌شده: امروزه داروهای صنعتی متعددی از آلکالوئیدهای تاتوره تهیه می‌شوند. نکته حیاتی این است که این داروها حاوی مقادیر کاملاً معینی از ماده مؤثره هستند و دوز درمانی آن‌ها با دوز سمی کاملاً متفاوت است. این داروها تنها با نسخه پزشک و در حد دارویی بی‌خطر هستند.
• کاربردهای خاص در داروسازی مدرن:
  • داروهای ضد تشنج: عصاره تاتوره در تولید داروهای ضد صرع و ضد تشنج کاربرد دارد. هیوسیامین، آتروپین و اسکوپولامین موجود در آن در آرام کردن حملات عصبی مؤثرند.
  • بیهوش‌کننده‌ها: در جراحی و زایمان، از تاتوره برای تهیه داروهای بیهوشی استفاده می‌شود.
  • داروهای ترک اعتیاد: عصاره تاتوره در تولید داروهای کمک‌کننده به ترک اعتیاد به مواد مخدر استفاده می‌شود.
  • پمادهای ضد درد روماتیسمی: عصاره تاتوره در ساخت پمادهایی برای تسکین دردهای روماتیسمی به کار می‌رود.
  • درمان مشکلات گوارشی: هیوسیامین برای تسکین علائم اختلالات مختلف گوارشی از جمله اسپاسم، زخم معده، سندرم روده تحریک‌پذیر، پانکراتیت، قولنج و التهاب مثانه مفید است.
  • درمان بیماری پارکینسون: تاتوره به صورت داخلی در درمان بیماری پارکینسون استفاده می‌شود و هیوسیامین به کنترل برخی علائم آن کمک می‌کند.
  • درمان آسم و مشکلات تنفسی: از تاتوره و مشتقات آن برای درمان آسم، سرفه، سل و برونشیت استفاده می‌شود. این گیاه در اروپا به “پودر آسم” معروف است.
  • آرام‌بخش و تسکین‌دهنده: هیوسیامین و آتروپین موجود در برگ‌های تاتوره برای تقویت ذهنی با فعالیت‌های آرام‌بخش و همچنین برای آرام کردن بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا و حالات مشابه استفاده شده است.
• هشدار جدی در مورد سمیت: تاتوره گیاهی بسیار سمی و خطرناک است و تمام قسمت‌های آن، به ویژه برگ‌ها و دانه‌ها، سمی هستند. تفاوت بین دوز دارویی و دوز سمی آن بسیار ناچیز است. مصرف بیش از حد می‌تواند منجر به سرگیجه، خشکی دهان، توهم، حالت خماری، کما و حتی مرگ شود. هرگونه مصرف این گیاه، حتی فرآورده‌های آن، باید حتماً تحت نظارت و تجویز پزشک متخصص باشد و از مصرف خودسرانه آن به شدت پرهیز شود.

روش‌های ایمن استفاده از تاتوره (موضعی و کنترل‌شده)

با توجه به سمی بودن شدید گیاه تاتوره، مصرف خوراکی آن به صورت خام یا فرآورده‌های غیراستاندارد به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. تنها راه ایمن برای استفاده از تاتوره، استفاده از فرآورده‌های دارویی صنعتی و کنترل‌شده است که تحت نظارت دقیق پزشکی و با دوزهای کاملاً معین تهیه شده‌اند.

مصرف موضعی و کنترل‌شده:

• روغن تاتوره: روغن تاتوره که از بذر گیاه استخراج می‌شود، برای استعمال خارجی کاربرد دارد.
  • درمان ریزش مو و شوره سر: ماساژ کف سر با روغن تاتوره، به خصوص شب‌ها قبل از خواب، برای جلوگیری از ریزش مو و رفع شوره سر مفید است. همچنین، آب تاتوره برای پوست سر جهت درمان شوره سر استفاده می‌شود.
  • تسکین دردهای موضعی: ضماد برگ و میوه تاتوره یا مالیدن روغن آن برای تسکین درد بواسیر و دردهای ناحیه مقعد مفید است. همچنین له کرده برگ‌های تازه گیاه برای تحلیل ورم و التیام زخم‌ها استفاده می‌شود. ضماد آن برای زخم‌ها و سوختگی‌ها نیز موثر است.
  • درمان گوش درد: چکاندن چند قطره روغن تاتوره داخل سوراخ‌های گوش می‌تواند به درمان گوش درد کمک کند. همچنین، عصاره گل تاتوره برای رفع درد گوش مفید است.
  • پمادهای ضد درد: عصاره تاتوره در تولید پمادهای ضد دردهای روماتیسمی کاربرد دارد.
• سیگار طبی تاتوره: در برخی نقاط دنیا از تاتوره به صورت سیگار طبی برای بهبود آسم استفاده می‌شود. در صورتی که سیگارت طبی موجود نباشد، می‌توان حدود ۳ گرم از مخلوط سرشاخه‌های هوایی گیاه (شامل گل، برگ، میوه و دانه) را سوزاند و دود آن را با چند نفس عمیق استنشاق کرد. این خاصیت به دلیل تأثیر قابل‌توجه دود آن در بهبود آسم است و در اروپا به “پودر آسم” معروف است.

تأکید بر نظارت پزشکی: هرگونه مصرف تاتوره، حتی فرآورده‌های آن، باید حتماً تحت نظارت و تجویز پزشک متخصص باشد.

نکات احتیاطی در مصرف پوستی

با وجود کاربردهای موضعی، رعایت نکات احتیاطی در مصرف پوستی تاتوره ضروری است، چرا که تمام قسمت‌های این گیاه سمی هستند.

• سمیت عمومی: تاتوره گیاهی بسیار سمی و خطرناک است.
• تماس مستقیم: هنگام چیدن و تماس با گیاه تاتوره باید احتیاط زیادی کرد.
• شستشوی دست‌ها: پس از دست زدن به گیاه، دست خود را کاملاً بشویید.
• پرهیز از تماس با پوست سر کودکان: از تماس ترکیبات تاتوره با پوست سر کودکان بپرهیزید. حتی بازی کردن کودکان با گل‌ها و میوه‌های این گیاه نیز می‌تواند منجر به مسمومیت‌های کشنده شود.
• مراقبت از چشم‌ها: آب موجود در این گیاه اگر در چشم ریخته شود، باعث باز ماندن مردمک چشم می‌شود. آتروپین که از تاتوره استخراج می‌شود، در جراحی چشم برای گشاد شدن مردمک استفاده می‌شود.
• واکنش‌های پوستی: در خارج از بدن، گیاه به عنوان بخشی از شستشو در درمان فیستول، آبسه، زخم، تورم، سوختگی، عفونت قارچی، تومور و نورالژی شدید استفاده می‌شود. این کاربردها نیز باید با احتیاط فراوان و تحت نظر متخصص باشد.

عوارض جانبی تاتوره

گیاه تاتوره یکی از گیاهان بسیار سمی است و تمام قسمت‌های آن، به ویژه برگ‌ها و دانه‌ها، حاوی آلکالوئیدهای تروپان هستند که می‌توانند عوارض جدی و حتی مرگبار ایجاد کنند.

اعتیاد به تاتوره: شناخت، علائم و مسیر درمان

تاتوره، گیاهی با خواص توهم‌زا، می‌تواند به عنوان یک داروی تاتوره مورد سوءمصرف قرار گیرد. ماهیت وابستگی به تاتوره به دلیل اثرات روان‌گردان قوی آن، بسیار پیچیده و خطرناک است. مصرف مداوم منجر به اعتیاد به تاتوره می‌شود که با علائم اعتیاد به تاتوره و نشانه های فیزیکی و روانی اعتیاد به تاتوره مشخص می‌گردد. این نشانه‌ها شامل توهم، اضطراب شدید، خشکی دهان، تپش قلب و مشکلات حافظه است.
ترک تاتوره فرآیندی دشوار است و برخلاف تصور برخی که ترک تاتوره آسان است، نیازمند نظارت پزشکی است. مراحل ترک تاتوره شامل سم‌زدایی و درمان‌های روان‌شناختی است. نشانه های ترک تاتوره می‌تواند شامل بی‌قراری، تشنج و افسردگی باشد. در موارد مسمومیت حاد، سوال پادزهر تاتوره چیست مطرح می‌شود که معمولاً شامل درمان‌های حمایتی و داروهای خاص تحت نظر پزشک است. برای ترک مخدر تاتوره، مراجعه به مراکز تخصصی و دریافت کمک حرفه‌ای ضروری است.

نتیجه‌گیری

تاتوره، گیاهی است که دو چهره متضاد را در خود جای داده است؛ از یک‌سو درختچه‌ای زینتی با شکوفه‌های زیبا و از سوی دیگر، منبعی سرشار از آلکالوئیدهای قدرتمند که می‌توانند هم درمانگر باشند و هم کشنده. شناخت دقیق این گیاه و ترکیبات آن نشان می‌دهد که تاتوره نه صرفاً یک «گیاه دارویی» است و نه تنها یک «علف سمی»، بلکه موجودی است که ارزش و خطر در کنار هم در آن تنیده شده‌اند. بهره‌گیری ایمن و علمی از این گیاه تنها در چارچوب پژوهش‌های پزشکی و داروسازی ممکن است و هرگونه مصرف خودسرانه، می‌تواند به بهای جان انسان تمام شود. بنابراین، تاتوره نمادی است از ضرورت تعامل محتاطانه انسان با طبیعت؛ جایی که زیبایی و تهدید در یک قاب واحد به نمایش درمی‌آیند.