آیا به دنبال جایگزینی باستانی، بدون گلوتن و سرشار از مواد مغذی برای غلات معمولی هستید؟ گیاه تاج خروس، یا آمارانت، دانه‌ای است که هزاران سال مورد استفاده تمدن‌های باستانی مانند آزتک‌ها قرار داشته و امروزه به دلیل فواید چشمگیرش برای سلامتی، از جمله کمک به کاهش وزن، بهبود سلامت قلب، تقویت دستگاه گوارش، و سلامت پوست و مو شناخته می‌شود. این شبه‌غلات که سرشار از پروتئین، فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی کلیدی است، یک افزودنی ارزشمند و همه‌کاره به رژیم غذایی شماست. در این مقاله جامع، به بررسی دقیق ارزش غذایی، خواص درمانی متنوع، نحوه مصرف و نکات احتیاطی مرتبط با گیاه تاج خروس می‌پردازیم.
مقدمه
گیاه آمارانت که معمولاً با نام تاج خروس شناخته می‌شود، یک شبه‌غلات طبقه بندی می‌شود. این بدان معناست که اگرچه از نظر گیاه شناسی یک دانه غلات واقعی مانند گندم یا جو دوسر نیست، اما دارای مجموعه‌ای مشابه از مواد مغذی است و به روش های مشابهی استفاده می‌شود. تاج خروس یک گیاه گلدار از خانواده Amaranthaceae است که بیش از 60 گونه مختلف دارد. این گیاه قدمتی نزدیک به 8000 سال دارد و زمانی یک غذای اصلی در تمدن‌های اینکا، مایا و آزتک محسوب می‌شد. آزتک‌ها از این گیاه هم در مواد غذایی و هم در مناسک فرهنگی و مذهبی استفاده می‌کردند. امروزه، آمارانت مانند دانه‌های دیگری چون چیا و کینوا استفاده می‌شود. این گیاه بومی مناطق آمریکای مرکزی است و در حال حاضر در کشورهایی مانند چین، هند، آفریقا، روسیه، آمریکای جنوبی و آمریکای شمالی نیز کشت می‌شود. آمارانت به طور طبیعی بدون گلوتن است و سرشار از پروتئین، فیبر، ریزمغذی‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها می‌باشد. برگ‌های این گیاه نیز خوراکی و دارای فواید زیادی هستند.
ارزش غذایی گیاه تاج خروس
تاج خروس منبع عالی پروتئین، فیبر و بسیاری از ریزمغذی های مهم است. این دانه باستانی منبع خوبی از منگنز، منیزیم، فسفر و آهن می باشد.
جدول ارزش غذایی یک فنجان (246 گرم) تاج خروس پخته شده:
| ماده مغذی | مقدار | درصد نیاز روزانه |
|---|---|---|
| کالری | 251 | – |
| پروتئین | 9.3 گرم | |
| کربوهیدرات | 46 گرم | – |
| چربی | 5.2 گرم | – |
| فیبر | 5.2 گرم | – |
| منگنز | 2.1 میلی‌گرم | 105% |
| منیزیم | 160 میلی‌گرم | 40% |
| فسفر | 364 میلی‌گرم | 36% |
| آهن | 5.2 میلی‌گرم | 29% |
| سلنیوم | 13.5 میلی‌گرم | 19% |
| مس | 0.4 میلی‌گرم | 18% |
| ویتامین B6 | 0.3 میلی‌گرم | 14% |
| فولات | 54.1 میکروگرم | 14% |
| مس (دوباره ذکر شده) | 2.1 میلی‌گرم | 14% |
| کلسیم | 116 میلی‌گرم | 12% |
| پتاسیم | 332 میلی‌گرم | 9% |
توجه: برخی منابع مس را دوبار با مقادیر و درصدهای نیاز روزانه متفاوت ذکر کرده‌اند.
همچنین، تاج خروس حاوی ویتامین‌های A، B (شامل B2، B3، B5، B6)، C، E و K می باشد. لیزین یکی از آمینواسید های ضروری است که به مقدار کافی در تاج خروس یافت می‌شود، در حالی که در سایر غلات کمتر است.
خواص گیاه تاج خروس برای سلامتی
تاج خروس با دارا بودن مجموعه‌ای غنی از مواد مغذی، فواید بسیاری برای سلامتی دارد.
- فاقد گلوتن به طور طبیعی: تاج خروس به طور طبیعی فاقد گلوتن است. این ویژگی آن را به گزینه‌ای عالی برای افرادی با بیماری سلیاک یا حساسیت به گلوتن تبدیل می‌کند که باید از مصرف گندم، جو و چاودار خودداری کنند.
- سرشار از پروتئین: این گیاه منبع غنی پروتئین گیاهی است. پروتئین برای رشد و تولید سلول‌ها، ترمیم بافت‌ها، ساخت ماهیچه و تولید انرژی ضروری است. لیزین موجود در آن به جذب کلسیم و ساخت عضله کمک می‌کند.
- منبع غنی فیبر: تاج خروس سرشار از فیبر غذایی است. فیبر به تنظیم دستگاه گوارش، کاهش کلسترول، و حفظ سطح انرژی کمک می‌کند. بخش زیادی از فیبر آن نامحلول است که به پیشگیری و درمان یبوست کمک می‌کند. فیبر محلول آن نیز به جذب آب و کاهش هضم کمک کرده و می‌تواند به کاهش کلسترول منجر شود.
- آنتی‌اکسیدان‌ها و کاهش التهاب: تاج خروس حاوی آنتی اکسیدان هایی مانند ترکیبات فنولی و پپتیدها است که بر اساس تحقیقات، خطر ابتلا به برخی سرطان ها و بیماری های عصبی را کاهش می‌دهند. مطالعات نشان داده‌اند که آمارانت می‌تواند اثر ضد التهابی در بدن داشته باشد. التهاب مزمن با بیماری هایی مانند سرطان، دیابت و اختلالات خودایمنی مرتبط است. خواص ضد التهابی آن می تواند به تسکین دردهای ناشی از آرتریت و نقرس کمک کند.
- کاهش سطح کلسترول خون: برخی مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که تاج خروس می‌تواند کلسترول خون (LDL یا کلسترول بد و کلسترول کل) را کاهش دهد. فیبر موجود در آن می‌تواند به کلسترول متصل شده و آن را از بدن دفع کند.
- سلامت قلب: مصرف غلات کامل و شبه‌غلات مانند آمارانت می‌تواند خطر بیماری قلبی و مرگ به هر دلیلی را کاهش دهد. پتاسیم موجود در آن به کاهش فشار خون کمک می‌کند و فیتوسترول‌های آن در کاهش کلسترول بد نقش دارند.
- کمک به کاهش وزن: تاج خروس سرشار از فیبر و پروتئین است که باعث احساس سیری طولانی مدت می‌شود. این ویژگی می‌تواند میل به پرخوری را کاهش داده و به کاهش وزن سالم کمک کند. لیزین نیز ممکن است به تبدیل چربی به انرژی کمک کند.
- سلامت دستگاه گوارش: فیبر موجود در تاج خروس به بهبود هضم غذا، بهبود حرکات روده و رشد باکتری‌های مفید در دستگاه گوارش کمک می‌کند. می‌تواند برای درمان سوء هاضمه، اسهال و پیشگیری از یبوست مفید باشد. برگ‌های آن نیز در درمان اسهال و خونریزی دستگاه گوارش مؤثر هستند.
- سلامت استخوان‌ها: کلسیم، فسفر، منیزیم و ویتامین K موجود در تاج خروس به استحکام استخوان‌ها و دندان‌ها کمک می‌کند. کمبود کلسیم خطر شکستگی و پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
- مبارزه با دیابت و تنظیم قند خون: منگنز موجود در تاج خروس برای تولید آنزیم‌های گوارشی و تعادل گلوکز در جریان خون مورد نیاز است. مصرف آمارانت، که سرشار از منگنز است، می‌تواند بخشی از رژیم غذایی دیابتی باشد و به کاهش سطح بالای قند خون کمک کند. (نیاز به تحقیقات بیشتر روی انسان دارد).
- کمک به زنان باردار: فولات (ویتامین B9) موجود در تاج خروس به بدن در تشکیل سلول‌های جدید و کپی DNA کمک می‌کند. کمبود فولات در زنان باردار می‌تواند منجر به نقایص لوله عصبی مانند اسپاینا بیفیدا و ناهنجاری‌های قلبی و اندامی در جنین شود. مصرف کافی فولات برای همانندسازی DNA و رشد صحیح سلول‌های جنین ضروری است و به عنوان حیاتی‌ترین ویتامین برای بارداری سالم شناخته می‌شود. (با این حال، توصیه می‌شود زنان باردار قبل از مصرف با پزشک مشورت کنند).
- تقویت سیستم ایمنی بدن: ویتامین‌ها، مواد معدنی مانند روی، آنتی اکسیدان ها و پپتیدهای موجود در تاج خروس در تقویت سیستم ایمنی بدن نقش دارند. روی به ویژه برای عملکرد سیستم ایمنی افراد مسن مهم است.
- سلامت چشم: ویتامین A و آنتی‌اکسیدان‌های موجود در تاج خروس به تقویت بینایی و سلامت چشم‌ها کمک می‌کنند و می‌توانند پیشرفت آب مروارید را کاهش داده یا متوقف کنند.
- پوست و مو:
- برای پوست: روغن تاج خروس به دلیل مقادیر بالای مواد مغذی، اسکوالن، و اسیدهای چرب امگا 6 و امگا 9 به جوان‌سازی پوست، کاهش چین و چروک، آبرسانی، سم‌زدایی، تسکین و بهبود خاصیت ارتجاعی پوست کمک می‌کند. این روغن می‌تواند برای بازسازی پوست و کمک به شرایطی مانند پسوریازیس، اگزما و آکنه مفید باشد.
- برای مو: لیزین و آهن موجود در تاج خروس به تقویت فولیکول‌های مو کمک کرده و باعث افزایش رشد مو و درمان ریزش مو و طاسی می‌شود. آهن همچنین ممکن است مانع از سفید شدن زودرس موها شود. ویتامین C موجود در آن جزء مهمی در تولید کلاژن است که به ترمیم و تحکیم دیواره رگ های خونی (از جمله مویرگ‌های پوست سر) کمک می‌کند.
- درمان واریس: فلاونوئیدهایی مانند روتین و ویتامین C موجود در تاج خروس می توانند دیواره مویرگ ها را تقویت کرده و به کاهش تورم سیاهرگ ها (واریس) کمک کنند.
- کمک به درمان سرماخوردگی: تاج خروس با خواص ضد التهابی و آنتی‌اکسیدانی خود، تقویت سیستم ایمنی (به واسطه ویتامین C و پروتئین) و کاهش علائم عفونی، می تواند در درمان سرماخوردگی مؤثر باشد. دمنوش یا تخم آن برای درمان سرفه، گلو درد، سوزش گلو و گرفتگی صدا مفید است.
- خواص ضد سرطانی: پروتئین، ویتامین E و آنتی‌اکسیدان‌های موجود در تاج خروس می‌توانند به محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب‌هایی که منجر به سرطان می‌شوند کمک کنند. پپتیدها و ماده توکوترینول در آن ممکن است فعالیت ضد تکثیری بر روی سلول‌های سرطانی داشته باشند.
- سایر خواص دارویی در طب سنتی: در طب سنتی، از بخش‌های مختلف تاج خروس برای درمان خونریزی بینی، ترشحات واژینال (موضعی)، زخم دهان و سوزش گلو (غرغره)، توقف خونریزی، کاهش خونریزی قاعدگی بیش از حد، درمان جوش‌های چرکین (ضماد شاخه‌های جوان)، و درمان کم‌خونی، تصفیه خون و تقویت شنوایی (مصرف تخم) استفاده می‌شده است. همچنین به درمان سیاتیک و پیشگیری از ورم معده اشاره شده است.
تفاوت کینوا با آمارانت
تاج خروس و کینوا هر دو به عنوان شبه غلات شناخته می‌شوند و به طور طبیعی فاقد گلوتن هستند. هر دو زمان پخت نسبتاً کوتاهی دارند، هرچند آمارانت ممکن است کمی بیشتر طول بکشد تا به پخت مطلوب برسد. تفاوت اصلی در اندازه دانه (آمارانت کوچکتر است) و طعم است. کینوا معمولاً ملایم است و طعم سایر مواد را به خود می‌گیرد. در مقابل، آمارانت طعم خاص خود را دارد که توسط برخی “آجیلی” و توسط برخی دیگر “علفی” توصیف شده است.
نحوه مصرف گیاه تاج خروس
تاج خروس را می‌توان به روش های مختلفی در رژیم غذایی گنجاند.
- دانه‌های پخته شده: ساده ترین راه پختن دانه‌ها مانند برنج یا کینوا است. معمولاً از نسبت 1 فنجان دانه به 1.5 تا 3 فنجان مایع (آب یا آب سبزیجات) استفاده می‌شود. پخت حدود 20 دقیقه روی حرارت کم طول می‌کشد. می‌توان آن را به عنوان غذای جانبی، در سوپ یا خورش برای غلیظ کردن، یا به عنوان غلات صبحانه با میوه و آجیل مصرف کرد.
- جوانه آمارانت: خیساندن دانه ها (1 تا 3 روز) می‌تواند به جوانه زدن آن ها کمک کند. جوانه زدن باعث افزایش جذب مواد مغذی، هضم آسان تر و تجزیه مواد ضدمغذی مانند اگزالات و لکتین ها می شود.
- آمارانت بوداده: می‌توان دانه‌ها را به صورت خشک در تابه برشته کرد. آمارانت بوداده را می‌توان به سالاد، فرنی صبحانه، ماست، اسموتی و دسر اضافه کرد. توجه داشته باشید که دانه‌های بوداده بسیار کوچک هستند و مانند پاپ‌کورن بزرگ استفاده نمی‌شوند.
- آرد آمارانت: آرد تاج خروس برای پخت انواع نان، کیک و کلوچه کاربرد دارد. از آنجایی که آرد تاج خروس می‌تواند سنگین باشد، توصیه می‌شود آن را با آردهای دیگر بدون گلوتن (مانند جو دوسر، ارزن، بادام) یا آرد گندم ترکیب کنید. همچنین می‌توان از آن به عنوان عامل غلیظ کننده در سوپ‌ها و سس‌ها یا به عنوان پوشش برای غذاها استفاده کرد.
- برگ‌ها و ساقه‌ها: برگ‌ها را می‌توان در سالاد استفاده کرد یا ساقه‌های جوان را حرارت داده و در سوپ یا آش اضافه کرد. برگ‌ها را می‌توان به عنوان سبزیجات استفاده کرد.
- روغن تاج خروس: روغن آن برای مصارف موضعی بر روی پوست و مو استفاده می‌شود.
- دمنوش یا جوشانده: می‌توان از برگ‌های خشک یا گیاه تاج خروس دمنوش یا جوشانده تهیه کرد. برای دمنوش، برگ‌های خشک را در آب جوش ریخته و 10-15 دقیقه دم می‌کنند؛ برای جوشانده، گیاه را با آب به مدت 5 دقیقه می‌جوشانند.
نکات احتیاطی و عوارض جانبی تاج خروس
مصرف تاج خروس پخته شده به طور کلی ایمن در نظر گرفته می‌شود. با این حال، مانند هر غذای پرفیبر، افرادی که به رژیم‌های کم‌فیبر عادت دارند باید آن را به تدریج به رژیم غذایی خود اضافه کنند و به اندازه کافی آب بنوشند تا از ناراحتی گوارشی جلوگیری شود.
- مواد ضدمغذی: تاج خروس حاوی ترکیباتی به نام ضدمغذی‌ها مانند اگزالات و لکتین ها است که ممکن است جذب برخی مواد معدنی را مهار کنند. پختن، خیساندن و جوانه زدن می‌تواند به تجزیه این ترکیبات کمک کند. دانه و برگ خام ممکن است حاوی اگزالات و نیترات باشند که باید قبل از مصرف حرارت ببینند یا فرآوری شوند.
- حساسیت و آلرژی: برخی افراد ممکن است به تاج خروس حساسیت داشته باشند.
- شرایط خاص پزشکی: استفاده از برگ تاج خروس برای کسانی که دچار سنگ کلیه و سنگ صفرا هستند ممکن است مضر باشد. کودکانی که عدم تحمل پروتئین دارند ممکن است دچار اسهال و معده درد شوند.
- کلسیم و لیزین: لیزین جذب کلسیم را افزایش می‌دهد؛ از مصرف زیاد و همزمان کلسیم و لیزین باید خودداری کرد.
- بارداری و شیردهی: توصیه می‌شود زنان باردار و شیرده قبل از مصرف با پزشک مشورت کنند. مصرف بیش از حد و مداوم ممکن است موجب مسمومیت گوارشی گردد.
سوالات متداول
- گیاه تاج خروس چیست؟ تاج خروس، یا آمارانت، یک شبه‌غلات باستانی است که از دانه‌ها و برگ‌های آن به عنوان غذا استفاده می شود. این گیاه به خانواده اسفناج و چغندر تعلق دارد و قدمت استفاده از آن به هزاران سال قبل بازمی‌گردد.
- آیا تاج خروس بدون گلوتن است؟ بله، تاج خروس به طور طبیعی فاقد گلوتن است و برای افرادی که به گلوتن حساسیت دارند یا بیماری سلیاک دارند، گزینه مناسبی محسوب می‌شود.
- خواص اصلی تاج خروس برای سلامتی چیست؟ تاج خروس سرشار از پروتئین، فیبر، ویتامین ها و مواد معدنی است. این گیاه به کاهش کلسترول خون، بهبود سلامت قلب و دستگاه گوارش، کمک به کاهش وزن، تقویت استخوان‌ها، و سلامت پوست و مو کمک می‌کند.
- چگونه می‌توان تاج خروس را مصرف کرد؟ دانه‌های تاج خروس را می‌توان مانند برنج یا کینوا پخت و در غذاهای مختلف استفاده کرد. برگ‌ها را می‌توان در سالاد یا پخته استفاده کرد. همچنین می‌توان از آرد آن در پخت‌وپز استفاده کرد و یا دانه‌ها را جوانه زد یا بوداده کرد. دمنوش یا جوشانده آن نیز قابل تهیه است.
- آیا مصرف تاج خروس عوارض جانبی دارد؟ مصرف تاج خروس پخته شده معمولاً ایمن است. با این حال، به دلیل فیبر بالا ممکن است در ابتدا باعث ناراحتی گوارشی شود. حاوی ضدمغذی‌هایی است که با پختن، خیساندن یا جوانه زدن کاهش می‌یابند. افراد با سنگ کلیه/صفرا یا حساسیت‌های خاص باید با احتیاط مصرف کنند.
نتیجه‌گیری
گیاه تاج خروس، یا آمارانت، دانه‌ای باستانی و فوق‌العاده مغذی است که فواید چشمگیری برای سلامتی ارائه می‌دهد. سرشار بودن آن از پروتئین با کیفیت بالا (شامل لیزین)، فیبر، ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی اکسیدان ها، آن را به یک مکمل عالی برای هر رژیم غذایی سالم، به ویژه برای افراد حساس به گلوتن تبدیل کرده است. از کمک به کاهش وزن و بهبود سلامت قلب گرفته تا تقویت استخوان ها و سلامت پوست و مو، تاج خروس یک انتخاب همه کاره و مفید است که به راحتی در انواع غذاها قابل استفاده می باشد. گنجاندن این دانه باستانی در برنامه غذایی روزانه می تواند گامی مثبت در جهت ارتقاء سلامت عمومی باشد.
