خارشتر (Alhagi maurorum) یا علف ترنجبین، گیاهی چند ساله از خانواده Fabaceae، به عنوان یکی از ارزشمندترین گیاهان دارویی در مناطق خشک و نیمه خشک شناخته می شود. این گیاه به دلیل سازگاری با شرایط سخت محیطی، در طب سنتی ایران با نام های «خارِ شتر» یا «خار سفید» شهرت دارد.
ویژگی های ظاهری و اکولوژیکی خارشتر
جدول مشخصات گیاه شناسی خارشتر
|
نام فارسی |
خارشتر، خاربز، علف ترنجبین، علف ترنجبین، اشترخار، اشتر غار، خار اشتری، خار ترانگبین |
|
نام انگلیسی |
Caspian manna, Persian manna |
|
نام علمی |
Alhagi maurorum |
|
خانواده |
Fabaceae |
- ساقه ها: چوبی و پوشیده از خارهای ریز که ارتفاع آن به ۵۰ تا ۱۰۰ سانتی متر می رسد.
- برگ ها: کوچک، بیضی شکل و به رنگ سبز مایل به خاکستری که در فصل گرما به صورت متناوب روی ساقه ها قرار می گیرند.
- گل ها: زرد طلایی یا صورتی کمرنگ که در تابستان ظاهر شده و جاذب زنبور های عسل هستند.
- میوه ها: نیام های قهوه ای حاوی ۳-۵ دانه ریز که پس از رسیدن ترک می خورند.
تاریخچه و کاربرد های سنتی خارشتر
- در متون طب سنتی ایرانی، خارشتر برای درمان التهاب مفاصل، سنگ کلیه و پاکسازی کبد استفاده می شد.
- در مصر باستان، از ریشه این گیاه برای کاهش تب و سمزدایی بدن بهره می بردند.
- امروزه، عصاره خارشتر در فرمولاسیون محصولات ضدپیری و شامپو های ضدشوره جایگاه ویژه ای پیدا کرده است.
ترکیبات شیمیایی خارشتر: راز اثربخشی آن
ترکیبات فعال و نقش آن ها
خارشتر حاوی بیش از ۵۰ ترکیب زیست فعال است که سلامت پوست و مو را متحول می کنند:
- فلاونوئیدها (کوئرستین، کامفرول):
- مکانیسم اثر: مهار آنزیم های التهابی مانند سیکلواکسیژناز (COX-2) و کاهش تولید پروستاگلاندین ها.
- کاربرد در محصولات: بهبود قرمزی پوست در محصولات ضد آکنه و کاهش التهاب ناشی از اگزما.
- ساپونین ها:
- مکانیسم اثر: ایجاد کف ملایم و پاک سازی منافذ پوست بدون خشک کردن آن.
- کاربرد در محصولات: جایگزین طبیعی سولفات ها در شامپو های گیاهی.
- تانن ها:
- مکانیسم اثر: انقباض بافت های پوستی و کاهش ترشح سبوم در پوست های چرب.
- کاربرد در محصولات: تونرهای کنترل کننده چربی و کاهش دهنده منافذ باز.
- اسیدهای آمینه (پرولین، لیزین):
- مکانیسم اثر: تحریک سنتز کلاژن و الاستین برای بهبود الاستیسیته پوست.
- کاربرد در محصولات: سرم های ضد چروک و آبرسان های عمقی.
مقایسه خارشتر با گیاهان مشابه
| گیاه | نقاط قوت | نقاط ضعف |
|---|---|---|
| آلوئه ورا | آبرسانی فوری | اثر ضد التهابی ضعیف تر |
| بابونه | آرام بخش پوست های حساس | عدم تأثیر بر چربی پوست |
| خارشتر | ترکیب ضدالتهاب + کنترل چربی | نیاز به تست آلرژی اولیه |
خواص خارشتر برای پوست
درمان آکنه و جوش های التهابی
- مطالعه موردی: پژوهشی در سال ۲۰۲۳ روی ۱۰۰ نفر نشان داد استفاده از ژل حاوی ۵% عصاره خارشتر، کاهش ۷۲ درصدی جوش های التهابی در ۴ هفته را به دنبال داشت.
- فرمولاسیون پیشنهادی:
- ترکیب ۱۰ میلی لیتر عصاره خارشتر + ۵ قطره اسانس درخت چای + ۵۰ میلی لیتر ژل آلوئه ورا.
- روزانه ۲ بار روی مناطق مبتلا به آکنه اعمال شود.
کاهش علائم اگزما و پسوریازیس
- مکانیسم اثر: فلاونوئید های خارشتر با مهار سیتوکین های التهابی (مانند IL-6 و TNF-α)، خارش و پوسته ریزی را کاهش می دهند.
- دستورالعمل عملی:
- ۱۰ گرم پودر خش کشده خارشتر را در ۱۰۰ میلی لیتر روغن نارگیل به مدت ۲ هفته بخیسانید.
- روغن را صاف کرده و روزانه روی مناطق تحریک شده ماساژ دهید.
مرطوب کنندگی و جوان سازی پوست
- داده علمی: آزمایش های In-vitro نشان می دهند هیالورونیک اسید طبیعی موجود در خارشتر، رطوبت پوست را تا ۴۸ ساعت حفظ می کند.
- ماسک خانگی آبرسان:
- ۱ قاشق پودر خارشتر + ۱ قاشق عسل مانوکا + ۱ قاشق شیر نارگیل.
- به مدت ۲۰ دقیقه روی پوست بگذارید و با آب ولرم بشویید.
کاربرد خارشتر در سلامت مو
تقویت فولیکول های مو و کاهش ریزش
- تحقیقات: کمبود آهن و روی از عوامل اصلی ریزش مو است. هر ۱۰۰ گرم خارشتر خش کشده حاوی ۸ میلی گرم آهن و ۳.۵ میلی گرم روی است.
- روش استفاده:
- مخلوط ۵ قطره روغن خارشتر + ۲ قاشق روغن جوجوبا را هفته ای ۳ بار به ریشه مو ماساژ دهید.
درمان شوره سر و خارش پوست سر
- مکانیسم اثر: ساپونین های خارشتر، چربی و سلول های مرده را بدون آسیب به سد محافظتی پوست پاک می کنند.
- شامپوی ضدشوره خانگی:
- ۵۰ گرم برگ خشک خارشتر + ۱ لیتر آب جوش را ۳۰ دقیقه دم کنید.
- پس از سرد شدن، آن را با ۲۰۰ میلی لیتر شامپو پایه مخلوط نمایید.
فناوریه ای استخراج عصاره
- روش انفوزیون روغنی: مناسب برای حفظ ترکیبات حساس به حرارت مانند فلاونوئید ها.
- هیدرو سیستم: تولید هیدروسل خارشتر برای استفاده در تونر ها و اسپری های مو.
روش های استفاده خانگی از خارشتر
تونر ضدالتهاب
- ۲۰ گرم گل خشک خارشتر + ۲۰۰ میلی لیتر آب مقطر را ۱۵ دقیقه بجوشانید.
- پس از سرد شدن، ۱۰ قطره اسانس اسطوخودوس اضافه کنید و در بطری شیشه ای نگهداری نمایید.
نتیجه گیری
خارشتر نه تنها یک داروی گیاهی، بلکه یک ماده استراتژیک برای تولیدکنندگانی است که به دنبال جایگزینی مواد شیمیایی با ترکیبات طبیعی هستند. با به کارگیری فناوری های نوین، میتوان اثربخشی این گیاه را در محصولات آرایشی-بهداشتی به حداکثر رساند.
