اسانس گل بنفشه، مکملی قوی و بی‌نظیر در حوزه سلامت، زیبایی و درمان به شمار می‌رود. این اسانس که از برگ‌ها یا گل‌های گیاه بنفشه استخراج می‌شود، دارای ترکیبات بسیار مفیدی است که طیف وسیعی از خواص درمانی را شامل می‌شود. با رایحه‌ای شیرین و گلی، اسانس بنفشه نه تنها در عطرسازی، بلکه در تولید مواد شوینده، صابون و محصولات آرایشی و بهداشتی نیز کاربرد فراوان دارد. همچنین، این اسانس جایگاه ویژه‌ای در طب سنتی دارد و از گذشته‌های دور برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
معرفی گیاه بنفشه و اسانس آن
گیاه بنفشه با نام علمی Viola odorata، گیاهی زیبا و معطر با گل‌های کوچک و معمولاً به رنگ بنفش تیره است. حدود 200 گونه از این گیاه در سراسر جهان به طور گسترده‌ای رشد می‌کنند و رایج‌ترین نوع آن دارای برگ‌های بنفش و قلبی شکل است. بنفشه در جنگل‌ها، مراتع و چمنزارهای مرطوب به صورت خودرو رشد می‌کند و گل‌های آن معمولاً در فصل بهار شکوفا می‌شوند. با این حال، انواع مختلفی از گل بنفشه وجود دارد که هر کدام دارای تفاوت‌های ظاهری منحصر به فردی هستند، از جمله بنفشه آفریقایی، بنفشه دندان سگی، بنفشه سه رنگ و بنفشه فرنگی. در گذشته‌های دور، مردم گل بنفشه را نمادی از سادگی، فروتنی و وفاداری می‌دانستند.
اسانس گل بنفشه از برگ یا گل این گیاه استخراج می‌شود. جالب است بدانید که تنها بخش کوچکی از این گیاه برای روغن‌گیری استفاده می‌شود؛ به طوری که از هر 1000 کیلوگرم گیاه بنفشه، تنها 1 کیلوگرم روغن تولید می‌شود. اسانس استخراج شده از گل‌های بنفش، معمولاً به رنگ سبز مایل به زرد است. این اسانس، مکملی غذایی و دارویی محسوب می‌شود.
ترکیبات موثره اسانس گل بنفشه
اسانس گل بنفشه حاوی ترکیبات مفیدی مانند ساپونین، آلکالوئید، تانین، زتین، فلاونوئیدها، ویتامین C، ویتامین A، فنل و گلیکوزیدها است. برگ‌های این گیاه سرشار از ویتامین‌های C و A هستند. همچنین، گل بنفشه حاوی اسید سالیسیلیک است که این ماده برای درمان دردهای بدن، التهابات و پیشگیری از لخته شدن خون مفید می‌باشد. فلاونوئیدها و آلکالوئیدها به دلیل خواص آرام‌بخشی‌شان شناخته شده‌اند. وجود آنتی‌اکسیدان‌ها در این گیاه، به خواص درمانی آن می‌افزاید.
خواص درمانی اسانس گل بنفشه
اسانس گل بنفشه دارای طیف وسیعی از خواص درمانی است که آن را به یک داروی گیاهی با ارزش تبدیل کرده است. در ادامه به بررسی دقیق این خواص می‌پردازیم:
1. خواص اسانس بنفشه برای پوست و مو
اسانس گل بنفشه برای حفظ سلامت و شادابی پوست و مو بسیار مفید است و می‌تواند به عنوان یک درمان طبیعی برای بسیاری از مشکلات پوستی عمل کند.
- درمان مشکلات پوستی: اسانس گل بنفشه روی پوست بسیار ملایم عمل می‌کند. می‌تواند یک درمان طبیعی برای بیماری‌های مختلف پوستی مانند آکنه، اگزما و پسوریازیس باشد.
- مرطوب کنندگی و رفع خشکی پوست: خواص مرطوب‌کنندگی اسانس گل بنفشه، آن را به یک ماده موثر برای پوست‌های خشک تبدیل می‌کند. مالیدن روغن بنفشه به بدن باعث رطوبت‌بخشی به پوست می‌شود، به خصوص برای افرادی که به دلیل مزاج گرم یا بدن خشک دارای پوست خشک هستند.
- کاهش التهاب و قرمزی: خواص ضدالتهابی اسانس بنفشه در بهبود هرگونه قرمزی، التهاب یا تحریک پوستی ناشی از آکنه یا سایر بیماری‌های پوستی موثر است.
- پاکسازی و ضدعفونی کننده: خواص ضد میکروبی و ضد عفونی‌کنندگی آن به پاکسازی پوست و از بین بردن باکتری‌های موجود روی آن کمک می‌کند. این اسانس می‌تواند از بدتر شدن مشکلات پوستی و گسترش آن‌ها به سایر قسمت‌های صورت جلوگیری کند.
- جلوگیری از ریزش مو و درمان موخوره: برای جلوگیری از ریزش مو و سفید شدن آن می‌توان از روغن بنفشه استفاده کرد. به علاوه، این روغن برای درمان موخوره نیز کاربرد دارد.
- روشن کنندگی پوست و رفع کک و مک: روغن بنفشه در سفید کردن پوست صورت و برطرف کردن کک و مک نیز مفید است.
- تقویت ناخن: از خواص دیگر اسانس بنفشه، تقویت ناخن‌ها ذکر شده است.
- جلوگیری از جوش: امام رضا (ع) توصیه کرده‌اند که برای جلوگیری از ظاهر شدن جوش و سایر مشکلات پوستی، هنگام ورود به حمام بدن را با روغن بنفشه چرب کنید.
2. درمان مشکلات سرماخوردگی، سینوزیت و تنفسی
اسانس گل بنفشه برای از بین بردن علائم دردناک سرماخوردگی مانند گلودرد و انسداد سینوس‌ها مفید است.
- خلط آوری و رفع گرفتگی: این اسانس خاصیت خلط‌آوری داشته و به شل کردن مخاط و خلط (بلغم) بینی و دستگاه تنفسی کمک می‌کند. این امر برای رفع گرفتگی و انسداد مفید بوده و باعث می‌شود تا جریان هوا آزادانه در مجاری تنفسی حرکت کند.
- درمان سرفه و آبریزش بینی: استنشاق بخور اسانس بنفشه سینه را از خلط و عفونت پاک می‌کند و برای درمان سرفه و آبریزش مفید است. مربا یا شربت بنفشه نیز سرفه‌های ناشی از گرمی و خشکی را درمان کرده و سبب انعطاف‌پذیر و نرم شدن ریه و مجاری هوایی می‌شود.
- درمان سینوزیت: روغن بنفشه برای درمان سینوزیت بسیار مفید است. برای درمان سینوزیت، می‌توان به مدت چهل شب، هر شب یک قطره روغن بنفشه پایه کنجد را در بینی چپ و یک قطره در بینی راست چکانید.
- نرم کننده مجاری تنفسی و رفع خشونت سینه: اسانس گل بنفشه به دلیل طبع سرد خود باعث نرم شدن مجاری تنفسی می‌شود. ریختن چند قطره از آب دم‌کرده این گیاه در بینی برای باز کردن تنفس و رفع خشونت سینه و زکام نیز بسیار مفید است.
3. کاهش استرس، اضطراب و بهبود خواب
اسانس گل بنفشه خواص آرام‌بخشی و تسکین‌دهندگی دارد که می‌تواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند.
- رفع بی‌خوابی: این اسانس یک درمان خانگی موثر برای کاهش تنش و اضطراب است و برای رفع بی‌خوابی و مشکل خواب ایده‌آل می‌باشد. مصرف دمنوش بنفشه نیز برای درمان بی‌خوابی مفید است، به خصوص برای افرادی که به دلیل حرارت مزاج یا خشکی نسبی مغز دچار کم‌خوابی و بی‌خوابی می‌شوند.
- آرامش‌بخش: اسانس گل بنفشه به دلیل ترکیبات مفیدی که دارد، در آرامش اعصاب و رفع خستگی جسمی و روحی، فشار عصبی و افسردگی بسیار مفید است. ماساژ روغن بنفشه روی پیشانی، شقیقه‌ها و پشت گوش‌ها سبب رطوبت‌بخشی موضعی به مغز و آرامش و بهبود خواب می‌شود.
4. تسکین سردرد و میگرن
استرس، تنش و اضطراب ناشی از کارهای روزمره، اغلب منجر به سردرد می‌شود. با استفاده از اسانس گل بنفشه می‌توانید سردرد شدید خود را تسکین داده و آرام باشید.
- کاهش درد میگرن: اسانس بنفشه به دلیل خواص آرام بخشی خود به تسکین تنش مربوط به میگرن و سردرد کمک می کند.
- درمان سردردهای ناشی از گرمی: اسانس گل بنفشه با طبیعت سرد و تر خود، برای بهبود سردرد در افراد گرم مزاج مفید است.
- روش استفاده: تنها با استفاده از چند قطره اسانس بنفشه روی کمپرس سرد و قرار دادن آن روی پیشانی به مدت 20 دقیقه، آرامش خواهید یافت و به رفع سردردتان کمک می‌کند.
5. خواص ضدالتهابی و ضد درد
روغن بنفشه به عنوان داروی خوبی برای بیماری‌های التهابی ریه اثبات شده است. این روغن در مقایسه با هیدروکورتیزون دارای خواص ضدالتهابی است و تا حدی در پیشگیری از آسیب ریه موثر بوده است.
- تسکین دردهای عضلانی و مفصلی: اسانس بنفشه حاوی ترکیبات ضدالتهابی است، بنابراین به عنوان یک درمان طبیعی برای مشکلات دردهای مفصلی و عضلانی مانند روماتیسم و نقرس محسوب می‌شود. علاوه بر این، می‌تواند گردش خون به عضلات را بهبود ببخشد.
- کاهش التهابات بدن: ترکیبات موجود در دمنوش گل بنفشه مانند اسید سالیسیلیک، باعث کاهش درد و التهابات در بدن می‌شود و برای رفع انواع التهابات موثر و مفید است.
- درمان گوش درد: برای رفع درد گوش می‌توان از روغن بنفشه به صورت موضعی استفاده کرد؛ کافیست ترکیب روغن کدو یا روغن بنفشه را بر سر مالیده شود.
6. اثرات ضد سرطان و ضد توموری
تمامی قسمت‌های گیاه بنفشه (شامل ساقه، گل و برگ) در درمان سرطان استفاده می‌شود و فعالیت ضد توموری دارد. سیکلوویولاسین O2، یک سیکلوتاید است که اثرات ضد توموری دارد و با نفوذپذیری در غشا باعث مرگ سلول سرطانی خواهد شد. مطالعات اخیر، اثرات غالب سیکلوتایدها را به عنوان عوامل ضد سرطان بر سرطان معده، روده، رکتوم، پستان، رحم، مفاصل و حلق نشان داده است. همچنین، وجود آنتی‌اکسیدان‌های زیاد در این گیاه می‌تواند در درمان انواع مختلف سرطان‌ها موثر باشد و از بروز آن‌ها در بدن جلوگیری کند.
7. تقویت سیستم گوارشی
اسانس گل بنفشه در درمان بیماری‌های گوارشی مانند تورم (التهاب) معده و روده و درد شکم نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- رفع نفخ شکم: یکی دیگر از خواص روغن بنفشه درمان نفخ شکم است. برای این منظور، 2 قطره روغن بنفشه را با 2 اونس روغن بادام شیرین مخلوط کرده و آن را روی شکم ماساژ دهید و سپس کمپرس آب گرم را روی شکم قرار دهید.
- درمان یبوست و بهبود حرکت روده‌ها: موسیلاژ موجود در دمنوش گل بنفشه که نوعی فیبر است، باعث کاهش کلسترول بد و حرکت بهتر روده‌ها شده و مشکلاتی مانند نفخ و یبوست را درمان می‌کند.
- ضد صفرا و بهبود تحریک روده‌ها: اسانس گل بنفشه ضد صفرا بوده و باعث بهبود تحریک روده‌ها می‌شود. فلور موجود در این دمنوش نیز باعث تحریک روده و هضم بهتر غذا می‌شود.
8. سایر خواص درمانی
- کاهش فشار خون: ترکیبات آنتی‌اکسیدانی مهم در دمنوش گیاهی بنفشه، یعنی آلکالوئید ها و فلاونوئید ها، خواص آرام‌بخشی دارند و قادر به تنظیم و کاهش فشار خون هستند. فلاونوئیدهای موجود در دمنوش گل بنفشه خاصیت دیورتیکی (ادرارآور) نیز دارند و مصرف این دمنوش گزینه مناسبی برای افراد مبتلا به فشار خون بالا می‌باشد. عصاره برگ خام بنفشه نیز فعالیت ضد فشار خون را در نمونه‌های حیوانی نشان داده است.
- تب بری: اسانس گل بنفشه فعالیت تب‌بری دارد. اثر روغن بنفشه برای تب بری در کودکان در سال 2019 مورد ارزیابی قرار گرفت و نشان داد که برای کنترل تب در کودکان موثر و ایمن بوده است. ماساژ سر و صورت و پیشانی شخص تب‌دار با روغن بنفشه یا اضافه کردن گیاه بنفشه به آبی که شخص را با آن پاشویه و بدن‌شویه می‌کنند، می‌تواند تب را کاهش دهد.
- درمان برفک و آفت دهان: آب دم‌کرده گیاه بنفشه برای درمان برفک دهان مفید است. برای این منظور، مقداری از آن را در دهان نگه دارید یا با آب تازه آن دهانشویه کنید. دمنوش گل بنفشه نیز برای درمان آفت دهانی بسیار مفید می‌باشد.
- دفع پشه: روغن بنفشه در ترکیب با روغن‌های گیاهی دیگر، می‌تواند در دفع برخی از پشه‌ها فعالیت قابل توجهی داشته باشد و تا حداکثر 8 ساعت محافظت ایجاد کند.
کاربردهای اسانس گل بنفشه
اسانس گل بنفشه به روش‌های مختلفی قابل استفاده است، از جمله:
- استنشاق مستقیم: برای حل مشکلات بی‌خوابی، رفع اضطراب و احتقان می‌توانید روغن بنفشه را به طور مستقیم استنشاق کنید. می‌توانید چند قطره از آن را روی دستمالی بریزید و برای تسکین سریع آن را استشمام کنید.
- بخار درمانی: برای رفع احتقان، چند قطره اسانس بنفشه را درون آب داغ بریزید، حوله‌ای را روی سر، گردن و شانه‌های خود بیندازید و بخار حاصل را عمیقاً استنشاق کنید. استنشاق بخور این اسانس سینه را از خلط و عفونت پاک می‌کند و برای درمان سرفه و آبریزش بینی مفید است.
- آروماتراپی در حمام: با افزودن چند قطره روغن بنفشه در وان حمام می‌توانید از مزایای این روغن بهره‌مند شوید. نشستن در این وان یک روش عالی برای تسکین درد می‌باشد.
- کاربرد موضعی: می‌توانید روغن بنفشه را با کمی آب یا روغن حامل رقیق کنید و با تکه‌ای پنبه روی صورت یا نواحی آسیب‌دیده خود بمالید. توصیه می‌شود قبل از استفاده موضعی، آزمایش پچ انجام دهید تا از عدم واکنش پوستی اطمینان حاصل کنید.
- استفاده به عنوان روغن ماساژ: می‌توانید هنگام ماساژ از روغن بنفشه استفاده کنید. برای پیشگیری از عوارض جانبی، کافیست آن را با یک روغن حامل مانند روغن نارگیل یا بادام رقیق کنید. این ترکیب می‌تواند روی مفاصل ماساژ داده شود تا دردهای عضلانی آرام شود، به ویژه برای ورزشکاران یا افرادی که فعالیت‌های سنگین انجام می‌دهند.
- استفاده در خوشبوکننده خانگی: به دلیل رایحه شیرین و گلی، اسانس بنفشه با ترکیب دو قطره از آن با دو قطره روغن گل یاس در آب داغ می‌تواند فضا را معطر سازد.
روش تهیه فرآورده‌های بنفشه
1. شربت بنفشه: برای تهیه شربت گل بنفشه، یک قاشق غذاخوری گل بنفشه خشک شده را در یک لیوان آب خنک بریزید و اجازه دهید 20 دقیقه بماند تا رنگ آب به آبی یا بنفش تغییر کند، سپس آن را صاف کرده و بنوشید. همچنین می‌توانید 4 تا 20 گرم گیاه کامل بنفشه را در 250 گرم آب خیس کنید و 12 ساعت خیس دهید، سپس با کمی شیر و قند مخلوط کرده و بجوشانید تا به یک سوم کاهش یابد. شربت گل بنفشه آماده نیز با ترکیباتی مانند گل بنفشه، شیرین بیان، به دانه، گل ختمی و گل پنیرک موجود است که ضد التهاب و نرم کننده گلو، ضد سرفه و خلط آور می‌باشد.
2. دم‌کرده بنفشه: 50 گرم گل تازه بنفشه یا 5 گرم گل بنفشه خشک را در یک لیتر آب دم کنید. برای کاهش نیافتن اثر آن، اجازه ندهید زیاد جوشانده شود. نکته مهم این است که دمنوش گیاهی نباید بجوشد، زیرا جوشیدن زیاد باعث کاسته شدن خواص درمانی آن خواهد شد.
3. روغن بنفشه: 150 گرم گل بنفشه را در 450 گرم روغن کنجد کمی حرارت دهید و اجازه دهید چند روز همان گونه بماند. بعد از چند روز صاف کرده و سپس همین مقدار گل بنفشه تازه به آن بیافزایید و کمی حرارت دهید. این عمل را آن قدر تکرار کنید تا روغن کاملاً رنگ و بوی بنفشه را بگیرد.
نکات مهم و احتیاطات در مصرف اسانس گل بنفشه
اگرچه استفاده از اسانس گل بنفشه معمولاً بی‌ضرر است، اما رعایت برخی نکات احتیاطی ضروری است:
- رقیق‌سازی: همیشه قبل از اعمال مستقیم اسانس روی پوست، آن را با یک روغن حامل مانند روغن نارگیل، بادام، جوجوبا یا آووکادو رقیق کنید.
- تست پچ: توصیه می‌شود قبل از استفاده موضعی، آزمایش پچ انجام دهید تا از عدم واکنش پوستی اطمینان حاصل کنید.
- دوران بارداری و شیردهی: زنان باردار و شیرده قبل از استفاده از روغن بنفشه باید با یک متخصص رایحه‌درمانی یا پزشک مشورت کنند، زیرا اطلاعات موثقی در مورد ایمنی آن در این دوران وجود ندارد.
- کودکان: هنگام استفاده از روغن بنفشه برای کودکان نیز باید محتاط بود.
- مصرف بیش از حد: مصرف بیش از حد مجاز گل بنفشه و فرآورده‌های آن توصیه نمی‌شود. از علائم مصرف بیش از حد می‌توان به حالت تهوع، استفراغ، حالت ضعف و سنگینی معده اشاره کرد.
- مشاوره پزشکی: اگر شرایط خاصی دارید یا حس می‌کنید استفاده از روغن بنفشه می‌تواند منجر به واکنش یا اختلالی در شما شود، بدون مشورت با متخصص طب سنتی یا پزشک از آن استفاده نکنید.
- کیفیت و خلوص: برای مشاهده تأثیرات قوی این اسانس، بهتر است از خلوص و کیفیت آن مطمئن باشید و از یک مرکز معتبر آن را تهیه کنید. اسانس‌های خالص و ارگانیک دارای خواص درمانی بیشتری هستند، در حالی که روغن‌های با کیفیت پایین می‌توانند ضرر بیشتری نسبت به فایده داشته باشند.
- شناسایی برچسب‌ها: به برچسب محصول دقت کنید. کلماتی مانند “طبیعی” ممکن است تنها واژه‌های بازاریابی باشند و چیزی در مورد کیفیت نگویند. عبارت “رایحه” نشان‌دهنده سنتزی بودن روغن است. برچسب باید نام گیاه‌شناسی، محل رشد، نحوه استخراج و بخش استخراج شده از گیاه را ذکر کند.
- شرایط نگهداری: برای ماندگاری بهتر اسانس بنفشه، حتی اگر با روغن حامل ترکیب شده باشد، آن را در بطری شیشه‌ای تیره و در مکانی تاریک و خنک و به دور از نور و گرما نگهداری کنید. از ظروف پلاستیکی استفاده نکنید و درب ظرف را محکم ببندید، زیرا روغن بنفشه فرار است و ممکن است خواص آن از بین برود. اسانس‌ها با گذشت زمان خواص درمانی خود را از دست می‌دهند و ممکن است پوست را تحریک کنند؛ اگر بیش از 12 ماه از اسانس استفاده کرده‌اید، آن را دور بریزید.
استخراج اسانس بنفشه
اسانس بنفشه از برگ ها و گل های گیاه بنفشه استخراج می‌شود و شامل ویژگی های آرامش بخش و ضدالتهابی هر دو بخش گیاه است. این فرآیند پیچیده و هزینه بر است، به همین دلیل اسانس بنفشه از جمله اسانس های گران قیمت به‌شمار می‌رود. همین موضوع باعث می‌شود این اسانس به‌ندرت به‌صورت مستقیم و در مقادیر بالا استفاده شود.
هیدروسل بنفشه؛ جایگزینی مقرون به صرفه
با توجه به قیمت بالای اسانس بنفشه، هیدروسل بنفشه به عنوان جایگزینی مناسب و مقرون به صرفه تر مورد توجه صابون سازان قرار گرفته است. هیدروسل بنفشه که از فرآیند تقطیر بخار آب تولید می شود، تمامی خواص اسانس روغنی را در غلظتی کمتر دارد. این محصول به خوبی می‌تواند در صابون ها، تونر های درمانی، کرم‌های مرطوب کننده و لوسیون های بدن استفاده شود و بدون نیاز به رقیق سازی، به‌طور مستقیم قابل استفاده است.
کاربرد اسانس و هیدروسل بنفشه در صابون سازی
صابون سازان می توانند با افزودن چند قطره اسانس یا هیدروسل بنفشه به محصولات خود، رایحه ای آرامش بخش و خاص به صابون ها اضافه کنند. این ترکیب علاوه بر خواص درمانی، رایحه ای خوش و دلپذیر دارد که تجربه‌ای منحصر به‌فرد برای مصرف‌کنندگان ایجاد می‌کند. استفاده از هیدروسل بنفشه به جای اسانس در محصولات نیز به دلیل قیمت کمتر آن، برای تولید صابون های با کیفیت و مقرون به صرفه مناسب‌تر است.
عصاره گل بنفشه
عصاره گل بنفشه یک ضد التهاب است و غنی از انواع آنتی اکسیدان ها، انواع پپتیدها و سالیسیلیک اسید است. این عصاره به منظور درمان درد و آکنه، باز کردن منافذ مسدود شده، پیشگیری از علایم پیری قابل رویت و محافظت از پوست در برابر استرس محیطی استفاده می شود.
عصاره برگ بنفشه
عصاره برگ بنفشه می تواند به تنهایی یا در مخلوط با گل بنفشه استفاده شود. این عصاره خواص ضد التهابی و آنتی اکسیدانی دارد و به منظور بهبود سلامت و درخشندگی پوست استفاده می شود.
موم بنفشه
موم بنفشه بخاطر رایحه زیبایش و خواص آرام بخشی، تسکین دهندگی، ضد التهابی، پاک کنندگی و محافظت استفاده می شود. موم بنفشه یک امولسیون ساز و عامل تغلیظ کننده است که بخاطر ویسکوزیته و بافت خامه ای در انواع محصولات از انواع بالم های لب و انواع قالب لوسیون سفت تا انواع سرم ها و کرم های صورت استفاده می شود.
نتیجه‌گیری
اسانس گل بنفشه، گنجینه‌ای از خواص درمانی و زیبایی است که از دیرباز در طب سنتی و زندگی روزمره انسان‌ها جایگاه ویژه‌ای داشته است. از تسکین سردردهای میگرنی و بهبود مشکلات تنفسی گرفته تا مراقبت از پوست و مو، کاهش استرس و کمک به خواب راحت، این اسانس با ترکیبات غنی خود، راهکارهای طبیعی و موثری را ارائه می‌دهد. با رعایت نکات احتیاطی و تهیه این اسانس از مراکز معتبر، می‌توان از فواید بی‌نظیر آن بهره‌مند شد و به بهبود کیفیت زندگی کمک کرد. چه برای استفاده در محصولات بهداشتی و آرایشی و چه برای درمان و آرامش، اسانس گل بنفشه یک انتخاب عالی و پرکاربرد است.
