در دنیای امروز، که جستجو برای راه‌حل‌های طبیعی و اثربخش برای بهبود کیفیت زندگی رو به افزایش است، اسانس بهار نارنج به عنوان گوهری ارزشمند از دل طبیعت خودنمایی می‌کند. این اسانس بی نظیر که از گل‌های معطر درخت نارنج (پرتقال تلخ یا ترش) استخراج می‌شود، نه تنها رایحه‌ای دلنشین و قدرتمند دارد که برای اغلب افراد خوشایند است، بلکه سرشار از آنتی اکسیدان های قوی بوده و خواص درمانی بی‌بدیلی برای تسکین دردهای فیزیکی عمومی و طیف وسیعی از مشکلات پوست و مو ارائه می‌دهد. اسانس بهار نارنج، که با نام اسانس نرولی نیز شناخته می‌شود، کاربردهای گسترده‌ای در صنایع مختلف از جمله عطرسازی، آرایشی و بهداشتی، داروسازی و غذایی دارد و به دلیل ویژگی‌های آرام‌بخش و تسکین‌دهنده‌اش، به “اسانس ضد اضطراب” شهرت یافته است. این مقاله به تفصیل به بررسی جامع گیاه‌شناسی، تاریخچه، ویژگی‌ها، ترکیبات شیمیایی، روش‌های تهیه، خواص درمانی و زیبایی، کاربردها، نحوه استفاده، نکات ایمنی و چگونگی خرید و نگهداری این اسانس گرانبها خواهد پرداخت.
شناخت اسانس بهار نارنج
اسانس بهار نارنج که در سطح جهانی با نام اسانس نرولی (Neroli essential oil) نیز شناخته می‌شود، ترکیبی معطر و بسیار ارزشمند است که از گل‌های لطیف و باشکوه درخت نارنج (Citrus Aurantium L)، که به پرتقال تلخ یا ترش نیز معروف است، استخراج می‌گردد. این اسانس به روش تقطیر بخار آب به دست می‌آید. رنگ آن معمولاً زرد کم‌رنگ است، اما در برخی موارد می‌تواند زرد مایل به سبز یا حتی نارنجی نیز باشد. رایحه آن به‌طور خاص قوی و دلپذیر است و برای بیشتر مردم خوشایند است. این اسانس به دلیل داشتن آنتی‌اکسیدان‌های قوی و خواص درمانی بی‌نظیر، در تسکین دردهای فیزیکی عمومی و بهبود طیف وسیعی از مشکلات پوست و مو کاربرد دارد. درخت نارنج در حال حاضر در کشورهای مختلفی مانند مصر، فرانسه، مراکش، تونس و ایران رشد می‌کند، با این حال، بهترین کیفیت اسانس بهار نارنج متعلق به فرانسه است. اسانس بهار نارنج یک مایع آبگریز و غلیظ است که از ترکیبات شیمیایی فرار تشکیل شده و در گریدهای خوراکی و صنعتی در بازار عرضه می‌شود.
گیاه شناسی بهارنارنج و منشأ آن
درخت نارنج (Citrus Aurantium L)
درخت نارنج (Citrus Aurantium L) عضوی از خانواده گیاهی Rutaceae است که به وفور در بسیاری از مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان رشد می‌کند. این درخت همیشه سبز با برگ‌های سبز تیره و چرمی و شاخه‌های خاردار شناخته می‌شود. درخت نارنج می‌تواند تا ارتفاع ۸ متر رشد کند و گل‌های سفید و بسیار معطری تولید می‌کند. میوه آن شبیه به پرتقال شیرین است اما معمولاً بسیار کوچکتر است. پالپ میوه طعمی ترش دارد در حالی که پوست آن تلخ است. شکوفه‌های بهاری این درخت، همان گل‌های بهار نارنج هستند که طبیعتی گرم و خشک دارند.
اسانس‌های مختلف از درخت نارنج
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد درخت نارنج این است که یکی از معدود درختانی است که بیش از یک نوع اسانس تولید می‌کند. از قسمت‌های مختلف این درخت برای تولید اسانس‌های گوناگون استفاده می‌شود:
- اسانس بهارنارنج (Neroli Essential Oil): این اسانس از گل‌های درخت نارنج برداشت یا استخراج می‌شود.
- روغن پتی گرین (Petitgrain Oil): این روغن از برگ‌ها، شاخه‌ها و میوه‌های نارس درخت نارنج به دست می‌آید.
- روغن نارنج (Orange Oil): این روغن از پوست میوه‌های رسیده نارنج استخراج می‌شود.
نکته قابل توجه این است که اسانس بهار نارنج و روغن پتی گرین هر دو از طریق تقطیر با بخار آب به دست می‌آیند. اما روغن نارنج از طریق پرس سرد استخراج می‌شود.
تاریخچه و ریشه‌های نام نرولی
منشأ استخراج روغن از گیاهان به آغاز قرون وسطی باز می‌گردد. اما ریشه اسانس بهار نارنج به اواسط قرن شانزدهم برمی‌گردد، زمانی که طبیعت‌شناس ایتالیایی، دلا پورته، برای اولین بار روغن را از گل‌های درخت نارنج استخراج کرد. او از این گل‌های سفید ماده‌ای با عطر دلپذیر به دست آورد.
نام “نرولی” از دوشس نرولی (شهری در ایتالیا) گرفته شده است. پرنسس نرولی، ماری آنه دو لا ترموئیل (Marie Anne de La Trémoille)، از این اسانس به عنوان عطر روزانه خود استفاده می‌کرد. او این عادت را رواج داد که از این اسانس در دستکش‌هایش استفاده کند تا هر بار که کسی به او سلام می‌کرد یا دست می‌داد، عطر آن را حس کند. به این ترتیب، مردم حضور او را با یک عطر دلپذیر به یاد می‌آوردند. با گذشت سال‌ها، اسانس بهار نارنج در سراسر قاره روم شناخته شد.
بعدها، استفاده از آن در میان روسپی‌هایی که در سراسر مادرید زندگی می‌کردند، رایج شد. همچنین، اسانس بهار نارنج توسط عروس‌ها به عنوان نماد باکرگی و پاکی استفاده می‌شد. دسته‌گل‌هایی که استفاده می‌کردند از گل‌های نارنجی درست می‌شد و در تاج‌هایشان نیز از این گل‌های معطر استفاده می‌کردند. این اسانس به دلیل داشتن اجزای فعال، در نوع خود با ارزش‌ترین اسانس محسوب می‌شود. در قرن نوزدهم، بهار نارنج عطری مد روز بود. رایحه آن همواره تداعی‌گر پاکی است و به همین دلیل در گذشته لباس‌ها را با آن معطر می‌کردند. از طرفی، اسانس بهار نارنج به عنوان تقویت‌کننده میل جنسی نیز شناخته می‌شد و به بسیاری از عطرها و نوشیدنی‌ها اضافه می‌شد.
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی اسانس بهار نارنج
ویژگی‌های ظاهری و حسی
اسانس بهار نارنج دارای ویژگی‌های فیزیکی و حسی متمایزی است که آن را از سایر اسانس‌ها متمایز می‌کند:
- شکل ظاهری: این اسانس به صورت مایعی شفاف عرضه می‌شود.
- رنگ: رنگ آن زرد کم‌رنگ است. در معرض نور و گرما، متمایل به قرمز می‌شود. در برخی منابع نیز رنگ آن را نارنجی، زرد مایل به سبز ذکر کرده‌اند.
- بو و طعم: بوی آن شبیه بوی گل است و طعمی شیرین و تلخ دارد. عطر آن به ویژه قوی و برای بیشتر مردم خوشایند است.
- قوام: در تماس با تغییرات دما معمولاً جامد می‌شود. بافتی روغنی و غلیظ دارد.
- حلالیت: به راحتی در آب حل نمی‌شود. اما در صورت مخلوط شدن با الکل، ماده‌ای خالص و شفاف به دست می‌آید. همچنین، این اسانس در آب و روغن حلال است.
ترکیب شیمیایی اسانس بهارنارنج
اسانس بهار نارنج حاوی ترکیبات شیمیایی فعال بسیاری است که مسئول خواص درمانی و عطر دلپذیر آن هستند. از مهم‌ترین ترکیبات شیمیایی اسانس بهار نارنج می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- لینالول (Linalool): حدود ۳۴٪. این ترکیب برای کاهش تشنج نیز مفید است.
- لینالیل استات (Linalyl acetate): ۶-۱۷٪. این ترکیب نیز در کاهش تشنج مؤثر است.
- لیمونن (Limonene): تقریباً ۱۵٪. در پوست نارنج نیز یافت می‌شود. لیمونن تأثیر مثبتی بر سیستم عصبی حاکم بر تنفس و ضربان قلب دارد.
- پینن (Pinene): دارای خواص ضد عفونی کننده و ضد التهابی است. همچنین در پوست نارنج یافت می‌شود.
- نرولیدول (Nerolidol): این ترکیب مسئول عطر اسانس است. همچنین در کاهش تشنج نقش دارد.
- ژرانیول (Geraniol): یک الکل.
- نرول (Nerol): یک الکل معطر.
- متیل آنترانیلات (Methyl anthranilate).
- ایندول (Indole).
- سیترال (Citral).
- میرسن (Myrcene).
- کامفن (Camphene).
- اوسیمن (Ocimene).
- سایمن (Cymene).
- نارنجین (Naringin): در گل و دانه نارنج یافت می‌شود.
- لینالوئیک اسید (Linoleic acid): در دانه نارنج یافت می‌شود.
- فنول‌ها (Phenols) و فلاونوئیدها (Flavonoids): در برگ‌های نارنج یافت می‌شوند.
- p-کوماریک (p-Coumaric) و فرولیک اسید (Ferulic acid): در پوست نارنج یافت می‌شوند.
روش تهیه و استخراج اسانس بهار نارنج
تهیه اسانس بهار نارنج فرآیندی حساس و دقیق است که به دلیل نیاز به حجم زیادی از گل‌ها، گران‌قیمت محسوب می‌شود. گل‌های درخت نارنج در ماه‌های فروردین و اردیبهشت، هنگام سپیده‌دم (زمانی که خورشید طلوع می‌کند) با دست جمع‌آوری می‌شوند. در همان روز، گل‌ها با بخار آب تقطیر می‌شوند. بخار حاوی اسانس سپس در کویل‌های فولادی ضد زنگ خنک می‌شود تا اسانس از آب جدا گردد.
اگرچه این اسانس گرانبها دارای رایحه‌ای شدید است، اما مقدار اسانسی که از آن به دست می‌آید، بسیار ناچیز و استخراج آن دشوار است. به ازای هر کیلوگرم اسانس بهار نارنج، تقریباً یک تن گل تازه لازم است و به همین دلیل تهیه آن گران خواهد بود. علاوه بر روش تقطیر با بخار آب، برخی منابع به روش استخراج با حلال (مانند هگزان یا اتانول) نیز اشاره کرده‌اند که معمولاً کیفیت بالاتری دارد.
مقدار زیادی آب معطر یا هیدرولات نیز در طی این فرآیند به دست می‌آید. این هیدرولات برای خوشبو کردن لباس‌های شسته شده در آبکشی، عطرپاشی در ورودی معابد، در لوازم آرایشی، در شیرینی‌پزی و در صنعت چای استفاده می‌شود.
خواص درمانی بی‌نظیر اسانس بهار نارنج
اسانس بهار نارنج دارای خواص درمانی و زیبایی متعددی است که آن را در میان سایر اسانس‌ها برجسته می‌کند. این اسانس حاوی آنتی‌اکسیدان‌های قوی است و خواص درمانی بی‌نظیری برای تسکین دردهای فیزیکی عمومی و طیف وسیعی از مشکلات پوست و مو دارد. خواص عمومی آن شامل ضد نفخ، مقوی، ضد التهاب، ادرارآور، ضدعفونی‌کننده، ضد قارچ، ضد اضطراب و ضد افسردگی، تقویت‌کننده جنسی، شفابخش، باکتری‌کش، هضم‌کننده، ضد اسپاسم، خوشبوکننده، مقوی خواب‌آور، محرک سیستم عصبی و گردش خون، و همچنین دارای خواص تسکین‌دهنده و شل‌کننده عضلات است.
تقویت سیستم تنفسی
اسانس بهار نارنج سیستم تنفسی را تقویت می‌کند، سیستم دفاعی بدن را بهبود می‌بخشد و اسپاسم را از بین می‌برد. به همین دلیل، معمولاً در ترکیب با اسانس‌هایی مانند اسانس اکالیپتوس، اسانس درخت چای و اسانس زوفا برای بهبود برونشیت، سرماخوردگی و آنفولانزا استفاده می‌شود. همچنین، همراه با اسانس لورل، اسطوخودوس و مرزنجوش در برابر آسم عصبی مؤثر است.
بهبود سیستم قلبی و گردش خون
خواص ضد اسپاسم استرهای موجود در اسانس بهار نارنج در موارد خفیف برای اسپاسم عروقی و نارسایی عروق کرونر مفید است. معمولاً همراه با ریحان تجویز می‌شود. این اسانس همچنین سیستم لنفاوی را تقویت کرده و در بازجذب ادم (ورم) مؤثر است. تحقیقات نشان داده است که این اسانس می‌تواند هورمون استرس را کاهش داده و از این طریق به کاهش فشار خون کمک کند. ترکیب لیمونن موجود در آن نیز تأثیر مثبتی بر سیستم عصبی حاکم بر تنفس و ضربان قلب دارد.
تأثیر مثبت بر سیستم عصبی و سلامت روان
اسانس بهار نارنج تأثیر چشمگیری بر روی سیستم عصبی مرکزی بدن دارد. تحریکات مغزی-نخاعی را آرام می‌کند و اسپاسم‌های عضلانی ناشی از تنش عصبی را کاهش می‌دهد. نتیجه این تأثیرات، کاهش خستگی و شارژ مجدد انرژی است. علاوه بر این، خواب را تسهیل می‌کند و به آرامش ذهن کمک می‌کند، به خصوص زمانی که با بابونه رومی و اسانس اسطوخودوس مخلوط شود.
این اسانس ذهن را پاک می‌کند، اعصاب را آرام می‌کند و روح را تصفیه می‌نماید. کمک بزرگی در موارد بی‌قراری ذهنی همراه با بی‌خوابی و تپش قلب است. سیستم عصبی را در موارد تنش روحی، افسردگی و تنش عاطفی تنظیم می‌کند. در چنین شرایطی، اغلب دستگاه گوارش آسیب می‌بیند، زیرا اضطراب با افزایش اسیدیته، بی‌اشتهایی، اختلالات کیسه صفرا و یبوست همراه است. این علائم زمانی بهبود می‌یابند که تنش روانی کاهش یابد. برای تأثیر بیشتر، اسانس بهار نارنج با اسانس‌های گوارشی مانند اسانس بادیان، اسانس ریحان، اسکلرا، اسانس بابونه رومی و اسانس مرزنجوش مخلوط می‌شود. این اسانس همچنین ارتباط بین ذهن و بدن را تسهیل می‌کند، به خصوص زمانی که از تکنیک‌هایی که آگاهی بدن را افزایش می‌دهد، مانند یوگا، کشش، مدیتیشن و غیره استفاده می‌شود. عطر روحانی آن روابط را بهبود می‌بخشد و به ایجاد یک محیط آشتی‌جویانه کمک می‌کند. حتی در بسیاری از کشورها به جای دیازپام قبل از عمل‌های جراحی استفاده می‌شود. استنشاق آن باعث ترشح سروتونین بیشتر و کاهش سطح هورمون استرس می‌شود، بنابراین می‌تواند به طور طبیعی استرس، اضطراب و افسردگی را کاهش دهد.
فواید چشمگیر برای پوست
اسانس طبیعی بهار نارنج همه انواع پوست را احیا می‌کند، به خصوص اگر خشک، قرمز و تحریک شده باشد. این اسانس بازسازی سلولی را تحریک کرده و به دفع سموم کمک می‌کند. همچنین، خاصیت ارتجاعی پوست را افزایش می‌دهد. پوست را سفت و صاف می‌کند و رنگ پوست را یکدست می‌نماید. از طرفی، جای زخم‌ها را کاهش می‌دهد و از ایجاد کشیدگی (استرچ مارک) و چین و چروک جلوگیری می‌کند. به همین ترتیب، چرخه تولید و تکثیر سلول‌های اپیدرم را تحریک می‌کند و از بروز آکنه و جوش، هم در پوست‌های خشک و هم در پوست‌های حساس، جلوگیری می‌کند. بهار نارنج در تونرهای پوست استفاده می‌شود و صورت پس از ماساژ با این روغن، سرزنده و شاداب به نظر می‌رسد. به لطف رایحه تازه و دلپذیر، هیدرولات بهار نارنج به بسیاری از کرم‌ها و لوسیون‌های آرایشی ضد چروک اضافه می‌شود. اثر بازسازی سلولی آن را می‌توان با مخلوط کردن آن با اسانس گل رز، شمعدانی یا پالماروزا بهبود بخشید. همچنین دارای خواص ضد التهابی و ضد عفونی کننده است که آن را برای پوست‌های حساس و ملتهب مناسب می‌کند، به تسکین و درمان التهاب‌ها و قرمزی‌های پوست کمک می‌کند و منافذ پوست را تمیز می‌کند. علاوه بر این، به عنوان یک ماده مرطوب‌کننده عمل کرده و به حفظ رطوبت طبیعی پوست کمک می‌کند.
تقویت و سلامت موها
اسانس بهار نارنج موها را در برابر آسیب‌های محیطی، رنگ، سفید شدن یا درمان‌های شیمیایی مداوم محافظت می‌کند. این اسانس ویتامین‌ها و نمک‌های طبیعی را فراهم می‌کند که به مقابله با این آسیب‌ها کمک می‌کند. یک تکنیک مؤثر، استفاده از ماسک است: چند قطره اسانس را روی موها و پوست سر بریزید و به مدت ۱۰ دقیقه ماساژ دهید تا پوست سر مواد مغذی را جذب کند. همچنین با از بین بردن سلول‌های مرده پوست و چربی اضافی پوست سر، با علت اصلی شوره سر مبارزه کرده و تا حد زیادی آن را از بین می‌برد. می‌توان مقدار کمی از اسانس را به نرم‌کننده یا کرم حالت‌دهنده اضافه کرد. این اسانس اجزای تشکیل‌دهنده آن را تغییر نمی‌دهد، بلکه فواید آن را تقویت کرده و ظاهر موها را بهبود می‌بخشد.
تقویت ماهیچه‌ها و تسکین دردهای عضلانی
اسانس بهار نارنج به بازسازی بافت ماهیچه‌ای کمک کرده و باعث رشد آن می‌شود. این اسانس یک تسکین فوری در برابر گرفتگی و انقباض عضلانی است. همچنین دارای خواص تسکین‌دهنده و شل‌کننده عضلات است.
تصفیه کننده طبیعی و سم زدایی بدن
این اسانس به طور طبیعی بدن را تمیز و سم زدایی می‌کند و به دفع سموم و سوزاندن چربی بدن کمک می‌کند. اثر پاک‌کنندگی و محرک آن، افزودن آن را به سایر محرک‌های لنفاوی برای درمان ادم، سلولیت یا به عنوان بخشی از یک برنامه سم‌زدایی ایده‌آل می‌کند.
تقویت سیستم ایمنی بدن
اسانس بهار نارنج عملکرد سیستم ایمنی را بهبود می‌بخشد و بدن را در برابر ویروس‌ها، بیماری‌های تنفسی، آلرژی‌ها یا مشکلات برونش محافظت می‌کند. خاصیت ضدباکتریایی آن به جلوگیری از عفونت کمک می‌کند.
تسکین علائم یائسگی و سندرم پیش از قاعدگی (PMS)
اسانس بهار نارنج برای تسکین علائم یائسگی و سندرم پیش از قاعدگی (PMS) عالی عمل می‌کند. تحقیقات نشان داده است که استشمام این اسانس برای بهبود علائمی چون فشار خون بالا، میل جنسی کم و افزایش استرس در دوران یائسگی بسیار مطلوب است. همچنین، عصاره طبیعی آن برای کاهش چندین علامت سندرم پیش از قاعدگی مانند ضعف روحیه، درد و نفخ شکم مفید عمل می‌کند.
تأثیر بر فشار خون و ضربان نبض
این اسانس می‌تواند موجب کاهش هورمون استرس شده و از این طریق به کاهش فشار خون کمک می‌کند. همانطور که قبلاً ذکر شد، ترکیب لیمونن موجود در آن نیز تأثیر مثبتی بر سیستم عصبی حاکم بر تنفس و ضربان قلب دارد.
کاهش اضطراب و درد زایمان
استنشاق روغن بهار نارنج در زنان باردار می‌تواند سبب کاهش اضطراب و احساس درد در مرحله اول انقباضات رحمی شود. زنان باردار در هنگام زایمان می‌توانند از پدهای آغشته به این اسانس استفاده کنند.
خواص ضد التهابی، ضد قارچی و ضد میکروبی
اسانس بهار نارنج دارای خواص ضد التهابی، ضد عفونی کننده، ضد میکروبی، ضد قارچی و آنتی اکسیدانی قوی است. این خواص برای کاهش جوش‌های پوستی و تحریکات پوستی بسیار مفید خواهند بود. به عنوان یک داروی پوستی عمل کرده و موجب کاهش التهاب و تحریک پوست می‌شود. همچنین، تأثیرات مثبتی در رابطه با پاسخ‌های التهابی اندام‌های درونی دارد.
کمک به سیستم گوارش و افزایش اشتها
اسانس بهار نارنج به عنوان هضم‌کننده و ضد اسپاسم عمل می‌کند. می‌تواند به تنظیم دستگاه گوارشی بدن کمک کند و دردهای عصبی را در افراد با سنین مختلف کاهش دهد. استفاده از آن در رفع دردهای متواتر شکمی، نفخ و سوء هاضمه نیز مؤثر است. همچنین، اشتهابار است. افراد مختلف می‌توانند با اضافه کردن مقداری از اسانس طبیعی بهار نارنج در شربت خود، خیلی زود دردهای شکمی خود را رفع کنند.
کاهش تب و درمان یبوست/اسهال
این اسانس می‌تواند در پایین آوردن تب، درمان یبوست و رفع اسهال نیز مؤثر واقع شود.
افزایش شیر در مادران شیرده
مادران شیرده با مصرف این اسانس می‌توانند شیر خود را افزایش دهند و خستگی‌های خود را با مصرف آن رفع کنند.
کاربردهای گسترده اسانس بهار نارنج در صنایع مختلف
اسانس بهار نارنج به دلیل رایحه دلپذیر، خواص درمانی و زیبایی بی‌شمار، در طیف گسترده‌ای از صنایع مورد توجه و استفاده قرار می‌گیرد.
کاربردهای زیبایی شناسی
- کاهش استرچ مارک و اسکار: اجزای آن به بازسازی سلول‌ها، کاهش علائم کشش و اسکار کمک می‌کنند.
- ضد چین و چروک و آکنه: به لطف اثرات مرطوب‌کنندگی و کیفیت آن به عنوان یک بازسازی‌کننده سلولی عالی، چین و چروک و خطوط ریز را به وضوح کاهش می‌دهد. به دلیل خاصیت آرام‌بخشی روی پوست‌های حساس و مویرگ‌های آسیب دیده اثر می‌گذارد و ناراحتی را از بین می‌برد. همچنین، با کنترل فرآیند تشکیل سموم و چربی اضافی تولید شده توسط غدد چربی، که مستقیماً بر تشکیل آکنه تأثیر می‌گذارد، از بروز آکنه و جوش جلوگیری می‌کند.
- محصولات مراقبت از پوست و مو: در ساخت کرم‌ها، لوسیون‌ها، صابون‌ها، شامپوها، و ماسک‌های صورت به دلیل خواص مرطوب‌کنندگی، کلاژن‌سازی، ضد التهابی و ضد عفونی کنندگی استفاده می‌شود.
کاربردهای درمانی و طب سنتی
- ماساژ درمانی: اسانس بهار نارنج یک مکمل عالی برای ماساژ است. می‌توان آن را در ترکیب با روغن حامل مانند روغن بادام، روغن هسته زردآلو یا روغن نارگیل و غیره استفاده کرد. ماساژ دادن ناحیه‌ای از بدن که باید درمان شود، به آرامی و به طور مداوم به پوست اجازه می‌دهد تا خواص روغن را جذب کند. برای تسکین سردرد، دو قطره اسانس را روی شقیقه بریزید و به مدت ۱ تا ۳ دقیقه به آرامی ماساژ دهید. برای حملات اضطراب یا استرس، چند قطره اسانس بهار نارنج را روی پشت گردن، پشت دست‌ها و کف پا بمالید. این اسانس برای ماساژهای آرامش‌بخش، حسی و تخلیه لنفاوی ایده‌آل است.
- درد آرتریت: اسانس بهار نارنج مکمل قدرتمندی برای درمان و کنترل بیماری‌های ناشی از آرتروز است. می‌توان از آن به صورت موضعی و به شکل ماساژهای آرام‌بخش استفاده کرد.
- طب سنتی: در طب سنتی، دم‌کرده شکوفه نارنج برای تقویت اعصاب و سم‌زدایی خون تجویز می‌شود. هیدرولات آن اضطراب را آرام می‌کند و در موقعیت‌های شوک و ضربه بسیار مفید است. علاوه بر این، یک آرام‌بخش طبیعی است که به شما کمک می‌کند به خواب بروید. بهار نارنج در تقویت معده بسیار مؤثر است و تپش نامنظم قلب، تشویش و اضطراب را از بین می‌برد. برای کنترل تشنج‌ها و حملات قلبی هم توصیه می‌شود.
کاربرد در صنایع غذایی
اسانس بهار نارنج به دلیل بوی مطبوع، طعم شیرین و تلخ و خواص مفید خود، کاربرد گسترده‌ای در صنایع غذایی دارد.
- طعم‌دهی و معطر کردن: برای معطر کردن خوراکی‌های گوناگون مانند آدامس، آبنبات، نوشیدنی‌هایی مانند موهیتو و دوغ. در تهیه مربا (به ویژه مربای بهار نارنج که در شمال کشور طرفداران زیادی دارد). برای معطر کردن کیک و بستنی. همچنین در تولید شکلات، بیسکویت، و دمنوش.
- افزایش ارزش غذایی: اسانس بهار نارنج با دارا بودن ترکیبات فرار مفید، ارزش غذایی بالایی دارد.
کاربرد در عطرسازی
اسانس بهار نارنج در عطرسازی با نام “نرولی بیگارادیر” شناخته می‌شود. رایحه شیرین و گلی آن با زمینه کمی تلخ، به خوبی با رایحه‌های بابونه، شمعدانی، یاس، اسطوخودوس، گل رز، یلانگ یلانگ و روغن‌های مرکبات ترکیب می‌شود. این اسانس به دلیل رایحه با طراوت مرکباتی، کاربرد اصلی در ساخت عطر، اسپری، ادکلن و دئودورانت دارد. اسانس بهار نارنج از پرمصرف‌ترین اسانس‌های گیاهی در عطرسازی است و قدرت ترکیب مطلوبی با روغن مرکبات و انواع مختلف گل دارد. جالب است بدانید که این اسانس که با نام روغن نرولی نیز شناخته می‌شود، یکی از ترکیبات موجود در دستورالعمل پنهانی مخلوط نوشابه کوکاکولا نیز به شمار می‌آید.
کاربرد در خوشبوکننده‌های خانگی و حشره‌کش‌ها
به دلیل رایحه جذاب و دلنشین، در خوشبوکننده‌های خودرو و اسپری‌های اتاق استفاده می‌شود و بوی بد محیط را از بین می‌برد. همچنین در تولید اسپری‌های خوشبوکننده، شمع‌ها و دستگاه‌های بخور استفاده می‌شود و عطر دلپذیر و ملایمی را به فضا می‌دهد و حس آرامش را القا می‌کند. با توجه به ترکیبات مرکباتی که دارد، می‌تواند در پخش‌کننده‌های محیطی استفاده شود که مکان را تازه، خالص و عاری از حشره‌های مزاحم نگه می‌دارد. به همین ترتیب، می‌توان از آن به عنوان یک ماده در لوسیون‌ها یا پمادها استفاده کرد تا آن را به مواد دافع پشه تبدیل کند که از پوست در برابر نیش آنها محافظت می‌کند.
شیوه های استفاده از اسانس بهار نارنج
اسانس بهار نارنج به روش‌های مختلفی قابل استفاده است، اما همواره توصیه می‌شود که به صورت خالص استفاده نشود و با روغن حامل رقیق گردد. تنها چند قطره از این محصول برای ایجاد خواص بی‌نظیر در محصول کافی است.
استفاده موضعی
- ماساژ: برای ماساژ، ۲ تا ۳ قطره از اسانس بهار نارنج را با روغن حاملی مانند روغن بادام، روغن هسته زردآلو یا روغن نارگیل رقیق کنید. این ترکیب را روی ناحیه مورد نظر بمالید. ماساژ روغن رقیق شده آن روی شقیقه‌ها، اضطراب را کاهش می‌دهد.
- افزودن به محصولات پوستی: چند قطره به کرم‌ها، لوسیون‌ها، ماسک‌ها یا تونرهای پوستی خود اضافه کنید.
- بمب حمام و صابون: در تولید بمب‌های حمام و صابون‌های گیاهی استفاده می‌شود.
استفاده استنشاقی
- دستگاه بخور/دیفیوزر: سه تا چهار قطره اسانس بهار نارنج را در دستگاه خوشبوکننده خانگی یا دیفیوزر خود بریزید.
- استنشاق مستقیم: یک قطره از اسانس را روی کف دست ریخته یا بیافشانید و سپس استنشاق کنید.
- پدهای آغشته: پدهای آغشته به اسانس برای کاهش اضطراب (مانند دوران زایمان).
استفاده خوراکی
- رقیق‌سازی در مایعات: یک قطره اسانس بهار نارنج را در ۱۲۰ میلی‌لیتر مایع (مانند آب گرم یا چای) رقیق کنید.
- مخلوط با عسل: مخلوط ۲ تا ۳ قطره اسانس با عسل یا آب گرم پس از غذا، نفخ و درد معده را تسکین می‌دهد.
- اضافه به غذا: یک قطره اسانس بهار نارنج را به دستور غذای مورد علاقه خود اضافه کنید.
- دهانشویه/خمیردندان: آن را به خمیردندان یا دهانشویه خود اضافه کنید تا نفسی تازه‌تر داشته باشید.
اسانس بهار نارنج برای گروه‌های خاص (بارداری، شیردهی، نوزادان)
در دوران بارداری
استفاده از اسانس بهار نارنج در دوران بارداری به دلیل خاصیت آرامش‌بخش و محرک آن توصیه می‌شود. این اسانس یکی از معدود اسانس‌هایی است که در دوران بارداری به دلیل حداقل اثر تهاجمی و آلرژیک مجاز است. هنگامی که در پخش‌کننده‌ها یا حمام‌های درمانی استفاده می‌شود، به ایجاد آسایش کمک می‌کند و حالت‌های اضطراب، افسردگی و استرس را کاهش می‌دهد. با انجام ماساژهای ملایم (همراه با روغن حامل)، به تعادل تنش‌ها و کنترل احساسات نوسانی که بارداری ایجاد می‌کند، کمک می‌کند. از سوی دیگر، به دلیل اثر ضد التهابی خود، ناراحتی پاهای خسته را از بین می‌برد. توجه مهم: در صورت داشتن حساسیت به هر یک از اجزای بهار نارنج، نباید از آن استفاده کرد. در صورت اصرار، این کار را حتماً تحت نظر پزشک انجام دهید.
در دوران شیردهی
استفاده از این اسانس در دوران شیردهی بی‌خطر است، مشروط بر اینکه به شکل طبیعی و خالص خود نباشد. یعنی باید با روغن حامل ترکیب شود یا در مقادیر کم استفاده شود. همچنین، می‌تواند به افزایش شیر مادر و رفع خستگی کمک کند.
برای نوزادان
از آنجایی که اسانس بهار نارنج یک محصول طبیعی است، می‌توان از آن برای نوزادان نیز استفاده کرد، اما نه به صورت موضعی، زیرا می‌تواند به برخی از اجزای آن واکنش آلرژیک ایجاد کند. این اسانس می‌تواند با پخش‌کننده محیطی برای کمک به ایجاد یک محیط آرام و آرامش‌بخش در زمانی که کودک بی‌قرار است، استفاده شود. علاوه بر این، به خوابیدن کودک کمک می‌کند.
رایحه درمانی با اسانس بهار نارنج
اسانس بهار نارنج دارای یک اثر آرام‌بخش قوی است که در رایحه درمانی بسیار استفاده می‌شود. به عنوان یک روش آرامش‌بخش، به تعادل و حفظ وضعیت جسمی و روحی کمک می‌کند. علاوه بر این، به روشی بسیار مفید روی کل بدن اثر گذاشته و یک محیط محرک، احساسی و عاشقانه ایجاد می‌کند. همچنین، روحیه را بالا می برد و وضعیت‌های هیجانی یا استرس را آرام می‌کند. می توان گفت بهار نارنج در رایحه درمانی راهی برای خودپالایی است و به از بین بردن افکار منفی و عادات ناخوشایند کمک می‌کند. به دلایلی که در بالا ذکر شد، آن را «اسانس ضد اضطراب» می‌نامند. اسانس بهار نارنج به خوبی با اسانس ترنج، مریم گلی، شمعدانی، یاس، اسطوخودوس و اسانس پرتقال قابل ترکیب است.
عوارض جانبی و موارد منع مصرف اسانس بهار نارنج
عوارض جانبی
- حساسیت به نور: عارضه جانبی اصلی اسانس بهار نارنج، حساسیت به نور آن (فتوتوکسیسیتی) است. بنابراین زمانی که به صورت موضعی استفاده می‌شود، نباید در معرض نور خورشید قرار بگیرید تا از لکه‌های ناخواسته جلوگیری شود.
- تحریک پوستی: چنانچه به صورت رقیق‌نشده استفاده شود، می‌تواند باعث تحریک پوست شود.
- واکنش‌های آلرژیک: در افراد حساس به هر یک از اجزای آن، ممکن است باعث ایجاد حساسیت و واکنش‌های آلرژیک شود.
موارد منع مصرف
- حساسیت‌های شناخته شده: زمانی که فرد به هر یک از اجزای بهار نارنج حساسیت دارد، باید از آن اجتناب کند.
- مشکلات گوارشی حاد: هنگامی که توسط افرادی که از کولیت، سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) یا زخم معده رنج می‌برند مصرف شود، عوارض حاد غیرقابل برگشتی ممکن است رخ دهد.
- کودکان زیر ۶ سال: مصرف آن در کودکان زیر ۶ سال توصیه نمی‌شود. برای نوزادان، استفاده موضعی توصیه نمی‌شود.
- بیماران خاص: از مصرف آن در بیماران مبتلا به هپاتوپاتی (مشکلات کبدی)، مشکلات گوارشی، آلرژی‌های مزمن، بیماری‌های تنفسی و سیستم عصبی خودداری شود.
- بارداری و شیردهی: در این دوران، با مشورت پزشک استفاده شود.
- قبل از خواب: به دلیل خواص محرکی، از مصرف آن در هنگام خواب اجتناب کنید.
- ایمنی: مایع و بخار آن قابل اشتعال است. در صورت بلعیده‌شدن و ورود به مجاری تنفسی ممکن است کشنده باشد.
نکات مهم در خرید و نگهداری اسانس بهار نارنج
نکات خرید
بازار اسانس بهار نارنج به دلیل کاربردهای گسترده‌ای که دارد، در حال رشد و توسعه است. بسیاری از تولیدکنندگان و فروشگاه‌ها، این محصول را در بسته‌بندی‌های مختلف و با کیفیت متفاوت عرضه می‌نمایند.
- خلوص و کیفیت: به طور کلی، روغن‌های با کیفیت خوب، یعنی ۱۰۰% خالص و غیرمخلوط با مواد دیگر را می‌توان در فروشگاه‌های تخصصی گیاهان طبیعی یافت. اسانس بهار نارنج مطلق خالص بسیار گران است و بنابراین معمول است که خرده‌فروشان این اسانس را با درجه تجاری و خلوص پایین بفروشند. هنگامی که اسانس ناخالص باشد، تأثیرگذاری آن کمتر و حتی ممکن است به دلیل وجود برخی از ناخالصی‌ها، کیفیت و طول عمر آن نیز کاهش پیدا کند. هنگام خرید، بسیار مهم است که تنها از منابع معتبر و قابل اعتماد خرید نمایید.
- منشأ تولید: درخت نارنج در مصر، فرانسه، مراکش، تونس و ایران رشد می‌کند، اما بهترین کیفیت اسانس بهار نارنج متعلق به فرانسه است. تونس از بزرگترین تولیدکنندگان این اسانس در جهان است و مراکش در رتبه بعدی قرار دارد. ایران نیز این اسانس را تولید می‌کند. برخی شرکت‌ها نیز اسانس بهار نارنج را از کشورهای اروپایی و آسیایی با مجوز سازمان غذا و دارو وارد می‌کنند.
- بسته‌بندی و حجم: این اسانس در بسته‌بندی‌های متنوعی عرضه می‌گردد، از جمله ۱، ۵، ۱۰ و ۲۵ گرمی، ۱۰۰، ۵۰۰ و ۱۰۰۰ گرمی، و حتی از ۳۰ میلی‌لیتر تا تناژ بالا یا در بسته‌بندی‌های ۲۰ کیلوگرمی.
- قیمت: قیمت این اسانس تحت تأثیر عواملی مانند کیفیت، روش استخراج، شرکت تولیدکننده، خلوص محصول و نوسانات بازار و نرخ ارز (برای محصولات وارداتی) است. معمولاً آن دسته از محصولاتی که کیفیت بالاتری دارند، قیمت بیشتری نیز دارند.
- مجوزها و استانداردها: برخی تولیدکنندگان، محصولات خود را با استاندارد ملی، سیب سبز سلامت و تأیید سازمان غذا و دارو عرضه می‌کنند که نشان‌دهنده کیفیت و اعتبار محصول است.
نحوه نگهداری
نگهداری صحیح اسانس بهار نارنج برای حفظ خواص و طول عمر آن ضروری است.
- ظرف نگهداری: آن را در یک بطری شیشه‌ای تیره نگهداری کنید و هرگز از پلاستیک استفاده نکنید، حتی اگر با روغن حامل مخلوط شده باشد. ظروف مصرفی باید نفوذناپذیر، مقاوم در برابر عوامل محیطی و متناسب با نوع ماده باشند.
- محل نگهداری: آن را در مکان‌های خنک و تاریک، دور از منابع گرما و نور نگهداری کنید. نور خورشید موجب از دست رفتن خواص اسانس خواهد شد.
- درب ظرف: حتماً در ظرفی که درب آن محکم بسته می‌شود نگهداری کنید، زیرا این اسانس‌ها بسیار فرار هستند و در معرض هوا خواص آنها از بین می‌رود یا تغییر می‌کند.
جدول مقایسه‌ای اسانس‌های استخراج شده از درخت نارنج
| ویژگی | اسانس بهار نارنج (نرولی) | روغن پتی گرین | روغن نارنج (پوست پرتقال تلخ) |
|---|---|---|---|
| اندام گیاهی | گل‌های درخت نارنج | برگ‌ها، شاخه‌ها، میوه‌های نارس | پوست میوه‌های رسیده |
| روش استخراج | تقطیر با بخار آب | تقطیر با بخار آب | پرس سرد |
| رایحه | گلی، شیرین، کمی تلخ، قوی | مشخص (معمولا سبز و چوبی) | مرکباتی، تازه، تلخ |
| رنگ | زرد کم‌رنگ، متمایل به قرمز در نور | مشخص | مشخص |
| کاربردهای اصلی | عطرسازی، آرایشی، دارویی، غذایی، آرام‌بخش | عطرسازی، آرایشی، آرام‌بخش (متفاوت از نرولی) | عطرسازی، غذایی، پاک‌کننده |
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. اسانس بهار نارنج چیست و از کجا به دست می‌آید؟ اسانس بهار نارنج که با نام اسانس نرولی نیز شناخته می‌شود، روغنی فرار است که از گل‌های درخت نارنج (پرتقال تلخ یا ترش) استخراج می‌شود. این استخراج عمدتاً از طریق فرآیند تقطیر با بخار آب صورت می‌گیرد.
۲. اسانس بهار نارنج چه بویی دارد؟ این اسانس دارای عطری گلی، شیرین و قوی است که برای اکثر مردم خوشایند است. همچنین دارای پس‌زمینه کمی تلخ است.
۳. آیا اسانس بهار نارنج برای پوست مفید است؟ بله، اسانس بهار نارنج خواص بسیاری برای پوست دارد. این اسانس انواع پوست را احیا می‌کند، به خصوص پوست‌های خشک، قرمز و تحریک‌شده. سلول‌سازی را تحریک کرده، به دفع سموم کمک می‌کند، خاصیت ارتجاعی پوست را افزایش می‌دهد و جای زخم‌ها، ترک‌های پوستی و چین و چروک را کاهش می‌دهد. همچنین خاصیت ضد التهابی و ضد عفونی‌کنندگی دارد و در پیشگیری از آکنه و جوش مؤثر است.
۴. چطور می‌توانم از اسانس بهار نارنج برای آرامش و کاهش استرس استفاده کنم؟ اسانس بهار نارنج به “اسانس ضد اضطراب” معروف است. می‌توانید چند قطره از آن را در دستگاه دیفیوزر یا بخور بریزید تا عطر آن در فضا پخش شود و باعث آرامش ذهن و کاهش استرس و اضطراب شود. همچنین، می‌توانید چند قطره رقیق شده با روغن حامل را روی شقیقه‌ها، پشت گردن یا کف دست‌ها ماساژ دهید.
۵. آیا می‌توان اسانس بهار نارنج را مصرف خوراکی کرد؟ بله، اسانس بهار نارنج در گریدهای خوراکی نیز تولید می‌شود و در صنایع غذایی کاربرد دارد. می‌توانید یک قطره از آن را در آب گرم، چای یا با عسل رقیق کرده و مصرف کنید. همچنین، در تهیه انواع نوشیدنی‌ها، مربا، شکلات و شیرینی‌جات نیز استفاده می‌شود.
۶. آیا اسانس بهار نارنج برای زنان باردار و شیرده ایمن است؟ در دوران بارداری، اسانس بهار نارنج به دلیل خواص آرام‌بخش و حداقل عوارض، توصیه می‌شود، به خصوص در دیفیوزر یا حمام درمانی. در دوران شیردهی نیز ایمن است، مشروط بر اینکه به صورت خالص نباشد و با روغن حامل رقیق شود. با این حال، همیشه توصیه می‌شود که قبل از استفاده در دوران بارداری و شیردهی، با پزشک خود مشورت کنید.
۷. چگونه باید اسانس بهار نارنج را نگهداری کرد؟ برای حفظ خواص اسانس بهار نارنج، آن را در بطری شیشه‌ای تیره و محکم بسته، در مکانی خنک و تاریک، دور از منابع گرما و نور مستقیم خورشید نگهداری کنید. این اسانس فرار است و در معرض هوا خواص خود را از دست می‌دهد.
۸. قیمت اسانس بهار نارنج چقدر است و به چه عواملی بستگی دارد؟ اسانس بهار نارنج معمولاً گران‌قیمت است. قیمت آن به عواملی مانند کیفیت، خلوص (اسانس‌های ۱۰۰٪ خالص گران‌تر هستند)، روش استخراج، شرکت تولیدکننده یا واردکننده و نوسانات بازار و نرخ ارز (برای محصولات وارداتی) بستگی دارد. برای خرید محصول با کیفیت، توصیه می‌شود به فروشگاه‌های معتبر مراجعه کنید.
۹. آیا اسانس بهار نارنج عوارض جانبی دارد؟ بله، عارضه جانبی اصلی آن حساسیت به نور (فتوتوکسیسیتی) است؛ بنابراین پس از استفاده موضعی، از قرار گرفتن در معرض نور خورشید خودداری کنید. همچنین، در افراد حساس ممکن است واکنش‌های آلرژیک ایجاد کند و نباید به صورت خالص و رقیق نشده روی پوست استفاده شود. مصرف آن برای کودکان زیر ۶ سال و افراد با مشکلات گوارشی حاد (مانند کولیت، IBS، زخم معده) یا بیماری‌های کبدی، تنفسی و عصبی مزمن توصیه نمی‌شود.
۱۰. بهترین نوع اسانس بهار نارنج متعلق به کدام کشور است؟ با اینکه درخت نارنج در کشورهای مختلفی مانند مصر، فرانسه، مراکش، تونس و ایران رشد می‌کند، اما بهترین کیفیت اسانس بهار نارنج متعلق به فرانسه است. تونس و مراکش نیز از بزرگترین تولیدکنندگان این اسانس به شمار می‌آیند.
