روغن اکالیپتوس: خواص درمانی و کاربرد آن در صابون‌ سازی طبیعی

روغن اکالیپتوس (Eucalyptus oil) روغنی ضروری است که از برگ‌های گونه‌های مختلف درخت اکالیپتوس، به ویژه Eucalyptus globulus، Eucalyptus radiata، و Eucalyptus camaldulensis استخراج می‌شود. برگ‌ها معمولاً خشک شده، خرد شده و تقطیر می‌شوند تا روغن استخراج شود. این درخت بومی استرالیا و جزایر اطراف است، اما امروزه در سراسر جهان از جمله هند، مراکش، اسپانیا، ایالات متحده، آفریقای جنوبی، برزیل، پرتغال، اسواتینی و چین کشت می‌شود. چین حدود ۷۵ درصد از روغن اکالیپتوس جهان را تولید می‌کند.

روغن اکالیپتوس مایعی بی‌رنگ تا زرد روشن است که بویی قوی، نافذ، چوبی و دارویی مانند دارد. طعم آن در ابتدا خنک کننده و سپس سوزاننده است. این روغن در دمای معمولی بدن ۳۷ درجه سانتی‌گراد بالاتر می‌رود. ترکیب اصلی فعال در روغن اکالیپتوس، اکالیپتول (معروف به ۱,۸-سینئول) است که اغلب بیش از ۷۰ درصد روغن را تشکیل می‌دهد. روغن اکالیپتوس حاوی ترکیبات شیمیایی گیاهی دیگری نیز مانند فلاونوئیدها، تانن‌ها، آلکالوئیدها، مونوترپن‌ها از جمله ترپینئول و پینن، آرومادندرن، سیترونلال، و لیمونن است.

ترکیبات فعال در اکالیپتوس

چندین ترکیب فعال در اکالیپتوس وجود دارد که به خواص درمانی آن کمک می‌کنند:

1. اوکالیپتول (1,8-سینئول): این ماده اصلی‌ترین جزء اسانس اکالیپتوس است و معمولاً بیش از 70 درصد از آن را تشکیل می‌دهد. در برخی گونه‌ها، محتوای اوکالیپتول بالا (60 درصد یا بیشتر) برای استخراج اسانس استفاده می‌شود. اوکالیپتول دارای خواص آنتی‌اکسیدانی، ضدالتهابی و ضددرد است. این ترکیب به مبارزه با عفونت‌های تنفسی توسط از بین بردن باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها کمک می‌کند. همچنین دارای خواص موکولیتیک است، به این معنی که می‌تواند مخاط را شکسته و رقیق کند و خروج آن را از مجاری هوایی آسان‌تر کند. اوکالیپتول به کاهش تورم در دستگاه تنفسی کمک کرده و تنفس را آسان‌تر می‌کند. این ترکیب ممکن است در کاهش علائم آسم نیز مؤثر باشد. تحقیقات نشان می‌دهند که اوکالیپتول می‌تواند سنتز ترکیبات پیش‌التهابی در سیستم ایمنی بدن را متوقف کند. همچنین می‌تواند به کاهش استرس پیش از عمل و کاهش فشار خون کمک کند. اوکالیپتول در آزمایشگاه فعالیت ضد ویروسی در برابر ویروس هرپس سیمپلکس نوع 1 (HSV-1) از خود نشان داده و ممکن است از ورود ذرات ویروس به سلول‌ها جلوگیری کند. سینئول (اوکالیپتول) به عنوان ماده فعال در داروهای بدون نسخه برای از بین بردن گرفتگی بینی به دلیل سرماخوردگی یا آنفولانزا شناخته شده است.
2. فلاوونوئید ها: اینها آنتی‌اکسیدان‌ های گیاهی هستند. برگ‌های اکالیپتوس منبع غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها، به‌ویژه فلاوونوئیدها هستند که از بدن در برابر استرس اکسیداتیو و آسیب رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کنند. فلاوونوئیدها در برگ اکالیپتوس یافت می‌شوند.
3. تانن‌ ها: این ترکیبات به کاهش التهابات کمک می‌کنند. تانن‌ها نیز در برگ اکالیپتوس وجود دارند.
4. لیمونن و آلفا-پینن: اینها از ترکیبات اصلی اسانس اکالیپتوس هستند.
5. پاراسیمن: یکی دیگر از ترکیبات عمده در اسانس اکالیپتوس طبیعی است.
6. آرومادندرن: ترکیبی است که می‌تواند در برابر میکروب‌های عامل گلودرد مؤثر باشد.
7. مونوترپن‌ها (مانند سینئول، ترپینئول، پینن): اینها مواد شیمیایی گیاهی موجود در روغن اکالیپتوس هستند.
8. اتانول و نوعی پلی‌ فنول: این ترکیبات می‌توانند با برخی باکتری‌های ایجادکننده حفره در دندان و برخی بیماری‌های لثه مقابله کنند.
9. سیترونلال: این ترکیب دارای اثرات ضدالتهابی و تعدیل‌کننده فعالیت سیستم ایمنی بدن است و ممکن است برای تسکین علائم آلرژی فصلی استفاده شود.
10. فلاوونوئید، آلکالوئید و تانن: روغن اکالیپتوس سرشار از این ترکیبات شیمیایی گیاهی است.
11. فنول و ترپنوئید: این ترکیبات در مصرف خوراکی اکالیپتوس حضور دارند و بر سطح قند خون تأثیر می‌گذارند.

این ترکیبات فعال به اکالیپتوس خواص ضد میکروبی، ضدالتهابی، ضددرد، خلط‌آور، دافع حشرات و تأثیرات مفید بر سیستم تنفسی، پوست و سلامت دهان می‌بخشند.

خواص و فواید روغن اکالیپتوس

روغن اکالیپتوس دارای خواص دارویی و درمانی متعددی است:

• خواص ضد میکروبی: شامل ضد باکتریایی، ضد قارچی و ضد ویروسی است. این خواص باعث می‌شود که برای مبارزه با عفونت‌ها، تمیز کردن و ضد عفونی کردن آلودگی‌های پوستی، و مقابله با پاتوژن‌های مقاوم به دارو مانند مایکوباکتریوم توبرکلوزیس و استافیلوکوک اورئوس مفید باشد. تحقیقات آزمایشگاهی فعالیت آن را در برابر شش سویه قارچی بیماری‌زا و نیز در برابر ویروس تبخال سیمپلکس نوع ۱ (HSV-1) نشان داده است.
• خواص ضد التهابی: اکالیپتول و سایر ترکیبات موجود در روغن اکالیپتوس دارای خواص ضد التهابی و مسکن هستند. این خواص به تسکین درد و التهاب مفاصل و عضلات کمک می‌کند. مطالعه‌ای نشان داد که استنشاق روغن اکالیپتوس پس از جراحی تعویض زانو، درد و فشار خون را کاهش داد. همچنین ممکن است به تسکین سردرد و دردهای ناشی از آفتاب‌سوختگی و سوختگی‌های جزئی کمک کند.
• سیستم تنفسی: اکالیپتوس به طور سنتی برای تسکین علائم سرماخوردگی, آنفولانزا, سرفه, گرفتگی بینی/احتقان, سینوزیت, گلودرد, برونشیت, آسم, ذات الریه, و رینیت آلرژیک استفاده می‌شود. اکالیپتول دارای خواص خلط‌آور (کمک به دفع مخاط)، ضد احتقان، و برونکودیلاتور (گشادکننده مجاری تنفسی) است که به پاکسازی مجاری تنفسی, کاهش التهاب و بهبود تنفس آسان‌تر کمک می‌کند. در طب سنتی برای درمان اختلالات تنفسی حاد و مزمن استفاده می‌شود. استنشاق بخار آن می‌تواند به نرم شدن غشاهای مخاطی و کمک به دفع آن‌ها کمک کند. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که اکالیپتول می‌تواند علائم آسم را بهبود بخشد، اما در برخی افراد ممکن است وضعیت را بدتر کند.
• بهداشت دهان و دندان: خواص ضد باکتریایی و ضد میکروبی آن ممکن است در مبارزه با میکروب‌های دهان که باعث بوی بد دهان می‌شوند, جلوگیری از ایجاد پلاک, و کمک به درمان ژنژیویت (التهاب لثه) موثر باشد. در خمیردندان‌ها و دهان‌شویه‌ها به عنوان ماده فعال استفاده می‌شود. جویدن آدامس حاوی اکالیپتوس می‌تواند به کاهش پلاک و ژنژیویت کمک کند.
• پوست و مو: در محصولات مراقبت از پوست و مو استفاده می‌شود. خواص ضد باکتریایی، ضد قارچی، ضد التهابی، و آنتی‌اکسیدانی آن می‌تواند به درمان آکنه و لکه‌ها, عفونت‌های پوستی, زخم‌ها, سوختگی‌های جزئی, آبله مرغان, زونا, تبخال, درماتیت, پسوریازیس, خشکی پوست, نیش حشرات, و بهبود جای زخم کمک کند. همچنین می‌تواند به درمان شوره سر و شپش سر کمک کند. استفاده از آن برای مو می‌تواند به بهبود رشد مو, براقیت و خاصیت ارتجاعی مو, و افزایش سرامید پوست و مو کمک کند. با این حال، یک منبع علمی کمی برای اثبات ادعای مفید بودن اکالیپتوس برای مو را ذکر می‌کند.
• دفع حشرات و جوندگان: اکالیپتوس یک دافع طبیعی حشرات و حشره‌کش است. روغن اکالیپتوس لیمویی (OLE) که حاوی PMD است، در فهرست مواد دافع موثر EPA قرار دارد. این روغن می‌تواند پشه‌ها, کنه‌ها, مگس‌ها, پروانه‌ها, بیدها, و سوسک‌ها را دور نگه دارد. همچنین می‌تواند جوندگان مانند موش را دفع کند.
• آرامش و تمرکز: استنشاق روغن اکالیپتوس می‌تواند باعث ایجاد احساس آرامش, کاهش استرس و اضطراب شود. همچنین می‌تواند به بهبود تمرکز، وضوح ذهنی و انرژی کمک کند. مطالعه‌ای نشان داد که استنشاق آن می‌تواند اضطراب پیش از عمل جراحی را کاهش دهد.
• تقویت سیستم ایمنی: برخی منابع به توانایی اکالیپتوس در تقویت سیستم ایمنی بدن و محافظت در برابر عفونت‌ها اشاره دارند. روغن آن می‌تواند پاسخ فاگوسیتیک سیستم ایمنی را تحریک کند.
• آنتی‌ اکسیدان: اکالیپتوس حاوی آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند فلاونوئیدها است که به محافظت از بدن در برابر استرس اکسیداتیو و آسیب رادیکال‌های آزاد کمک می‌کنند. به همین دلیل به عنوان نگهدارنده طبیعی مواد غذایی استفاده می‌شود.
• ضد انعقاد: در منابع ذکر شده است که روغن اکالیپتوس ممکن است خاصیت ضد انعقاد داشته باشد.
• کاهش تب: به طور سنتی برای کاهش تب استفاده می‌شود.
• دیابت: گفته می‌شود که به پیشگیری و کنترل دیابت کمک کرده و سطح قند خون را کاهش می‌دهد. با این حال، باید با احتیاط و زیر نظر پزشک استفاده شود، به ویژه در افرادی که داروهای دیابت مصرف می‌کنند.
• بهبود عملکرد مغز/حافظه: ممکن است با افزایش گردش خون در مغز، عملکرد شناختی و حافظه را تقویت کند.
• سنگ کلیه: ماساژ موضعی آن می‌تواند به تسکین درد ناشی از سنگ کلیه کمک کند.
• سرخک: می‌تواند به بهبود سریع‌تر سرخک کمک کند.
• عفونت مجاری ادراری و سوزاک: برگ‌های آن برای درمان عفونت مجاری ادراری، بیماری کولی باسیلوز و سوزاک مفید است.
• اسهال و سوء هاضمه: می‌تواند به درمان اسهال، دفع انگل‌ها و میکروب‌های روده, و کمک به سوء هاضمه کمک کند.
• خنک کننده طبیعی: در روزهای گرم سال یا برای کاهش گرمازدگی می‌تواند به خنک شدن بدن کمک کند.
• ضدعفونی کننده محیط و هوا: می‌تواند برای ضدعفونی کردن هوا در محیط‌های بسته و پر تردد, و به عنوان یک پاک کننده طبیعی کف و سطوح استفاده شود. در محصولات تمیز کننده EWG به عنوان ماده فعال وجود دارد.
• خوشبو کننده: به دلیل بوی قوی خود به عنوان خوشبو کننده در دستشویی، کفش‌ها، سطل‌های زباله و کمپوست استفاده می‌شود. در آروما لامپ‌ها، دیفیوزرها و اسپری‌ها استفاده می‌شود.

نحوه استفاده از روغن اکالیپتوس

منابع روش‌های مختلفی را برای استفاده از روغن اکالیپتوس ذکر می‌کنند:

• استنشاق: اضافه کردن چند قطره به دیفیوزر، پاشیدن چند قطره در حمام گرم، اضافه کردن چند قطره به کاسه آب داغ برای استنشاق بخار (بخور)، یا مالیدن چند قطره به دستمال یا پارچه برای استنشاق. آویزان کردن برگ‌های اکالیپتوس در حمام گرم نیز باعث آزاد شدن روغن و استنشاق آن می‌شود. استنشاق بخار آن باید حداقل ۵ دقیقه یا طبق توصیه پزشک انجام شود.
• استفاده موضعی: رقیق کردن چند قطره روغن اکالیپتوس با روغن حامل مانند روغن نارگیل، روغن بادام شیرین، روغن جوجوبا، روغن آرگان، یا روغن زیتون و مالیدن آن به ناحیه آسیب دیده یا پوست. می‌توان آن را به کرم‌ها, پمادها، یا لوسیون‌ها اضافه کرد. تست پچ قبل از استفاده موضعی برای بررسی حساسیت توصیه می‌شود.
• در محصولات: استفاده از محصولات حاوی روغن اکالیپتوس مانند خمیر دندان, دهان‌شویه‌ها, آدامس جویدنی, محصولات تمیز کننده, محصولات مراقبت از پوست و مو, دافع حشرات, قرص‌های مکیدنی, شربت‌های سرفه, و اسپری‌های بینی.
• مصرف خوراکی: منابع به طور جدی هشدار می‌دهند که روغن اکالیپتوس رقیق نشده بسیار سمی است و هرگز نباید به صورت خوراکی مصرف شود. حتی مقادیر کم مانند ۲-۳ میلی‌لیتر (کمتر از یک قاشق چای‌خوری) می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند سرگیجه، خواب‌آلودگی، از دست دادن کنترل عضلانی، حالت تهوع، استفراغ، درد شکم، اسهال، احساس خفگی، تشنج و کما شود. دوزهای ۵ میلی‌لیتر یا بیشتر از روغن ۱۰۰٪ خالص می‌تواند منجر به خاموشی سیستم عصبی و حتی مرگ شود. علائم مسمومیت ممکن است ۳۰ دقیقه تا ۴ ساعت پس از مصرف ظاهر شوند. چای یا دمنوش تهیه‌شده از برگ‌های خشک اکالیپتوس قابل مصرف است, اما باید اطمینان حاصل شود که با روغن اکالیپتوس اشتباه گرفته نشود. برخی منابع به استفاده از عصاره یا دم‌کرده برگ‌ها به صورت خوراکی برای دیابت، دفع انگل روده، و عفونت رحم اشاره می‌کنند. با این حال، احتیاط کلی در مورد مصرف خوراکی اکالیپتوس به طور کلی توصیه می‌شود.

خطرات و اقدامات احتیاطی روغن اکالیپتوس

• سمیت: همانطور که ذکر شد، مصرف خوراکی روغن اکالیپتوس رقیق نشده بسیار خطرناک و بالقوه کشنده است.
• استفاده موضعی: استفاده از روغن اکالیپتوس رقیق نشده به صورت موضعی می‌تواند باعث تحریک شدید پوست، احساس سوزش, واکنش‌های آلرژیک و درماتیت تماسی شود. حتی ایمنی استفاده موضعی از روغن رقیق‌شده نیز به طور کامل مشخص نیست. همیشه قبل از استفاده موضعی آن را با روغن حامل رقیق کنید (معمولاً ۱-۵٪ روغن اکالیپتوس در روغن حامل). تست پچ توصیه می‌شود.
• استنشاق: شواهد کافی برای اثبات ایمنی استنشاق روغن اکالیپتوس به عنوان آروماتراپی وجود ندارد. برخی شواهد استنشاق آن را با تشنج مرتبط می‌دانند.
• گروه‌های حساس: استفاده از روغن اکالیپتوس (خوراکی، موضعی، یا استنشاقی) برای نوزادان و کودکان (به خصوص زیر ۳ سال) توصیه نمی‌شود و احتمالاً ناامن است. گزارش‌هایی از تشنج و عوارض سیستم عصبی در نوزادان و کودکانی که در معرض آن قرار گرفته‌اند وجود دارد. استفاده در دوران بارداری و شیردهی توصیه نمی‌شود، زیرا اطلاعات قابل اعتماد کافی در مورد ایمنی آن وجود ندارد. زنان باردار باید با احتیاط و با رقت بالا استفاده کرده و از مصرف داخلی خودداری کنند. افراد مسن بالای ۶۵ سال باید از عرق رقیق شده استفاده کنند.
• تداخلات دارویی: روغن اکالیپتوس ممکن است با برخی داروها تداخل داشته باشد، از جمله داروهای دیابت (ممکن است قند خون را بیش از حد کاهش دهد)، آمفتامین‌ها (ممکن است سطح آن‌ها را در خون کاهش دهد)، پنتوباربیتال، و داروهایی که توسط کبد متابولیزه می‌شوند (ممکن است سرعت تجزیه آن‌ها را تغییر دهد). در صورت داشتن بیماری مزمن یا مصرف دارو، قبل از استفاده از اکالیپتوس با پزشک مشورت کنید.
• جراحی: توصیه می‌شود حداقل ۲ هفته قبل از جراحی برنامه‌ریزی شده، مصرف اکالیپتوس را متوقف کنید، زیرا ممکن است بر سطح قند خون تأثیر بگذارد.
• بیماری‌های التهابی دستگاه گوارش و کبد: منع مصرف در افراد دارای التهاب معده، روده، التهاب مجرای صفراوی و ناراحتی‌های کبد ذکر شده است.
• سرفه خشک: در سرفه بدون خلط از بخور اکالیپتوس استفاده نکنید، زیرا ممکن است وضعیت را بدتر کند.
• استفاده در بینی: محلول‌های روغنی آن نباید در فرآورده‌های تنفسی و بینی به کار روند، زیرا می‌تواند باعث تحریک مژک‌ها و ایجاد ذات‌الریه چرب شود.

استانداردها و تحقیقات:

روغن اکالیپتوس وضعیت GRAS (به طور کلی ایمن شناخته شده) را برای مصارف مورد نظر خود در مواد غذایی دارد که توسط FDA تأیید شده است. با این حال، این وضعیت فقط برای مقادیر بسیار کم است و استفاده کنترل نشده می‌تواند منجر به شرایط جدی شود. FDA خلوص یا کیفیت روغن‌های ضروری را نظارت یا تنظیم نمی‌کند. تحقیقات در مورد ایمنی و دوز مؤثر اکالیپتوس، به خصوص برای مصرف خوراکی و موضعی رقیق نشده، محدود است.

کاربردهای دیگر:

برگ‌های اکالیپتوس در تهیه چای و عرق گیاهی استفاده می‌شوند. همچنین در محصولات عطری مانند صابون‌ها و عطرها، شمع‌سازی و عود کاربرد دارد. برگ‌ها برای تزئین نیز استفاده می‌شوند. از روغن اکالیپتوس می‌توان برای تمیز کردن لکه‌ها، جدا کردن آدامس، و از بین بردن باقیمانده برچسب استفاده کرد.

به طور کلی، روغن اکالیپتوس دارای طیف گسترده‌ای از فواید بالقوه است، به ویژه برای سیستم تنفسی، تسکین درد، و خواص ضد میکروبی و ضد التهابی. با این حال، احتیاط شدید در مورد استفاده، به خصوص مصرف خوراکی و استفاده رقیق نشده موضعی، و همچنین استفاده در گروه‌های حساس مانند کودکان و زنان باردار، ضروری است. همیشه قبل از استفاده از روغن اکالیپتوس، به خصوص برای مقاصد درمانی، با یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی مشورت کنید.

کاربرد اسانس اکالیپتوس در صابون‌ سازی

در صابون‌ های طبیعی، اسانس اکالیپتوس به عنوان یک ماده ضدعفونی‌ کننده و ضدالتهاب عمل می‌کند که به پاکسازی پوست از آلودگی‌ ها و باکتری‌ ها کمک می‌کند. صابون‌هایی که حاوی این اسانس هستند، به ویژه برای پوست‌های مستعد آکنه و چرب بسیار مفید هستند، زیرا اکالیپتوس به کاهش چربی‌های اضافی پوست و تسکین التهابات کمک می‌کند. همچنین، استفاده از این اسانس در صابون‌ های ضد آکنه می‌تواند باعث بازسازی پوست و جلوگیری از بروز مجدد جوش‌ها شود.

هیدروسل اکالیپتوس: یک جایگزین عالی

هیدروسل اکالیپتوس تمامی فواید و خواص اسانس روغنی اکالیپتوس را به شکل غیرسوزنده ارائه می‌دهد و می‌تواند بدون نیاز به رقیق‌سازی، به جای آب در فرمولاسیون صابون‌ها استفاده شود. این ماده همه‌کاره برای تونرهای آکنه، پاک‌کننده‌ها، دئودرانت‌ های طبیعی و اسپری‌های تسکین‌دهنده بسیار مناسب است و تاثیر شگفت‌انگیزی در بهبود وضعیت پوست دارد.

در نتیجه، اسانس اکالیپتوس با داشتن طیف وسیعی از خواص مفید، یک انتخاب عالی برای صابون‌ سازان است که به دنبال ایجاد محصولات طبیعی با خواص درمانی برای پوست هستند.

عصاره برگ اکالیپتوس

عصاره برگ اکالیپتوس دارای خواص ضد عفونی کننده، پاک کننده، قابض، ضد التهابی و محرک گردش خون است. عصاره اکالیپتوس در مراقبت از پوست، اصلاح، شامپو و نرم کننده استفاده می شود.