اسانس رزماری در محصولات آرایشی: خواص، ترکیبات و روش استفاده

اسانس رزماری سرشار از انواع آنتی اکسیدان ها و مواد ضد التهابی است و درد عضلانی را کاهش می دهد. اسانس روغنی رزماری اغلب به انواع لوسیون، صابون و کرم ها که در درجه نخست برای پوست چرب، مستعد آکنه و پیر است استفاده می شود.

هیدروسل رزماری فواید یکسانی با اسانس روغنی دارد و می تواند در انواع فرمولاسیون ها به منظور افزایش تاثیر به جای آب استفاده شود. هیدروسل رزماری سرشار از انواع مواد مغذی است که از پوست در مقابل UV و تخریب رادیکال آزاد محافظت می کند، جوش های سرسیاه، اندازه منافذ و روغن مازاد را کاهش می دهد و پوست را سفت می کند. هیدروسل رزماری می تواند به عنوان یک تونر صورت یا خوشبو کننده بدن به صورت رقیق نشده استفاده شود.

توصیف کلی اسانس رزماری

یک درختچه کوچک همیشه سبز با برگهای ضخیم معطر و خطی؛ تا ارتفاع حدود 2 متر؛ بومی منطقه مدیترانه است که در سراسر جهان (کالیفرنیا، انگلستان، فرانسه، اسپانیا، پرتغال، مراکش، چین و غیره) کشت می شود. قسمت مورد استفاده، برگ خشک است که ادویه را تامین می کند. روغن رزماری (Rosemary oil) با تقطیر بخار از رویه های گل تازه تهیه می شود. کشورهای عمده تولید کننده روغن (oil-producing) عبارتند از اسپانیا، فرانسه و تونس.

ترکیبات شیمیایی رزماری

ترکیبات شیمیایی مختلفی در رزماری و اسانس آن ذکر شده‌اند:

• اسید کارنوسیک (Carnosic Acid): این ترکیب به عنوان یکی از مواد اصلی و قوی در رزماری شناخته شده است. منابع به اثرات ضد التهابی، آنتی اکسیدانی، ضد میکروبی و توانایی آن در ترمیم پوست و بافت اشاره دارند. همچنین ممکن است در کاهش رشد سلول‌های سرطانی نقش داشته باشد.
• اسید رزمارینیک (Rosmarinic Acid): این نیز یک ترکیب مهم در رزماری است. رزمارینیک اسید به عنوان یک ترکیب پلی فنلی شناخته می‌شود و دارای اثرات ضد التهابی، آنتی اکسیدانی، ضد میکروبی و ضد ویروسی قوی است. این ترکیب می‌تواند به گشاد شدن رگ‌ها کمک کرده و در تنظیم فشار خون و کاهش علائم آلرژی مؤثر باشد. همچنین ممکن است اثراتی مشابه انسولین بر قند خون داشته باشد.
• کارنوسول (Carnosol): این ترکیب نیز در کنار اسید کارنوزیک و اسید رزمارینیک به عنوان یکی از مواد قوی موجود در رزماری با اثرات ضد التهابی، آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی ذکر شده است.
• اورسولیک اسید (Ursolic Acid): این اسید در پودر خشک برگ رزماری یافت شده و ممکن است در بهبود عملکرد شناختی نقش داشته باشد.
• سالیسیلات (Salicylate): رزماری حاوی ترکیبی شیمیایی بسیار شبیه به آسپرین به نام سالیسیلات است که ممکن است در افراد حساس به آسپرین واکنش ایجاد کند.
• ترپن‌ها (Terpenes) و اجزای فنولی (Phenolic Components): اسانس رزماری حاوی ترپن‌ها و اجزای فنولی است. رزمارینیک اسید و اسید کارنوزیک از جمله ترکیبات فنلی هستند که قبلاً ذکر شدند. این اجزا ممکن است خواص ضد میکروبی داشته باشند که به کاهش رشد برخی از مخمرهای دخیل در شوره سر کمک می‌کند.
• پلی فنل‌ها (Polyphenols): در چای رزماری پلی فنل‌هایی وجود دارند که می‌توانند متابولیسم را افزایش داده و به چربی‌سوزی کمک کنند. رزمارینیک اسید نیز یک ترکیب پلی فنلی است.
• فیتوکمیکال‌ها (Phytochemicals): این ترکیبات در رزماری یافت می‌شوند و می‌توانند به تنظیم عملکرد کبد کمک کنند.
• اسانس رزماری: اسانس رزماری خود به عنوان یک ترکیب غلیظ از بخش روغنی گیاه است که با تقطیر استخراج می‌شود. این اسانس حاوی بیشترین غلظت خواص گیاه است و دارای بوی مشخص و قوی، رنگ روشن و گرانروی مانند آب است. اسانس رزماری در منابع به طور مکرر به عنوان عامل اصلی بسیاری از خواص درمانی گیاه ذکر شده است، از جمله تحریک مغز، بهبود حافظه، کاهش استرس و اضطراب، افزایش هوشیاری، بهبود عملکرد تنفسی، کمک به سلامت مو و پوست سر و تسکین درد. با این حال، به دلیل غلظت بالا، استفاده مستقیم و رقیق‌نشده آن روی پوست ممکن است باعث حساسیت شود و مصرف خوراکی آن توصیه نمی‌شود.

این ترکیبات به رزماری خواص مختلفی از جمله ضد التهابی، آنتی اکسیدانی، ضد میکروبی، تقویت کننده حافظه و تمرکز، محرک رشد مو، تسکین دهنده درد و کاهش دهنده استرس می‌بخشند.

فارماکولوژی و فعالیت های بیولوژیکی اسانس رزماری

عصاره رزماری دارای خواص آنتی اکسیدانی قابل مقایسه با هیدروکسی آنیزول بوتیله (BHA) و هیدروکسی تولوئن بوتیله (BHT) است. اسید کارنوزیک (carnosic acid) و اسید لابیاتیک (labiatic acid) به عنوان اجزای فعال گزارش شده اند. به این ترتیب، ترکیبات و عصاره‌های رزماری پتانسیل‌هایی را به‌عنوان عوامل شیمیایی پیشگیرانه، محافظت‌کننده رادیواکتیو، محافظت‌کننده عصبی (neuroprotective)، ضد جهش‌زا (antimutagenic)، ضد کبدی  (antihepatotoxic) و ضد زخم‌زایی (antiulcerogenic) نشان می‌دهند.

روغن و عصاره رزماری دارای فعالیت ضد میکروبی (باکتری ها و قارچ ها) هستند. اسید اورسولیک همچنین دارای فعالیت تریپانوسیدال (trypanocidal activity) در شرایط آزمایشگاهی است.

فعالیت های CNS برای رزماری گزارش شده است. به عنوان مثال، هنگامی که به صورت خوراکی یا استنشاقی تجویز می شود، فعالیت حرکتی موش ها را تحریک می کند و اعتقاد بر این است که سینئول (cineole) اصل فعال (active principle) است. عصاره های آبی و اتانولی اندام های هوایی باعث کاهش خروج مورفین در موش ها شد. در حالی که عطر روغن فرار به طور قابل توجهی کیفیت حافظه و عملکرد شناختی را در افراد آزمایش شده بالینی افزایش داد.

دیوسمین (Diosmin) در کاهش نفوذپذیری و شکنندگی مویرگی و همچنین سمیت کمتری (JIANGSU) قویتر از روتین گزارش شده است. نشان داده شده است که یک مشتق رزماریسین (rosmaricine derivative) (O,O,N-trimethylrosmaricine) در شرایط آزمایشگاهی و همچنین فعالیت ضددردی متوسطی اثرات محرک عضلات صاف را نشان می‌دهد. عصاره رزماری و روغن فرار گزارش شده است که التهاب ریه را کاهش می دهد و گیرنده گامای فعال شده با تکثیر پراکسی زوم (PPARgamma) را فعال می کند، که ممکن است به فعالیت ضد التهابی کمک کند. عصاره رزماری همچنین فعالیت های بازدارنده ای در برابر اوره آز نشان داده است و رسمانول به عنوان عامل فعال شناخته شد. فعال شدن PPARgamma ممکن است مسئول اثر هیپوگلیسمی عصاره رزماری باشد. با این حال، آزمایش‌های قبلی روی خرگوش‌ها نشان داد که رزماری اثر هیپرگلیسمی و کاهش انسولین دارد.

گزارش شده است که گلنیکال های رزماری بر روی مجاری صفراوی و روده های کوچک اسپاسمولتیک بوده و دارای اثر اینوتروپیک مثبت بوده و جریان کرونری را افزایش می دهند. فارماکولوژی رزماری نیز بررسی شده است.

سم شناسی اسانس رزماری

گزارش شده است که روغن رزماری برای پوست انسان غیر تحریک‌کننده و غیرحساس‌کننده است، اما اگر رقیق‌نشده استفاده شود، برای پوست خرگوش نسبتاً تحریک‌کننده است. با این حال، یک گزارش اخیر از یک مورد درماتیت تماسی (contact dermatitis) شدید ناشی از رزماری در یک مرد اروپایی 53 ساله وجود دارد.

اسانس رزماری

اسانس رزماری مایعی غلیظ است که از گیاه معطر رزماری استخراج می‌شود و “جوهر” گیاه اصلی محسوب می‌شود. این اسانس دارای بیشترین غلظت خواص گیاه است.

ویژگی‌های فیزیکی: اسانس رزماری رنگ روشن و گرانروی (ویسکوزیته) مانند آب دارد. بوی آن مشخص و قوی است.

فرایند تهیه: اسانس رزماری به شکل صنعتی و معمولاً از طریق تقطیر با بخار به دست می‌آید. در این روش، بخار آب از روی گیاه رزماری عبور داده می‌شود و اسانس آن وارد فاز بخار شده، سپس چگالش (کندانس) شده و قابل جمع‌آوری می‌شود. بازده این فرایند حدود یک تا دو درصد است. تولید آن در خانه نیز امکان‌پذیر است. اسانس‌ها بسیار غلیظ هستند.

تفاوت اسانس رزماری با روغن رزماری

روغن رزماری با اسانس رزماری متفاوت است و حاوی ترکیبات مختلف در غلظت‌های گوناگون است. روغن‌های گیاهی معمولاً با قرار دادن گیاه در یک روغن حامل (مانند زیتون یا نارگیل) و حرارت غیر مستقیم تهیه می‌شوند و غلظت کمتری نسبت به اسانس دارند.

کاربردها و خواص اسانس رزماری

اسانس رزماری کاربردهای فراوانی دارد، از جمله در آروماتراپی (رایحه درمانی)، ماساژ، عطرسازی، صابون‌سازی، محصولات مراقبت از پوست و مو، و محصولات آرایشی و بهداشتی. در صنایع غذایی نیز به عنوان ادویه و نگهدارنده استفاده می‌شود. برخی از خواص ذکر شده برای اسانس رزماری (یا روغن رزماری که در برخی منابع هم‌معنی استفاده شده است):

• تحریک مغز و بهبود عملکرد شناختی: به افزایش فعالیت ذهنی، شفافیت فکر، بینش، هوشیاری، تمرکز و به یادآوری اطلاعات کمک می‌کند. استنشاق آن می‌تواند از نابودی استیل کولین جلوگیری کند.
• کاهش استرس و اضطراب: به کاهش سطح استرس و تنش عصبی کمک می‌کند. استنشاق آن می‌تواند سطح کورتیزول (هورمون استرس) را کاهش دهد.
• سلامت مو و پوست سر: برای بهبود سلامت مو و پوست سر مورد استفاده قرار می‌گیرد. به تحریک رشد مو کمک می‌کند و ممکن است در درمان آلوپسی آندروژنتیک (کچلی با الگوی مردانه/زنانه) مؤثر باشد. ممکن است با جلوگیری از تولید تستوسترون یا افزایش جریان خون به پوست سر عمل کند. همچنین ممکن است به درمان آلوپسی آره‌آتا (کچلی سکه‌ای) کمک کند. خواص ضد میکروبی آن ممکن است به کاهش رشد مخمرهای دخیل در شوره سر کمک کند. در یک مطالعه، استفاده رقیق شده آن باعث افزایش ضخامت مو مشابه ماینوکسیدیل شد و خارش کمتری ایجاد کرد.
• کاهش درد و التهاب: در طب سنتی به عنوان مسکن و ضد درد استفاده می‌شود. ممکن است به کاهش درد اسکلتی عضلانی و التهاب بافتی کمک کند. در یک تحقیق، ماساژ با مخلوط این اسانس به کاهش درد شانه بیماران سکته مغزی کمک کرد. در مطالعه حیوانی نسبت به استامینوفن و داروهای ضد درد معمولی مؤثرتر بود.
• حمایت از عملکرد تنفسی: به تسکین خستگی و حمایت از عملکرد تنفسی کمک می‌کند. استنشاق آن می‌تواند خلط‌آور باشد.
• کمک به سلامت کبد و گوارش: ممکن است به تقویت کبد و کیسه صفرا کمک کند. فیتوکمیکال‌های موجود در آن می‌توانند عملکرد کبد را تنظیم کنند. ممکن است به بهبود سوء هاضمه، یبوست، نفخ و اسپاسم شکمی کمک کند.
• ضد میکروبی: خواص ضد میکروبی آن به مهار رشد برخی باکتری‌ها کمک می‌کند. می‌تواند به عنوان حشره‌کش طبیعی نیز استفاده شود.
• دیابت: ترکیبات آن ممکن است در کنترل سطح قند خون در افراد دیابتی مؤثر باشند و اثراتی مشابه انسولین داشته باشند.
• سلامت پوست: می‌تواند در درمان آکنه و جوش مؤثر باشد.

نحوه استفاده از اسانس رزماری

اسانس رزماری معمولاً به صورت موضعی یا از طریق رایحه درمانی (استنشاق) استفاده می‌شود. برای استفاده موضعی، توصیه می‌شود آن را با یک روغن حامل مانند روغن جوجوبا، نارگیل یا بادام شیرین رقیق کنید. می‌توان چند قطره از آن را به شامپو یا نرم‌کننده اضافه کرد. برای رایحه درمانی می‌توان آن را در پخش‌کننده اسانس ریخت، روی پارچه یا دستمال ریخت، یا مستقیماً از بطری استنشاق کرد. هنگام استفاده موضعی، آزمایش روی قسمت کوچکی از پوست برای جلوگیری از واکنش‌های نامطلوب توصیه می‌شود.

احتیاطات مصرف اسانس رزماری

اسانس رزماری بسیار غلیظ است. مصرف خوراکی اسانس رقیق‌نشده یا مقادیر زیاد برگ گیاه می‌تواند خطرناک باشد و به طور کلی توصیه نمی‌شود. در حالی که مقادیر کمی از روغن درجه غذایی گاهی در صنایع غذایی استفاده می‌شود، بهتر است از مصرف خوراکی اسانس خودداری شود. می‌تواند باعث تحریک پوست یا واکنش‌های آلرژیک شود. از تماس آن با چشم، صورت، غشاهای مخاطی و پوست آسیب دیده خودداری شود. در صورت بروز تحریک، استفاده باید متوقف شود. استنشاق آن نزدیک نوزادان و کودکان خردسال باید با احتیاط انجام شود.

در نهایت، اسانس رزماری یک محصول غلیظ با خواص درمانی و آرایشی متعدد است که عمدتاً برای استفاده موضعی و استنشاقی در نظر گرفته شده است.

رزماری در طب سنتی

از قدیم الایام در اروپا به عنوان مقوی، محرک و ضد نفخ و در درمان سوء هاضمه (سوء هاضمه)، دردهای معده، سردرد، سرماخوردگی سر و فشارهای عصبی استفاده می شده است. در چین، گیاه رزماری (برگ‌ها و شاخه‌ها) برای قرن‌ها در درمان بیماری‌های منفرد، به‌ویژه سردرد استفاده می‌شود. برای پیشگیری از طاسی از مخلوطی از گیاه رزماری (rosemary herb) و بوراکس (borax) استفاده می شود. فرمول مشابهی نیز در طب عامیانه اروپا برای پیشگیری از پوست سر و شوره سر (GRIEVE) استفاده می شود. استفاده از رزماری در سرطان ها گزارش شده است.

رزماری می تواند به عنوان منبع آنتی اکسیدان های طبیعی عمل کند.

عصاره رزماری

عصاره رزماری از سوزن های رزماری ساخته می شود و سرشار از خواص آنتی اکسیدان، ضد میکروبی و ضد التهابی است. این عصاره قدرت یا رایحه اسانس روغنی رزماری را ندارد و آن را یک افزودنی غیر معطر به انواع روغن ها و کرم های صورت جهت درمان آکنه و رفع اثرات پیری و پوست چرب استفاده می شود.

عصاره اولئورزین رزماری چیست؟

عصاره اولئورزین رزماری (ROE) یک عصاره طبیعی است که از گیاه رزماری ( rosemary plant) به دست می آید. در صابون سازی، چندین هدف را دنبال می کند:

خواص آنتی اکسیدانی:

ROE به دلیل خواص آنتی اکسیدانی قوی خود شناخته شده است. این کمک می کند تا روغن های مورد استفاده در فرمولاسیون صابون از فاسد شدن (rancid) جلوگیری کند و عمر مفید صابون را افزایش دهد.

مبارزه با DOS (لکه های نارنجی ترسناک):

این عصاره در مبارزه با DOS موثر است، یک مشکل رایج که در آن صابون به دلیل اکسیداسیون روغن، لکه های نارنجی ایجاد می کند. آنتی اکسیدان های ROE این مشکل را کاهش داده و ظاهر و کیفیت صابون را حفظ می کنند.

افزایش زمان ماندگاری:

با جلوگیری از قهوه ای شدن ( turning brown) و فاسد شدن روغن ها، ROE به افزایش ماندگاری فرمولاسیون صابون کمک می کند. به ویژه در محافظت از روغن ها در برابر اکسیداسیون و حفظ تازگی آنها مفید است.

استفاده در سایر محصولات:

جدا از صابون سازی، ROE را می توان در لوسیون ها، کرم ها و مرهم استفاده کرد. به نسبت های مشابه در صابون سازی اضافه می شود و قبل از فرمولاسیون در فاز روغنی گنجانده می شود.

به طور خلاصه، عصاره اولئورسین رزماری یک ماده طبیعی با ارزش برای صابون سازان است که دارای مزایای آنتی اکسیدانی است که باعث افزایش کیفیت و طول عمر صابون های دست ساز می شود.

مراجع: