روغن تخم رازیانه به دلیل دارا بودن ترکیبات آنتی اکسیدانی و ضدالتهابی، یکی از افزودنی های مفید در صابون سازی و مراقبت از پوست محسوب می شود. این روغن می‌تواند به بهبود کیفیت صابون با افزودن رایحه‌ای ملایم و گیاهی کمک کند و همچنین خواص ضدباکتری و ضدقارچی آن به پاکسازی و حفظ سلامت پوست کمک می‌کند. روغن تخم رازیانه سرشار از ویتامین C و مواد مغذی است که می تواند به بازسازی پوست و کاهش التهابات پوستی کمک کند. همچنین، خواص ضدپیری این روغن می تواند به کاهش چین و چروک‌های ریز و جوانسازی پوست کمک کند.
زیستگاه رازیانه
رازیانه (Fennel) گیاهی بومی منطقه مدیترانه است. امروزه در سراسر جنوب اروپا و همچنین در مناطق مناسب از نظر آب و هوایی در اروپای مرکزی کشت می‌شود. علاوه بر این، در مصر، بخش‌هایی از آمریکای جنوبی و آسیا تا چین و هند نیز کشت می‌شود.
توصیف رازیانه
رازیانه یک درختچه دوساله یا چند ساله به ارتفاع دو متر است و به تیره چتریان (Apiaceae) تعلق دارد. چترهای آن به حداکثر عرض 15 سانتی متر می رسند و تا 25 بخش با تعداد زیادی گل کوچک و منفرد به رنگ زرد تیره تشکیل می دهند. این گیاه از تیرماه تا مرداد گل می دهد. ساقه آن شیاردار، مغزدار و در یک سوم بالایی دارای پوشش مایل به آبی است. برگ‌های آن دو تا سه بار شانه‌ای با نوک‌های ظریف به طول سه تا هفت سانتی‌متر و عرض تقریباً یک میلی‌متر هستند. رازیانه میوه‌های بیضی شکل و کشیده به رنگ سبز مایل به زرد تا قهوه‌ای مایل به زرد (schizocarps) تولید می‌کند که به بذرچه‌هایی به طول حدود 1 سانتی‌متر تقسیم می‌شوند. این گیاه همیشه میوه‌هایی با درجه رسیدگی متفاوت دارد، زیرا چترهایی که زودتر شکوفه می دهند زودتر نیز می رسند. هر بذرچه دارای پنج خط برجسته به رنگ روشن‌تر و چهار ناحیه تیره‌تر در بین آن‌ها است.
رازیانه (Foeniculum vulgare ssp. vulgare) در سه نوع مختلف وجود دارد: var. vulgare = رازیانه تلخ، var. dulce = رازیانه شیرین و var. azoricum = رازیانه غده‌ای. برای مصارف پزشکی و درمانی، از میوه‌های سرخ شده رازیانه تلخ (foeniculi amari fructus) و به ندرت از رازیانه شیرین (foeniculi dulcis fructus) استفاده می‌شود.
کشت رازیانه
رازیانه برای رشد به خاک غنی و آهکی در مکان‌های گرم و آفتابی نیاز دارد.
استخراج اسانس رازیانه
برای استخراج اسانس، ابتدا دانه‌های شوید با بخار آب تصفیه می‌شوند تا اسانس روغنی از آن‌ها جدا شود. سپس دانه‌ها آسیاب شده و اسانس با استفاده از اتر نفتی در دستگاه سوکسله (Soxhlet extractor) استخراج می‌شود. نتیجه این فرآیند، اسانس سبز تیره رنگی است که حدود 16.5 درصد وزن دانه‌ها را تشکیل می‌دهد.
رنگ روغن تخم رازیانه
روغن سبز تیره (Dark-green oil)
بوی روغن تخم رازیانه
- طعمی تیپیک از رازیانه (Fennel)
- طعمی از بادیان (Anise)
- سبز، معطر، شیرین
طعم روغن تخم رازیانه
- معطر
- تند
- شیرین
ترکیب شیمیایی اسیدهای چرب روغن تخم رازیانه
| اسید چرب | محتوای اسیدهای چرب | محتوای اسیدهای چرب |
|---|---|---|
| پالمیتیک اسید (Palmitic acid) | 4 | 4 |
| اسید پتروسلینیک (Petroselinic acid) | 60 | 60 |
| اولئیک اسید (Oleic acid) | 22 | 14 |
| لینولئیک اسید (Linoleic acid) | 14 | 14 |
میزان بالای اسید پتروسلینیک (petroselinic acid) (60%) قابل توجه است.
سایر مواد تشکیل دهنده روغن تخم رازیانه
| فارسی | انگلیسی |
|---|---|
| مشتقات فنیل پروپان (ترانس-آنتول، استراگول) | Phenylpropane derivatives (trans-anethole, estragole) |
| اسیدهای فنول کربوکسیلیک (عمدتاً مشتقات اسید کینیک) | Phenolcarboxylic acids (mainly quinic acid derivatives) |
| مونوترپن ها (فنچون، لیمونن)، کومارین ها، فورانوکومارین ها، استروئیدها | Monoterpenes (fenchone, limonene), coumarins, furanocoumarins, sterols |
| فلاونول ها (مشتقات کامپفرول و کوئرستین) | Flavonoids (kaempferol and quercetin derivatives) |
توضیحات:
- ترانس-آنتول یک ترکیب آلی است که در بادیان رومی و سایر گیاهان یافت می شود.
- استراگول یک ترکیب آلی است که در اسانس رازیانه و سایر گیاهان یافت می شود.
- اسید کینیک یک ترکیب آلی است که در قهوه، سیب و سایر میوه ها و سبزیجات یافت می شود.
- فنچون یک ترکیب آلی است که در رازیانه و سایر گیاهان یافت می شود.
- لیمونن یک ترکیب آلی است که در پوست مرکبات یافت می شود.
- کومارین ها یک دسته از ترکیبات آلی هستند که در بسیاری از گیاهان یافت می شوند.
- فورانوکومارین ها یک دسته از ترکیبات آلی هستند که در برخی از گیاهان یافت می شوند.
- استروئیدها یک دسته از ترکیبات آلی هستند که شامل کلسترول و هورمون های جنسی می باشند.
- فلاونول ها یک دسته از ترکیبات آلی هستند که در بسیاری از میوه ها و سبزیجات یافت می شوند.
- کامپفرول یک ترکیب آلی است که در چای، سیب و سایر میوه ها و سبزیجات یافت می شود.
- کوئرستین یک ترکیب آلی است که در پیاز، سیب و سایر میوه ها و سبزیجات یافت می شود.
مشخصات فیزیکی اسانس رازیانه
- شاخص انکسار: 1.4795 تا 1.480
- چگالی: 0.9304
- عدد یدی: 99
- عدد صابونی شدن: 181
- نقطه انجماد: -2 درجه سانتیگراد
- مواد غیرقابل صابونی شدن: 3 تا 4 درصد
کاربردهای روغن رازیانه
روغن تخم رازیانه در حوزه دارویی و پزشکی
روغن رازیانه دارای خواص خلط آور، ضد تشنج، خلط آور (Expectorant)، ضد نفخ (Carminative) و ضد التهاب است. طعم شیرین رازیانه تلخ شبیه به بادیان بوده و عمدتا به دلیل وجود آنِتول (Anethole)، جزئی از روغن فرار آن، می باشد.
روغن تخم رازیانه به عنوان خلط آور
روغن رازیانه تلخ حاوی 50 تا 70 درصد آنتول است که به اعتقاد برخی، دارای اثرات ترشح آور (Secretolytic) و ضد اسپاسم (Spasmolytic) بوده و تا 15 درصد فنچون (Fenchone) نیز در روغن فرار آن وجود دارد. فنچون از رشد باکتری و قارچ جلوگیری می کند. اثر روغن رازیانه بر مجاری تنفسی سه جانبه است: باعث شل شدن عضلات برونش، تحریک حرکت مژک ها در مجاری تنفسی و رقیق سازی ترشحی لایه مایع که مخاط غلیظ را خارج می کند، می شود. بنابراین، این روغن می تواند به عنوان درمانی برای سرفه و سرماخوردگی به کار رود.
روغن تخم رازیانه به عنوان بادشکن
در صورت بروز مشکلات سوء هاضمه، روغن رازیانه باعث تحریک تحرک دستگاه گوارش می شود. دوزهای بالاتر خاصیت ضد اسپاسم (Antispasmodic) بر روی عضلات صاف این اندام ها داشته و این روغن را می توان برای کمک به کاهش نفخ (به خصوص در نوزادان) و در موارد ناراحتی های قاعدگی و اختلالات گوارشی به کار برد.
کاربرد خارجی روغن تخم رازیانه
روغن رازیانه به صورت موضعی برای درمان تحریکات پوستی، التهاب ملتحمه (Conjunctivitis) و التهاب پلک استفاده می شود.
عوارض جانبی احتمالی
فنچون (Fenchone)
کودکان خردسال، نوزادان و زنان باردار فقط باید از روغن رازیانه به صورت رقیق شده استفاده کنند، زیرا دوزهای بالاتر فنچون ممکن است منجر به تنگی نفس حاد و تحریک شود. افراد مبتلا به صرع و کسانی که به کرفس آلرژی دارند، به هیچ وجه نباید از روغن رازیانه استفاده کنند. در دوران بارداری، رازیانه شیرین منع مصرف دارد، زیرا یکی از اسانس های روغنی است که ممکن است باعث زایمان زودرس شود و به همین دلیل باید از آن اجتناب کرد.
واکنش های آلرژیک روغن تخم رازیانه
بخش اسانس روغنی که در حین استخراج جدا می شود، ممکن است منجر به واکنش های آلرژیک پوستی و مجاری تنفسی شود. در صورتی که جداسازی به طور کامل انجام نشده باشد، این عوارض جانبی ناخواسته ممکن است رخ دهد.
روغن تخم رازیانه (fennel seed oil) که از فرایند پرس سرد بدست می آید غنی از ویتامین C، پتاسیم، کلسیم و آهن است. روغن تخم رازیانه آنتی باکتریال، شتاب دهنده باز تولید پوست و تقویت کننده کلاژن سالم است. روغن تخم رازیانه در انواع روغن های صورت برای پوست بالغ و آبزدایی شده و درمان آکنه استفاده می شود.
