روغن بذر گلرنگ یکی از مواد محبوب در صابون سازی طبیعی است که به دلیل خواص فوق‌العاده‌اش برای پوست مورد توجه قرار می‌گیرد. این روغن سبک و غنی از اسیدهای چرب ضروری، به ویژه اسید لینولئیک، است که به حفظ رطوبت و نرمی پوست کمک می‌کند. در ساخت صابون گیاهی، روغن بذر گلرنگ علاوه بر بهبود لطافت و بافت صابون، می‌تواند به تنظیم چربی طبیعی پوست کمک کند و برای پوست‌های خشک و حساس بسیار مفید است. از دیگر فواید این روغن می‌توان به ویژگی‌های ضد التهابی و کمک به کاهش جوش‌ها و التهابات پوستی اشاره کرد. به همین دلیل، استفاده از روغن بذر گلرنگ در صابون‌های دست‌ساز، گزینه‌ای عالی برای تولید محصولات مراقبت از پوست با کیفیت بالا محسوب می‌شود.
فواید روغن بذر گلرنگ در صابون‌سازی و برای پوست:
- حفظ رطوبت و نرمی پوست
- کاهش التهابات و جوش‌ها
- مناسب برای پوست‌های حساس و خشک
- تنظیم چربی طبیعی پوست
- بهبود بافت و لطافت صابون
خواستگاه گلرنگ
احتمالاً اصل گلرنگ به منطقه‌ای بین آسیای صغیر و شبه قاره هند برمی‌گردد. از دوران باستان در ایران، شرق هند، چین، ژاپن، شمال آفریقا و جنوب اروپا کشت می‌‌شده است. این گیاه از جایی که اکنون ترکیه است به منطقه مدیترانه گسترش یافته است. رومیان آن را به اروپای مرکزی آوردند. در قرون وسطی، عمدتاً برای رنگرزی استفاده می‌شد. در قرن نوزدهم، با اختراع رنگ‌های مصنوعی، کشت گلرنگ برای رنگ‌آمیزی اهمیت خود را از دست داد.
گلرنگ یک گیاه یک ساله یا دو ساله است که در کشت گاه تا ارتفاع 10 تا 60 سانتی متر (10–60 cm) می رسد.
برای قرن ها، گلرنگ برای رنگرزی، به عنوان مثال در هند و آلمان، کشت می شد. در مصر باستان، مومیایی ها را با رنگ هایی که از گلرنگ به دست می آمد، رنگ می کردند. امروزه، این گیاه عمدتا برای روغن آن کشت می شود. ایالات متحده، استرالیا، یونان، ترکیه و به ویژه هند برای تولید روغن گلرنگ کشت می کنند.
گلرنگ در مناطقی با تابستان های گرم بهترین رشد را دارد. آنها در برابر خشکسالی مقاوم هستند و حتی برای شکوفایی به شرایط خشکی نیاز دارند، زیرا در حین و بعد از گلدهی مستعد پوسیدگی جوانه هستند. Carthamus tinctorius در خاک لومی، شنی و همچنین لوم خنثی با زیر خاک باز به خوبی رشد می کند. بذرها در بهار، به عمق 2-3 سانتی متر و با فاصله 30-60 سانتی متر از هم کاشته می شوند. به این ترتیب می توان 20-30 کیلوگرم بذر در هکتار کاشت. فصل رشد 4 یا 5 ماه طول می کشد و به طور متوسط 0.6 تن در هکتار محصول می دهد.
استخراج روغن بذر گلرنگ
روغن گلرنگ از طریق پرس یا استخراج از دانه های گلرنگ به دست می آید. روغن پرس سرد یک روغن خوراکی خوب است، در حالی که روغن پرس شده با حرارت فقط برای مصارف فنی مناسب است. از ۱۰۰ کیلوگرم بذر، با پرس ۲۵ کیلوگرم روغن خام و با استخراج ۲۸ کیلوگرم روغن به دست می آید. برای از بین بردن طعم ناخوشایند آن، روغن خام قبل از مصرف حداقل تا حدودی تصفیه می شود.
رنگ روغن بذر گلرنگ:
- زرد روشن تا زرد تیره شدید و زنده (Intense, vivid light to dark yellow)
- زرد طلایی تا مایل به قرمز (Golden yellow to reddish)
- زرد روشن (Light yellow)
- زرد طلایی تا زرد مایل به قرمز (Golden yellow to reddish yellow)
بوی روغن بذر گلرنگ:
- گیاهی، مغزدار، فلفلی (Herbaceous, nutty, peppery)
- خاص (Peculiar)
- ضعیف (Weak)
ترکیبات فرار روغن بذر گلرنگ
آنالیز عطر ترکیبات فرار روغن گلرنگ با استفاده از بینی الکترونیکی و کروماتوگرافی گازی-طیف سنجی جرمی میکرواستخراج فاز جامد:
جدول زیر اجزای عطر روغن گلرنگ را نشان می دهد. ترکیب اسیدهای چرب این لیپیدها با استریفیکاسیون شیمیایی یا آنزیمی تغییر یافته است.
| ترکیبات معطر | روغن زعفران |
|---|---|
| هگزانال | Hexanal |
| (E)-2-هپتنال | (E)-2-Heptenal |
| اسید هگزان | Hexane acid |
| 4-متیل-2-پروپیل-1-پنتانول | 4-Methyl-2-propyl-1-pentanol |
| 2-بوتیل-1-اکتانول | 2-Butyl-1-octanol |
| 2-اتیل-1-دکانول | 2-Ethyl-1-decanol |
| هگزیل-اوکتیل-اتر | Hexyl-octyl-ether |
| 7-تترادسن | 7-Tetradecene |
طعم روغن بذر گلرنگ
- بوی تند ملایم و طعمی ماندگار
- خنثی (Neutral)
ترکیب شیمیایی اسیدهای چرب روغن بذر گلرنگ
| اسیدهای چرب | درصد |
|---|---|
| پالمیتیک اسید (Palmitic acid) | 4 |
| لینولئیک اسید (Linoleic acid) | 63-79 |
| پالمیتولئیک اسید (Palmitoleic acid) | – |
| اولئیک اسید (Oleic acid) | 14-24 |
| آلفا-لینولنیک اسید (α-Linolenic acid) | 0.1-6 |
| استئاریک اسید (Stearic acid) | 1.5 |
| آراشیدیک اسید (Arachidic acid) | 0.4 |
| بهنیک اسید (Behenic acid) | – |
| واکنیک اسید (Vaccenic acid) | 0.04 |
| میریستیک اسید (Myristic acid) | – |
ترکیب روغن گلرنگ
ترکیب روغن گلرنگ بسته به منطقه کشت آن متفاوت است. دو نوع روغن گلرنگ وجود دارد:
- نوع اول: با اسید اولئیک (Oleic acid) بیشتر
- نوع دوم: با اسید لینولئیک (Linoleic acid) بیشتر
| اسیدهای چرب | محتوا (٪) |
|---|---|
| اسید میریستیک (Myristic acid) | کمتر از ۰.۱ |
| اسید پالمیتیک (Palmitic acid) | 6 تا 7 |
| اسید پالمیتولئیک (Palmitoleic acid) | کمتر از 0.5 |
| اسید استئاریک (Stearic acid) | 2 تا 3 |
| اسید اولئیک (Oleic acid) | 10 تا 20 |
| اسید لینولئیک (Linoleic acid) | 68 تا 83 |
| اسید آلفا-لینولنیک (a-Linolenic acid) | کمتر از 0.2 |
| اسید آراشیدیک (Arachidic acid) | کمتر از 0.5 |
| اسید ایکوزانوئیک (Eicosanoic acid) | کمتر از 0.2 |
| اسید بهنیک (Behenic acid) | کمتر از 0.2 |
| اسید سیتولئیک (Cetoleic acid) | – |
| اسید لیگノسرئیک (Lignoceric acid) | – |
| اسید نورونیک (Nervonic acid) | – |
ترکیب استرول ها روغن بذر گلرنگ
(غلظت بر حسب میلی گرم در 100 گرم و درصد محتوا)
| نام فارسی (نام انگلیسی) | مقدار |
|---|---|
| استرول ها (Sterols) | 209.5-265 |
| کلسترول (Cholesterol) | 0-0.5 |
| براسیکاسترول (Brassicasterol) | – |
| کامپسترول (Campesterol) | 9.2-13 |
| استیگماسترول (Stigmasterol) | 6.5-9.6 |
| بتا-سیتوسترول (β-Sitosterol) | 40.2-49.8 |
| Δ5-آوناسترول (Δ5-avenasterol) | 2.1-4.0 |
| Δ7-استیگماسترول (Δ7-stigmasterol) | 15.7-22.4 |
| Δ7-آوناسترول (Δ7-avenasterol) | 2.9-5.3 |
| Δ5-استیگماسترول (Δ5-stigmasterol) | – |
ترکیب توکوفرول های روغن بذر گلرنگ
(غلظت در میلی گرم بر 100 گرم و محتوای در %)
| ماده | محتوای کل |
|---|---|
| توکوفرول ها (Tocopherols) | 46.7% |
| آلفا توکوفرول (α-Tocopherol) | 90.1% |
| بتا توکوفرول (β-Tocopherol) | 2.2% |
| گاما توکوفرول (γ-Tocopherol) | 6.7% |
| دلتا توکوفرول (δ-Tocopherol) | 1.0% |
مواد دیگر روغن بذر گلرنگ
| فارسی | انگلیسی |
|---|---|
| اسکوالن | Squalene |
| الکل های تری ترپن | Triterpene alcohols |
| هیدروکربن ها | Carbon hydrides |
| پروتئین | Protein |
| مواد معدنی | Minerals |
| ویتامین A | Vitamin A |
| ویتامین K | Vitamin K |
| گلوتامین | Glutamine |
| پتاسیم | Potassium |
| آسپاراژین | Asparagine |
مشخصات فیزیکی روغن گلرنگ
شاخص انکسار (refractive index): nD
- 20 درجه سانتی گراد: 1.4731 تا 1.4754
چگالی (density): d15
- 15 درجه سانتی گراد: 0.922 تا 0.938
عدد صابونی شدن (saponification number): 186 تا 203
عدد یدی (iodine number): 140 تا 150
مواد غیرقابل صابونی شدن (unsaponifiable): 0.5 تا 1.5 درصد
نقطه ذوب (melting point): -5 درجه سانتی گراد
نقطه انجماد (point of solidification): -13 تا -20 درجه سانتی گراد
ماندگاری روغن گلرنگ
روغن گلرنگ پرس سرد اگر در یخچال نگهداری شود و در جای تاریک قرار بگیرد تا 12 ماه ماندگاری (Shelf Life) دارد.
خصوصیات روغن گلرنگ
روغن گلرنگ یکی از مرغوب‌ترین روغن‌ها در تغذیه انسان است؛ در مقایسه با سایر روغن‌های نباتی شناخته شده، بیشترین میزان اسید لینولئیک (حدود 80%) را دارد. میزان اسیدهای چرب اشباع شده در آن کم (زیر 10%) است. با وجود میزان بالای اسید لینولئیک، این روغن بسیار پایدار است.
روغن بذر گلرنگ در داروسازی و پزشکی
روغن بذر گلرنگ برای پیشگیری و درمان ﻫﯿﭙﺮﮐﻠﺴﺘﺮوﻟﻤﯽ
بیماران مبتلا به ﻫﯿﭙﺮﮐﻠﺴﺘﺮوﻟﻤﯽ ، غلظت لیپوپروتئین های با چگالی پایین (LDL و غیره) در دیواره عروق تا ده برابر بیشتر از سرم دارند. این لیپوپروتئین ها در پاتوژنز آترواسکلروز نقش دارند. روغن گلرنگ به دلیل دارا بودن مقدار زیاد اسیدهای چرب غیراشباع، نه تنها به عنوان غذا برای مصارف تغذیه ای خاص، سطح کلسترول را کاهش می دهد، بلکه به عنوان پیشگیری کننده در برابر آترواسکلروز نیز عمل می کند. با این حال، این اثر تنها در صورتی امکان پذیر است که بیمار رژیم غذایی کم چرب را دنبال کند.
روغن بذر گلرنگ برای درمان بیماری های قلبی عروقی
هیپرتری گلیسریدمی باعث افزایش توانایی لخته شدن خون و در نتیجه خطر ترومبوز می شود. روغن گلرنگ به دلیل اینکه آگونیست های لخته شدن خون مانند ترومبین را مهار می کند و بنابراین خطر ترومبوز را کاهش می دهد، تاثیر مثبتی بر بیماری های قلبی عروقی دارد. با این حال، تغییر رژیم غذایی از چربی های حیوانی به سمت چربی های غیراشباع بیشتر، منجر به کاهش غلظت آنتی اکسیدان ها مانند توکوفرول در خون می شود که خطر ابتلا به سرطان را افزایش می دهد. روغن گلرنگ حاوی 45.3 میلی گرم توکوفرول در 100 گرم روغن است. اینکه آیا خطر ذکر شده در مورد روغن گلرنگ صدق می کند و آیا در صورت تغییر رژیم غذایی مربوطه نیاز به جایگزینی سایر آنتی اکسیدان ها باشد، محل سوال است.
روغن بذر گلرنگ به صورت موضعی
روغن گلرنگ به عنوان پایه ای برای مرهم برای درمان روماتیسم، فلج، رگ به رگ شدن و کوفتگی توصیه می شود.
روغن بذر گلرنگ به عنوان غذا
روغن گلرنگ به دلیل داشتن مقدار زیاد اسیدهای چرب غیراشباع، یکی از سالم ترین روغن های خوراکی و برای تغذیه انسان عالی است. این روغن در برابر حرارت مقاوم نیست.
با این حال، برای سرخ کردن مناسب نیست (به همین دلیل روغن گیاهی نامیده می شود). در صورت حرارت دادن، این کار فقط برای مدت کوتاهی، به عنوان مثال برای بخارپز کردن و آرام پز کردن، مجاز است. روغن آفتابگردان برای غذاهای گیاهی به خصوص در صورتی که کمی قبل از سرو به غذا اضافه شود بسیار مناسب است.
در مراقبت از پوست و بدن روغن گلرنگ به طور مكرر در لوازم آرايشي استفاده مي شود:
- در تولید صابون، برای صابونی نرم؛
- به عنوان یک عامل چربی مجدد در روغن های حمام و ژل های دوش؛
- به عنوان روغن پوست برای پوست چرب دارای آکنه، پوست معمولی با تمایل به التهاب و پوست ترکیبی با تمایل به چربی، زیرا این روغن خاصیت مات کنندگی دارد، و
- به عنوان لوسیون برای ناحیه چشم.
کاربردهای فنی روغن گلرنگ کاربردهای فنی زیادی دارد:
- به عنوان جایگزین روغن بذر کتان در تولید مشمع کف (پخت 12 ساعته منجر به جرمی ژلاتینی به نام موم آفريدي می شود که به جای روغن بذر کتان استفاده می شود).
- برای تولید لاک و رنگ (فیلم های روغن گلرنگ با گذشت زمان زرد نمی شوند).
- برای رزین آلکید؛
- به عنوان رنگ برای خانه ها، و همچنین برای جوهر چاپ؛
- به عنوان روغن چراغ؛
- برای تولید مارگارین، و
- به عنوان روان کننده؛ به ویژه در هند برای چرم، طناب و غیره استفاده می شود.
گلرنگ یک گیاه یکساله است که به طور تجاری کشت می شود و با پرس سرد از بذر های آن روغن گیری می شود. روغن تصفیه شده سرشار از اسیدهای چرب ضروری و انواع آنتی اکسیدان ها است که به وضوح خاصیت ارتجاعی پوست را افزایش می دهند و ظاهر چین و چروک ها را کاهش می دهند. این روغن از پوست در مقابل تخریب محیطی و پیری زودرس محافظت می کند. این روغن غیر کومدوژنیک، به آسانی قابل جذب، ارزان قیمت و به آسانی قابل دسترس است. روغن بذر گلرنگ یک مرطوب کننده موثر است که می تواند به طور گسترده جایگزین انواع روغن ها نظیر روغن بادام شود.
