روغن سویا یکی از روغن های گیاهی ارزشمند است که در صابون سازی و محصولات مراقبت از پوست به‌کار می‌رود. این روغن سرشار از اسیدهای چرب ضروری مانند اسید لینولئیک و اسید اولئیک است که به تغذیه و حفظ رطوبت پوست کمک می کنند. روغن سویا به دلیل خواص آنتی اکسیدانی اش که از ویتامین E نشأت می‌گیرد، می‌تواند از پوست در برابر رادیکال های آزاد و آسیب های محیطی محافظت کند. استفاده از روغن سویا در صابون سازی به تولید صابونی نرم و مرطوب کننده منجر می‌شود که برای پوست‌های خشک و حساس بسیار مفید است. همچنین این روغن به افزایش پایداری و ماندگاری صابون کمک می‌کند و به صابون خاصیت لطافت و نرمی ویژه ای می‌بخشد.
خاستگاه سویا
سرچشمه (origins) دانه سویا (soya bean) احتمالا در جنوب شرقی آسیا قرار دارد، زیرا در چین، در زمان سلسله شانگ (Shang dynasty) بین سال‌های ۱۷۰۰ تا ۱۱۰۰ پیش از میلاد، کشت می‌شد. تا اواخر قرن هجدهم، سویا تنها در چین، منچوری، کره و ژاپن کشت می‌شد. در سال ۱۷۹۰ به انگلستان صادر شد، اما در این آب و هوا رشد خوبی نکرد. در آغاز قرن نوزدهم، کشت دانه‌های سویا در ایالات متحده آمریکا آغاز شد، اما تا ۵۰ سال بعد، به دلیل توافق تجاری با ژاپن، کشت آن در ایالات متحده افزایش نیافت. امروزه، سویا در مقیاس صنعتی در ایالات متحده کشت می‌شود. دانه‌های سویا برای رشد به آب و هوای نیمه گرمسیری یا گرمسیری با دمای بین ۲۵ تا ۳۲ درجه سانتیگراد، دمای خاک نه چندان پایین و آب کافی نیاز دارند.
استخراج روغن سویا
روغن سویا (Oleum Sojae) از دانه‌های سویا (Soya beans) با روش‌های پرس یا استخراج (Extraction) به دست می‌آید.
مشخصات روغن سویا
رنگ روغن سویا
- زرد تیره: (Dark yellow)
- روغن فشرده: زرد روشن (Light yellow)؛
- روغن استخراج شده: زرد مایل به قهوه‌ای (Brownish yellow)
بوی روغن سویا
- تند، شبیه کپک سبز، مغزدار: (Pungent, greenish-mouldy, nutty)
- دلپذیر: (Pleasant)
ترکیبات فرار روغن سویا
آنالیز عطر (Aroma analysis) ترکیبات فرار روغن سویا با استفاده از کروماتوگرافی گازی مویینه (capillary gas chromatography):
| فارسی | انگلیسی |
|---|---|
| اتان (Ethane) | 1-اکتن-3-ال (1-Octen-3-ol) |
| پروپان (Propane) | پنتیل فوران (Pentylfuran) |
| پروپنال (Propenal) | t,c-2.4-Heptadienal |
| پنتن (Pentene) | اکتانال (Octanal) |
| پنتان (Pentane) | t.t-2,4-Heptadienal |
| پروپانال (Propanal) | اکتنال (Octenal) |
| هگزان (Hexane) | نونانال (Nonanal) |
| 2-بوتنال (2-Butenal) | t-2-Decenal |
| 1-پنتن-3-ال (1-Penten-3-ol) | هگزانال (Hexanal) |
| پنتانال (Pentanal) | اکتان (Octane) |
| هپتان (Heptane) | 1-2-Hexenal |
| پنتنال (Pentenal) | هپتانال (Heptanal) |
| پنتانول (Pentanol) | c-2-Heptenal |
| اکتن (Octene) | 1-2-Heptenal |
ترکیب شیمیایی اسیدهای چرب روغن سویا
| اسید چرب (Fatty acid) | محتوا به درصد (Content in %) |
|---|---|
| اسید پالمیتیک (Palmitic acid) | 49-51 |
| اسید لینولئیک (Linoleic acid) | 2-11 |
| اسید پالمیتولئیک (Palmitoleic acid) | – |
| اسید اولئیک (Oleic acid) | 23-31 |
| اسید آلفا-لینولنیک (a-Linolenic acid) | 2-11 |
| اسید استئاریک (Stearic acid) | 0.9-2.4 |
| اسید آراشیدیک (Arachidic acid) | 2-7 |
| اسید بهنیک (Behenic acid) | – |
| اسید واکنیک (Vaccenic acid) | – |
| اسید میریستیک (Myristic acid) | 0.1-0.4 |
ترکیب شیمیایی توکوفرول های روغن سویا
(غلظت بر حسب mg/100 گرم و محتوا بر حسب درصد)
| ماده (فارسی) | محتوای کل (میلی گرم در 100 گرم) |
|---|---|
| توکوفرول ها (Tocopherols) | 80 تا 167 |
| آلفا توکوفرول (α-Tocopherol) | 5 تا 10 |
| بتا توکوفرول (β-Tocopherol) | 2 تا 3 |
| گاما توکوفرول (γ-Tocopherol) | 44 تا 60 |
| دلتا توکوفرول (δ-Tocopherol) | 30 تا 43 |
سایر مواد تشکیل دهنده روغن سویا
| ماده |
|---|
| لسیتین (Lecithin) |
| ترکیبات معدنی (Mineral compounds) |
| ایزوفلاون ها (Isoflavones) |
| کاروتنوئید ها (Carotenoids) |
| ویتامین A |
| ویتامین B |
| ویتامین E |
مشخصات فیزیکی روغن سویا
- شاخص انکسار (refractive index): 1.4747 تا 1.4765
- چگالی (density): 0.916 تا 0.922 گرم بر سانتی متر مکعب
- عدد صابونی شدن (saponification number): 189 تا 195
- عدد اسیدی (acid number): 0.3 تا 3.0
- عدد یدی (iodine number): متغیر، معمولاً 124 تا 136
- مواد غیرقابل صابونی شدن (unsaponifiable): 0.5 تا 2 درصد
- نقطه اشتعال (flash point): 282 درجه سانتیگراد
- نقطه انجماد (point of solidification): -8 تا -16 درجه سانتیگراد
ماندگاری روغن سویا
روغن سویای خوراکی فشرده سرد در دمای بین 5 تا 10 درجه سانتیگراد تا 9 ماه ماندگاری (Shelf Life) دارد.
کاربرد روغن سویا
روغن سویا در داروسازی و پزشکی
روغن طبیعی سویا حاوی حدود 4 درصد لسیتین (lecithin) است. از این ماده به عنوان “کمک‌کننده دارویی” (pharmaceutical auxiliary material) در تولید محلول‌های تغذیه ای تزریقی (parenteral nutrient solutions) همراه با چربی‌ها استفاده می‌شود. علاوه بر این، لسیتین بخشی از چندین محصول تجاری تقویت‌کننده‌ی قوای عمومی و رژیمی است. همچنین تلاش‌هایی برای استفاده از لسیتین در درمان جایگزینی کولین (choline substitution therapy) برای بیماری‌های مختلف سیستم عصبی مرکزی مانند دیسکینزی تاردی (Dyskinesia tarda) در حال انجام است. لسیتین همچنین به عنوان یک “ماده‌ی فعال سطحی” در موارد سندرم دیسترس تنفسی (RDS) در نوزادان نارس نقش مهمی ایفا می‌کند.
روغن سویا یا “اولئوم سویا” (Oleum Sojae) یکی از معدود روغن‌های گیاهی است که حاوی مقادیر زیادی اسید آلفا-لینولنیک (α-linolenic acid) است. همچنین به دلیل وجود استرول، خطر ابتلا به آترواسکلروز (arteriosclerosis) را کاهش داده و سطح تریگلیسرید و کلسترول را پایین می‌آورد. روغن سویا همچنین حاوی “ایزو فلاون‌ها” (isoflavones) است که به آنها “فیتواستروژن” (phytoestrogens) گفته می‌شود. این مواد با استروژن ارتباط داشته و کاربردهای متعددی دارند. به عنوان مثال، آنها به طور قابل توجهی “فاز فولیکولار” (follicular phase) چرخه‌ی قاعدگی را طولانی‌تر می‌کنند. از آنجایی که سرعت تقسیم سلولی در غده پستانی در فاز فولیکولار چهار برابر کمتر از سایر فازها است، زنانی که دوره‌ی قاعدگی طولانی‌تری دارند، ریسک پایین‌تری برای ابتلا به سرطان سینه دارند.
مطالعات اپیدمیولوژیک نشان می‌دهند که محصولات سویا به طور کلی و به ویژه روغن سویا، عملکرد محافظتی دارند، به خصوص در برابر سرطان روده بزرگ، ریه، معده و غده پروستات. سایر علائم احتمالی برای استفاده از فیتواستروژن‌ها، خطرات قلبی عروقی و عوارض یائسگی هستند. با این حال، این مواد هنوز به طور کامل از نظر سم‌شناسی بررسی نشده‌اند، بنابراین باید با احتیاط مصرف شوند.
روغن سویا به عنوان غذا
از نظر تغذیه، روغن سویا پرمصرف‌ترین روغن گیاهی تولید شده در سطح جهان است. این روغن نه تنها یک روغن سالاد ارزشمند است، بلکه برای خورش، پخت و پز و سرخ کردن نیز قابل استفاده است. صنعت غذا از روغن سویا، به ویژه به دلیل محتوای لسیتین آن، در تولید مارگارین و سس مایونز استفاده می کند؛ همچنین باعث حل شوندگی فوری محصولات فوری به عنوان امولسیفایر و بهبود ویژگی های جریان شکلات با جلوگیری از تبلور شکر می شود. همچنین حجم محصولات نانوایی را افزایش می دهد و کهنگی آنها را به تاخیر می اندازد.
مصارف صنعتی روغن سویا
صنعت رنگ از روغن سویا در تولید رنگ، وارنیش و رنگ چاپ استفاده می کند. بحران نفت سال ۱۹۷۰ نمونه ای از این کاربرد است. این بحران باعث شد تا صنعت روزنامه آمریکا به دنبال جایگزینی برای رنگ های چاپ (print colours) باشد. روغن سویا به عنوان جایگزین مناسبی برای حامل رنگ های روتاری (rotary colours) عمل کرد. از سال ۱۹۸۷، صنعت روزنامه آمریکا از رنگ های چاپ بر پایه روغن سویا استفاده کرده است. در حال حاضر ۵۰ درصد از روزنامه های آمریکایی و ۷۵ درصد از روزنامه های روزانه با رنگ های روغن سویا چاپ می شوند. این رقم در اروپا تنها ۱۵ درصد است، اما در حال افزایش است.
علاوه بر این، درست مانند روغن کلزا، از روغن سویا می توان بیودیزل (biodiesel) تولید کرد. مخلوطی که به طور معمول استفاده می شود شامل ۲۰ درصد بیودیزل سویا و ۸۰ درصد دیزل معمولی است، زیرا بیودیزل خالص بسیار گران خواهد بود. بیودیزل در ایالات متحده و برخی از کشورهای اروپایی با موفقیت مورد استفاده قرار گرفته است، و فرانسه در حال حاضر بزرگترین تولید کننده آن است.
روغن سویا در لوازم آرایشی
روغن سویا (Soya bean oil) در لوازم آرایشی به طور عمده به عنوان حامل مواد مغذی گیاهی (Liposoluble phytonutrients) و ویتامین‌ها استفاده می‌شود. همچنین به عنوان پایه ای برای پمادها و روغن‌های حمام کاربرد دارد، زیرا به سرعت به پوست نفوذ می‌کند، آن را مرطوب نگه می‌دارد و لایه چربی روی پوست باقی نمی‌گذارد. این روغن در محصولات مراقبتی پوست (Care cosmetics) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
روغن سویا یک روغن گیاهی طبیعی استخراج شده از دانه های سویا است. روغن سویا حاوی غلظت های بالای جنستئین (یک فیتو استروژن)، ویتامین E، انواع اسیدهای چرب و لکیتین است. روغن سویا وقتیکه به طور موضعی استفاده شود به عنوان یک آنتی اکسیدان قوی می تواند با خنثی سازی رادیکال های آزاد از پوست محافظت کند. روغن سویا عمیقا مرطوب کننده است و اعتقاد بر این است که خواص ضد میکروبی و ضد التهابی دارد. روغن سویا یک جزء سازنده در انواع محصولات مراقبت پوست شامل انواع روغن های صورت و بدن، انواع مرهم های لب، مرطوب کننده ها و انواع لوسیون ها است.
روغن سویای هیدروژنه
روغن سویای هیدروژنه (Hydrogenated soybean oil) به عنوان یک نرم کننده پوست و تغلیظ کننده در انواع محصولات میکاپ نظیر انواع رژ لب ها، مدادهای خط چشم، انواع سایه های چشم، رژ گونه ها، پایه ها و پوشش دهنده ها همراه با انواع مرهم های لب و مرطوب کننده ها استفاده می شود.
شیر سویا
شیر سویا سرشار از انواع آمینو اسید، اسیدهای چرب ضروری، ایزوفلاونوئیدها (Isoflavonoids)، انواع ویتامین ها و انواع مواد معدنی می تواند به صورت پودر یا تازه در مراقبت پوست استفاده شود. شیر سویا ساختار و سلامتی کلاژن را حفظ می کند، سلول های جدید تولید می کند، سلول های مرده پوست را می زداید و پوست را نرم می کند و تسکین می دهد.
شیر سویا در بسیاری از انواع محصولات از انواع کرم های صورت و لوسیون های بدن تا انواع بمب حمام (Bath bombs) و نمک های حمام (Bath salts) استفاده می شود.
عصاره دانه سویا
عصاره دانه سویا وقتیکه به صورت موضعی استفاده شود یک مرطوب کننده عالی است. روغن سویا سرشار از انواع اسیدآمینه ها، انواع پروتیین ها، انواع ویتامین ها و انواع مواد معدنی است و می تواند در بسیاری از محصولات نظیر انواع صابون ها، لوسیون ها و انواع محصولات مراقبت پوست و مو یافت شود. عصاره دانه سویا به عنوان یک آنتی اکسیدان با تخریب رادیکال آزاد مقابله می کند که ظاهر خطوط ظریف و چین و چروک ها را کاهش می دهد و در حالی که تولید کلاژن را تحریک می کند آن را به یک جزء سازنده محبوب در انواع فرمولاسیون های مراقبت پوست ضد پیری تبدیل می کند.
مراجع:
