صابون سازی : آشنایی با اصطلاحات صابونسازی

صابون سازی هم مانند هر حرفه دیگری دارای واژه ها، اصطلاحات و عبارت های مخفف خاص خودش است. پس  در صورتی که اول راه و علاقه مند به صابون سازی هستید، با اصطلاحات صابونسازی پر کاربرد  و عبارت های مخفف مهم آشنا شویم.

اصطلاحات صابونسازی:

صابونی شدن :

اسم واکنشی است که قلیا با روغن انجام می دهد. این واکنش منجر به تولید نمک سدیم یا پتاسیم می شود.

قلیا:

سدیم هیدروکسید یا همان قلیا یا سود سوز آور (NaOH) است که هنگام مخلوط شدن با روغن ها سبب صابونی شدن می شود.

سدیم هیدروکسید صابون های جامد و پتاسیم هیدروکسید، صابون های مایع را می سازد.

اندیس صابونی شدن :

اندیس صابونی شدن یا اندیس SAP ، مخفف Saponification Value و به معنی ارزش صابونی شوندگی مخصوص هر روغن است.

SAP نشان می دهد چند میلی گرم سدیم هیدروکسید (یا پتاسیم هیدروکسید) برای تبدیل هر گرم از روغن به صابون مورد نیاز است. آگاهی از  عدد دقیق SAP برای هر روغن، برای محاسبه ی مقدار قلیای مورد نیاز بسیار مهم است.

یکی از ساده ترین روش ساختار صابون دست ساز است. فرآیند سرد به این معنی است که واکنش صابونی شدن بدون دخالت گرما انجام می شود. در این روش دمای روغن و محلول قلیا باید زیر ۶۰ در جه ی سانتی گراد باشد.

مزیت اصلی فرآیند سرد کوتاه بودن زمان تهیه است  و به علت مخلوط رقیق، امکان دیزاین و فرم دهی وجود دارد.

فرآیند داغ :

از عامل گرما برای تسریع واکنش صابونی شدن استفاده می شود. صابون به اصطلاح پخته می شود. در کارگاه های سنتی روشی معمول است .

مزیت این روش نسبت به فرآیند سرد، کاهش زمان استراحت صابون است. این درحالی است که به علت سفت شدن مخلوط  در روند پخت، امکان دیزاین  یا پیاده کردن تکنیک های رنگ آمیزی بر روی آن وجود ندارد.

اصطلاح سوپرفت کردن در صابون سازی:

به این معنا است که مقداری از روغن ها در فرآیند صابونی شدن شرکت نکنند و به عنوان چربی اضافه در صابون نهایی شناور باشد.

این روغن اضافی برای تغذیه و مرطو کنندگی پوست استفاده می شود. این کار به آسانی و با کم کردن از مقدار قلیای محاسبه شده، برای تبدیل کامل روغن ها به صابون، امکان پذیر است. به همین دلیل به آن کسر قلیا هم می گویند.

معمولا سوپرفت یا کسر قلیا بین ۳ الی ۱۰ درصد درنظرگرفته می شود.

کسرآب :

به معنای کم کردن آب مورد نیاز برای ساخت محلول قلیا است.

زمان استراحت :

مدت زمانی است تا فرایند صابونی شدن آن تکمیل شود.

زمان استراحت  در روش فرآیند سرد بین۴ تا ۶ هفته است این درحالی است که این زمان برای فرآیند داغ معمولا ۲ تا ۳ هفته است.

اصطلاح خاکستر سودا در صابونسازی :

به رنگی که بعد از ریختن صابون در قالب، روی طرح بیرونی آن ایجاد می شود، خاکستر سودا می گویند. اگرچه بی ضرر و بی خطر است، وجودش باعث بد منظر شدن صابون می شود. با اسپری کردن الکل ایزوپروپیل روی سطح خمیرصابونی که در قالب ریخته می شود می توانیم از رسوب سودا پیشگیری کرد.

تسریع شدید :

اگر به جای اسانس های روغنی، که معطر کننده ی طبیعی هستند از معطر کننده های آرایشی و بهداشتی در صابون سازی استفاده کنیم، ممکن است به علت وجود الکل و سایر کاتالیزور ها در این معطر کننده ها، سبب تسریع شدید واکنش صابونی شدن و غلیظ شدن سریع و غیرقابل کنترل مخلوط صابون شوید.

برای جلوگیری از مشکل تسریع شدید:

همواره هر نوع معطر کننده را با لیسک یا همزن دستی به خورد صابون دهید. از هم زدن سریع آن با همزن برقی اجتناب کنید.

اسانس های روغنی :

روغنی فرار و معطر است که از تقطیر برگ، گل، دانه یا سایر بخش های معطر و تازه گیاهان بدست می آید.

روغن معطر :

مخلوط سنتزی از ترکیبات شیمیایی آروماتیک و اسانس های روغنی است. برای تولید عطر و بوی ویژه ای ایجاد شده باشد.

درحالیکه ممکن است روغن های معطر حاوی عناصر طبیعی نیز باشد. اما آن ها به عنوان اجزای طبیعی در نظر گرفته نمی شود.

کربوکسیلیک اسید هایی متشکل از عناصر کربن، اکسیژن و هیدروژن هستند  و در چربی های حیوانی و روغن های گیاهی یافت می شود. ساختار اسید چرب به دو صورت اشباع و غیر اشباع است.

اصطلاح لکه های نارنجی ترسناک DOS در صابونسازی :

DOS  مخفف Dreaded Orange Spots است. این عبارت از جمله اصطلاحات صابونسازی است که توسط صابون سازان ساخته شده است.

DOS به صورت تحت اللفظی لکه های نارنجی ترسناک ترجمه می شود. لکه های زرد یا نارنجی رنگی است.  به دلیل اکسید شدن روغن های سوپرفت شده روی صابون ها نمایش داده می شود.

این لکه ها مثل خال روی صوت کاملا بی خطر و بی ضرر است اما باعث بدمنظر شدن  می شود. بدترین حالت ممکن است به علت فساد روغن های سوپرفت شده، بوی نامطبوع نیز به مشام برسد.

اصطلاح تریس در صابونسازی :

از جمله مهم ترین اصطلاحات صابونسازی است. نشان دهنده  زمان مناسب و آماده شدن خمیرصابون جهت انتقال به قالب است. در اصطلاح فارسی قوام آمدن نیز مرسوم است. تریس یعنی زمانی که قلیا یا روغن ها به طور کامل واکنش می دهد و یک امولسیون پایدار تشکیل می دهد.

در صورتی که به نقطه ی تریس نرسیده باشد و ان را با قالب اضافه کنید، حالت خمیری شل که بیشتر حاوی قلیاس در کف ته نشین خواهد شد. بنابراین تشخیص نقطه ی تریس یکی از مهارت هایی است که باید براساس آزمون و خطا کسب کند.

انواع تریس براساس غلظت خمیر صابون :

• تریس رقیق :

صابون به تازگی تشکیل می شود

• تریس متوسط :

پس از تریس رقیق است. خمیر صابون به خوبی قوام آمده است.

• تریس غلیظ :

خمیرصابون به نهایت غلظت می رسد.

اینکه در کدام مرحله ی تریس، خمیر  را به قالب منتقل کنیم بیشتر بستگی به نوع صابون و دیزاین و طراحی های مد نظر دارد.

اگر طراحی و دیزاین های مختلفی مد نظر دارید و برای این کار زمان بیشتری نیاز دارید قاعدتا باید در مرحله ی تریس رقیق اقدام به افزودن رنگ و اسانس های روغنی و روغن های معطر را اضافه کنید. در این مقاله مهمترین اصطلاحات صابونسازی برای علاقه مندان تازه کار در حوزه ساخت صابون های دست ساز گیاهی ارایه شد.

گلیسرین ریور (Glycerin river) در صابون دست ساز

گلیسرین ریور یا رودخانه گلیسرین، رگه‌ها یا خطوطی از گلیسرین خالص هستند که در صابون‌های دست‌ساز، به خصوص آنهایی که با روش “سرد” ساخته می‌شوند، ظاهر می‌شوند. این رگه‌ها به دلیل تمایل گلیسرین به جدا شدن از صابون در حین فرآیند سفت شدن ایجاد می‌شوند.

در صورتی که پرسش یا ابهامی در رابطه با این مقاله، دیگر اصطلاحات صابونسازی که در این مقاله ذکر نشده دارید حتما در پایین همین صفحه به صورت کامنت مطرح کنید تا در اولین فرصت پاسخ دهیم.

سخن پایانی

در این مطلب با مهمترین اصطلاحات صابونسازی آشنا شدیم. آشنایی یا اصطلاحات و عبارت های مخفف در صابون سازی سبب می شود زبان مشترک بین صابون سازان را درک کنیم و در انتقال مفاهیم بهتر عمل کنیم.

برگرفته از کتاب آموزش صفر تا صد صابون سازی – حسن بسطامی